МіГ-21

МІГ-21 з’яўляецца першым савецкім рэактыўным знішчальнікам другога пакалення^[11], што мае на ўвазе выкарыстанне ракет як асноўнага ўзбраення і хуткасці каля M=2. Цяга рухавіка першых МіГ-21 была нават менш сумарнай цягі дзвюх РД-9 на МІГ-19, але за кошт ужывання шмат рэжымнага паветразаборніка змяняльнага ўваходнага перасеку з цэнтральным целам атрымалася падняць максімальную хуткасць самалёта больш чым на 700 км/г.

На першай мадыфікацыі (МіГ-21Ф), як і на МіГ-19, асноўнай зброяй былі 2 гарматы калібру 30 мм і някіраваныя ракеты, але ўжо наступныя мадыфікацыі маглі несці кіраваныя ракеты класа «паветра-паветра».

МІГ-21 быў лёгкім, манеўраным самалётам, што вельмі дапамагло яму ў змаганні з амерыканскім F-4 «Фантом» II у В’етнамскай вайне. Бо амерыканскія ракеты «AIM-9 Sidewinder» і «AIM-7 Sparrow» былі яшчэ недасканалыя, савецкаму знішчальніку было няцяжка здзейсніць манеўр ухілення і ашукаць ракету.

Вынік гэтых бітваў паўплываў на далейшыя пагляды амерыканскіх ВПС на знішчальнікі: стала ясна, што гібрыд штурмавіка і знішчальніка не з’яўляецца ідэальным развязкам, і што блізкія манеўраныя баі зусім не зыйшлі ў мінулае.

У СССР, у сваю чаргу, зрабілі выснову, што дзве ракеты — нікчэмна мала, і наступныя мадыфікацыі МІГ-21 былі здольныя ўжо несці чатыры ракеты паветра-паветра. Апроч таго, ужо выпушчаныя самалёты дапрацоўваліся (а на новых самалётах гэта выраблялася на заводзе-вытворцы) пад гарматнае ўзбраенне і неслі пад фюзеляжам 23-мм гармату ГШ-23Л.

Далейшым развіццём самалёта МІГ-21 сталі мадыфікацыі з усталёўкай спачатку Р-13-300 з цягай 63 кН, потам рухавіка Р-13Ф-300 з цягай 65 кН надалей рухавіка Р-25-300 з цягай 71 кН, што ў выніку на тону павялічыла падрыхтаваную вагу самалёта. Мадыфікацыя з рухавіком Р-25-300, прынятая на ўзбраенне ў 1972 годзе, звалася МІГ-21біс і магла цалкам канкураваць па ЛТХ са сваім тагачасным амерыканскім канкурэнтам — F-16A (прынятым на ўзбраенне ў 1979 годзе), моцна саступаючы яму па масе карыснай нагрузкі і авіёніцы.

У 1977 годзе са з’яўленнем МіГ-29 самалёт канчаткова састарэў і пачаў паступова выцясняцца новымі. Распрацаваная ў 1993 годзе апошняя мадыфікацыя МіГ-21 была абсталявана магутнай БРЛС «Дзіда», новай электрычнай сістэмай і прыстасавана для нясення сучаснай зброі. Гэта мадыфікацыя прызначалася для продажу на экспарт, а таксама мадэрнізацыі старых МіГ-21, якія стаяць на ўзбраенні ў замежных краін.

• Колькасць рухавікоў: 1
• Экіпаж: 1 чалавек (апроч двухмесных навучальных мадыфікацый)
• Даўжыня: 14,10 метраў
• Вышыня: 4,71 метра
• Размах крыла: 7,15 метров
• Плошча крыла: 22,95 м²

Характарыстыка чэхаславацкага S-106 (МіГ 21Ф-13) Aero S-106:

• Экіпаж: 1 чалавек
• Даўжыня: 15,76 м
• Размах крыла: 7,154 м
• Вышыня: 4,1 м
• Плошча крыла: 23,0 м?
• Маса пустога: 4871 кг
• Нармальная ўзлётная маса: 7100 кг
• Сілкавальная ўсталёўка: 1 × Туманскі Р11Ф-300
• Максімальная хуткасць: 2125 км/г
• Далёкасць: 1580 км
• Практычная столь: 19000 м
• Узбраенне: 1×30 мм НР-30 гармата, 2x 500 кг бомбаў, 2x КР K-13

Першае пакаленне

• МіГ-21Ф (тып 72) (1959) — франтавы знішчальнік. Узбраенне: дзве ўбудаваныя 30-мм гарматы НР-30 і два падкрылавых пілона для падвескі блокаў некіраваных ракет С-5 (па 16 ракет у кожным блоку), ракет С-24, бомбаў ці запальных бакаў. Рухавік Р-11Ф-300, цяга без фарсажу — 3880 кгс, на фарсажы — 5740 кгс. Радыёлакатара не было. Выпускаўся ў 1959—1960 гадах на горкаўскім авіязаводзе. Усяго пабудавана 83 асобніка.

• МіГ-21Ф-13 (тып 74) (1960) — франтавы знішчальнік. З’явілася магчымасць падвешваць на падкрылавых пілонах кіраваныя ракеты «паветра-паветра» К-13 (Р-3С). Знята адна з гармат, што дазволіла павялічыць запас паліва на 140 літраў. Апроч гэтага, пад фюзеляжам на цэнтральным пілоне самалёт мог несці падвесны паліўны бак. Рухавік Р-11Ф2-300, цяга без фарсажу — 3950 кгс, на фарсажы — 6120 кгс. Радыёлакатара не было. Выпускаўся з 1960 па 1965 год на горкаўскім і маскоўскім авіязаводах. На палегчанай мадэлі гэтай мадыфікацыі пад назвай Е-66 у 1960 годзе ўсталяваны рэкорд хуткасці на замкнёным 100 км маршруце; дасягнута сярэдняя хуткасць 2149 км/г, а на асобных пляцоўках 2499 км/г. А 28 красавіка 1961 г. пастаўлены абсалютны рэкорд вышыні 34714 м.

Другое пакаленне

• МіГ-21П (1960) — вопытны ўсепагодны знішчальнік-перахопнік; абсталяваны радыёлакатарам ЦД-30Т і апаратурай каманднага навядзення «Блакіт», якая дазваляе самалёту ўзаемадзейнічаць з сістэмай аўтаматызаванага кіравання вынішчальнай авіяцыяй «Паветра-1». Рухавік Р-11Ф-300 (як на МІГ-21Ф), прыцэл АСП-5НДН. На гэтай мадыфікацыі была знята і другая гармата. Узбраенне складалася толькі з дзвюх кіраваных ракет К-13 (Р-3С). У той час узяло верх меркаванне што ракеты могуць цалкам замяніць гарматы (амерыканскі Фантом таксама атрымаў гармату толькі ў 1967). В’етнамская вайна дашчэнту разбіла гэту аблуду. Заміж ракет К-13 на пілоны можна было падвешваць бомбы і некіраваныя ракеты. Да чэрвеня 1960 г. была выраблена невялікая ўсталявальная серыя перахопнікаў МІГ-21П. Аднак на гэтым яго будаванне скончылася, а ў масавую вытворчасць пайшла наступная мадыфікацыя — ПФ.
• МіГ-21ПФ (тып 76) (1961) — усепагодны перахопнік; абсталяваны апаратурай каманднага навядзення «Блакіт», якая дазваляе самалёту ўзаемадзейнічаць з сістэмай аўтаматызаванага кіравання вынішчальнай авіяцыяй «Паветра-1». Ад папярэдняй мадыфікацыі адрозніваўся магутнейшым рухавіком Р-11Ф2-300 (як на МІГ-21Ф-13), новым радыёлакатарам ЦД-30ТП (РП-21), і прыцэлам ГЖ-1. Серыйна выпускаўся з 1961 года на горкаўскім і маскоўскім авіязаводах.
• МіГ-21ПФС (выраб 94)(МіГ-21ПФ(СПС)) (1963) — падварыянт МіГ-21ПФ. Літара «С» азначае «садзьмуванне памежнага слоя» (СПС). Вайскоўцы хацелі, каб МІГ-21 можна было лёгка эксплуатаваць з грунтовых аэрадромаў. Для гэтага была распрацавана сістэма сдзьмування памежнага слоя з закрылкаў. Пад гэту сістэму былі дапрацаваны рухавікі, што атрымалі назву Р-11-Ф2С-300, з адборам паветра ад кампрэсара. У выпушчаным становішчы да ніжніх паверхняў закрылкаў падавалася адабранае ад кампрэсара паветра, што рэзка палепшыла ўзлётна-пасадкавыя характарыстыкі самалёта. Ужыванне СПС дазволіла скараціць даўжыню прабегу ў сярэднім да 480 м, а пасадкавую хуткасць да 240 км/г. На самалёце маглі ўсталёўвацца два стартавых паскаральніка СПРД-99 для скарачэння даўжыні разбегу. Усе гэтыя новаўвядзенні ўсталёўваліся і на ўсіх наступных мадыфікацыях. Самалёты «ПФ» і «ПФС» выпускаліся ў 1961—1965 гадах.
• МіГ-21ФЛ (тып 77) (1964) — экспартная мадыфікацыя МіГ-21ПФ для Індыі. Спрошчана радыёэлектроннае абсталяванне; замест радыёлакатара РП-21 пастаўлены Р-2Л. Замест рухавіка Р-11Ф2-300 пастаўлены Р-11Ф-300, як на ранняй версіі МІГ-21П. Выпускаўся ў 1964—1968 гадах на горкаўскім і маскоўскім авіязаводах. Пастаўляўся ў Індыю з 1964 года, у разабраным выглядзе. Некаторая колькасць МІГ-21ФЛ трапіла і ў савецкія ВПС. Таксама выпускаўся ў Індыі па ліцэнзіі.
• МіГ-21ПФМ (выраб 94) (1964) — Нястачай мадыфікацый ПФ/ПФС была адсутнасць гарматнага ўзбраення (хоць у той час яно памылкова і лічылася састарэлым). Таму ў новай мадыфікацыі была прадугледжана магчымасць падвескі гарматнага кантэйнера ГП-9 з дубальтовай 23-мм гарматай ГШ-23Л на цэнтральным пілоне. Пад мантаж кантэйнераў ГП-9 былі дапрацаваны і індыйскія МіГ-21ФЛ. Таксама высветлілася, што ў некаторых сітуацыях ракеты з радыёлакацыйным навядзеннем пераважней, чым з цеплавым, напрыклад, ва ўмовах хмарнасці ці туману. Таму нараду з ракетамі Р-3С (Да-13), самалёт ПФМ атрымаў магчымасць несці ракеты РС-2УС (Да-5МС) з радыёлакацыйнай сістэмай навядзення; для гэтага некалькі дапрацавалі бартавую РЛС, што атрымала ў гэтай мадыфікацыі пазначэнне РП-21М. Пазней да РП-21М былі дапрацаваны радыёлакацыйныя прыцэлы на МІГ-21ПФС. Сярод іншых удасканаленняў: усталяваны запытнік-адказнік СРЗО-2М «Хром-Нікель» (выд.023М), люстэрка для агляду задняй паўсферы (перыскоп), новае катапультавае крэсла КМ-1М, інфрачырвоны візір «Самацвет», новы прыцэл АСП-ПФ спалучаны з РЛС і ІЧ-візірам, і г.д. Серыйная вытворчасць МІГ-21ПФМ для ВПС Савецкага Саюзу вялося на заводзе № 21 у Горкім з 1964 па 1965. На маскоўскім заводзе «Сцяг Працы» дадзеная мадыфікацыя будавалася на экспарт з 1966 па 1968.
• МіГ-21Р (1965) — выведвальны варыянт МіГ-21. Пад фюзеляжам на адмысловым абцякальным трымальніку ўсталёўваліся зменныя кантэйнеры з выведвальным абсталяваннем. Самалёты таксама камплектаваліся апаратурай радыёэлектроннай барацьбы на заканцоўках крыла. Апроч выведвальнага абсталявання, на МІГ-21Р прадугледжвалася размяшчэнне такога ж узбраення, як і на знішчальніку ПФМ, за выключэннем гарматнай гандолы ГП-9 і падвеснага паліўнага бака на падфюзеляжным пілоне. Усе папярэднія мадыфікацыі мелі толькі 2 падкрылавых пілона. МІГ-21Р і ўсе наступныя мадыфікацыі мелі ўжо 4. Мабыць, спрадвечна гэта было выклікана патрэбай павялічыць далёкасць лёту ў выведніка: бо на падфюзеляжны пілон ужо няможна было падвесіць дадатковы паліўны бак — на яго месцы размешчана выведвальная апаратура; калі ж заняць падвеснымі паліўнымі бакамі падкрылавыя пілоны, тое няма куды будзе падвесіць ракеты, і самалёт стане зусім бяззбройным. У змаганні за павышэнне далёкасці лёту запас паліва ва ўнутраных баках быў павялічаны і дасягнуў 2800 літраў, але гэтага было недастаткова. Затое са з’яўленнем двух дадатковых падкрылавых пілонаў праблема была вырашана. Зараз самалёт нёс выведвальную апаратуру пад фюзеляжам, два падвесных паліўных бака па 490 літраў на падкрылавых пілонах, і яшчэ два падкрылавых пілона маглі несці ўсю наменклатуру ўзбраення, як і папярэдняя мадыфікацыя «ПФМ». МІГ-21Р выпускаўся на Горкаўскім авіязаводзе № 21 у 1965—1971 гадах.

Трэцяе пакаленне

• МіГ-21С (выраб 95) (1965) — новым этапным крокам развіцця МіГ-21 стала з’яўленне новай бартавой радыёлакацыйнай станцыі РП-22, якая атрымала назву «Сапфір-21» ці скарочана С-21 (адсюль і літара «С» у назве мадыфікацыі). Станцыя мела больш высокія характарыстыкі, чым РП-21: пры тых жа кутах сканавання далёкасць выяўлення цэлі тыпу «бамбардзіроўшчык» дасягнула 30 км, а далёкасць суправаджэння павялічылася з 10 да 15 км. Але галоўнае — яна дазваляла ўжываць новыя ракеты Р-3Р (К-13Р) з паўактыўнай радыёлакацыйнай галоўкай саманавядзення і павялічанай далёкасцю пуску. Гэта змяняла тактыку ўжывання самалёта: калі раней, пусціўшы радыёракету РС-2-УС, лётчык быў змушаны паўтараць усе манеўры цэлі, каб весці яе праменем станцыі РП-21 аж да моманту паразы, тое зараз ад яго патрабавалася толькі «падсвятляць» цэль з дапамогай «Сапфіра», падаючы ракеце самой ганяцца за супернікам. Тыповым узбраеннем МіГ-21С сталі 4 кіраваныя ракеты: 2 з інфрачырвонай галоўкай саманавядзення Р-3С, і 2 з радыёлакацыйнай ГСН Р-3Р. Ды яшчэ пад фюзеляжам на цэнтральным пілоне гандола ГП-9 з гарматай ГШ-23. Новы аўтапілот АП-155 дазваляў не толькі захоўваць становішча машыны адносна трох восяў, але і прыводзіць яе да гарызантальнага лёту з кожнага становішча з наступнай стабілізацыяй вышыні і курса. У склад бартавога абсталявання ўвялі ўдасканаленую апаратуру навядзення на цэль «Блакіт-М» і новую станцыю папярэджання пра апрамяненне СПЗ-10. МІГ-21С выпускаўся серыйна ў Горкім у 1965-68 гг толькі для савецкіх ВПС.

Характарыстыкі МІГ-21С:

Тып рухавіка: Р-11Ф2С-300

Цяга:

без фарсажу 3900 кгс

на фарсажы 6175 кгс

Максімальная хуткасць:

на вышыні 2230 км/г

ля зямлі 1300 км/г

Практычная столь 18000 метраў

Макс. эксплуатацыйная перагрузка 8

Далёкасць лёту МІГ-21С на вышыні 10 км:

без падвесных паліўных бакаў — 1240 км

з адным падфюзеляжным ПТБ на 490 л — 1490 км

з трыма ПТБ на 490 л — 2100 км.

• МіГ-21СН (1965) — падварыянт МіГ-21С, здольны несці на цэнтральным (падфюзяляжным) пілоне атамную бомбу РН-25 (пазней — і іншых тыпаў). Літара «Н» — ад слова «носьбіт». Выпускаўся серыйна з 1965 года.
• МіГ-21СМ (тып 15) (1968) — МІГ-21СМ быў далейшым развіццём МІГ-21С. На ім быў пастаўлены магутнейшы рухавік Р-13-300, які валодаў да таго ж павялічаным запасам газадынамічнай устойлівасці і шырокім дыяпазонам рэжымаў фарсажу з плаўнай зменай цягі. Цяга без фарсажу — 4070 кгс, на фарсажы — 6490 кгс. У параўнанні з самалётамі папярэдніх мадыфікацый мае лепшыя разгонныя характарыстыкі і хуткаўздымнасць. Максімальная эксплуатацыйная перагрузка павялічана да 8,5 g.
  Папярэднія мадыфікацыі маглі несці дубальтовую гармату ГШ-23 у падвесным кантэйнеры ГП-9, які мацаваўся на цэнтральным пілоне. Аднак такім чынам кантэйнер займаў цэнтральны пілон, на якім мог бы быць падвесны паліўны бак, бомба, ці кантэйнер з выведвальнай апаратурай. Апроч таго В’етнамская вайна ясна паказала, што гармата патрэбна знішчальніку не часам у адменных выпадках, а заўсёды — пры кожным баявым вылеце. Улічваючы ўсё гэта, МІГ-21СМ атрымаў убудаваную ў фюзеляж гармату ГШ-23Л з боекамплектам у 200 снарадаў. С укараненнем убудаванай гарматы аптычны прыцэл АСП-ПФ быў заменены прыцэлам АСП-ПФД.
  З-за ўбудаванай гарматы давялося крыху зменшыць запас паліва — да 2650 літраў. Каб кампенсаваць гэта, быў распрацаваны новы падвесны бак аб’ёмам 800 літраў, прытым адлегласць ад яго да зямлі засталася ранейшай. Гэты бак можна было падвешваць толькі на цэнтральным пілоне, падкрылавыя маглі несці толькі 490-літровыя бакі.
  На чатырох падкрылавых пілонах у розных спалучэннях маглі падвешвацца ракеты Р-3С, Р-3Р, блокі УБ-16-57 ці УБ-32-57 (першыя нясуць 16, другія — 32 некіраваныя ракеты С-5), некіраваныя ракеты С-24, бомбы і запальныя бакі калібрам да 500 кг. Максімальная маса баявой нагрузкі — 1300 кг. Самалёт таксама можа абсталёўвацца аэрафотаапаратам АФА-39. Апроч таго, у 1968 на ўзбраенне МІГ-21 паступіла кіраваная ракета «паветра-зямля» Х-66.
  Знішчальнікі МІГ-21СМ будаваліся ў 1968—1971 гадах толькі для ВПС Савецкага Саюзу заводам № 21 у Горкім.
• МіГ-21М (тып 96) (1968) — МІГ-21М уяўляе сабою экспартную мадыфікацыю знішчальніка МІГ-21С. Ён гэтак жа меў 4 падкрылавых пілона і такі ж рухавік Р-11Ф2С-300, але ў яго быў менш дасканалы чым РП-22С радыёпрыцэл — РП-21М, і адпаведна замест ракет Р-3Р на самалёт падвешваліся больш старыя РС-2УС. Аднак у адным аспекце МІГ-21М перасягаў мадыфікацыю «С»: на ім была ўсталявана ўбудаваная ў фюзеляж гармата ГШ-23Л, гэтак жа як і на пабудаваным для савецкіх ВПС навейшым МІГ-21СМ. Самалёт будаваўся на маскоўскім заводзе «Сцяг Працы» з 1968 па 1971 гады. У 1971 г. ліцэнзія на яго вытворчасць была перададзена Індыі.
• МіГ-21МФ (1969) — мадыфікацыя МІГ-21СМ для паставак на экспарт. Самалёт меў такі ж рухавік Р-13-300, тую ж радыёлакацыйную станцыю РП-22 «Сапфір-21» і такі ж комплекс узбраення, як «СМ». Фактычна «МФ» амаль не адрозніваўся ад «СМ». Упершыню экспартная мадыфікацыя МІГ-21 ні ў чым не саступала свайму прататыпу прызначанаму для СССР (праўда з’явілася на год пазней). Некаторыя самалёты мадыфікацыі «МФ» трапілі і ў савецкія ўзброеныя сілы. МІГ-21МФ выпускаўся серыйна на маскоўскім заводзе «Сцяг Працы» ў 1969—1974 гадах. Апроч таго, ужо пасля гэтага, у 1975—1976 гадах, 231 знішчальнік гэтай мадыфікацыі выпусціў горкаўскі авіязавод. МІГ-21МФ пастаўляўся ў многія краіны. У ходзе Ірана-Іракскай вайны ён збіў іранскі F-14^[12] (ЗША пастаўлялі гэты найноўшы самалёт Ірану ў апошнія гады кіравання Шаха). МІГ-21МФ выпускаўся ў Індыі і ў Кітаі

Мадыфікацыі СМТ и МТ (1971)

Уяўлялі сабою мадыфікацыі знішчальнікаў «ГЛ» і «МФ» з павялічаным запасам паліва і магутнейшым рухавіком Р-13Ф-300.

• МіГ-21СМТ (тып 50) (1971)- машына прызначалася для Савецкіх ВПС. На ёй быў усталяваны магутнейшы рухавік Р-13Ф-300, які мае апроч звычайнага фарсажу, «надзвычайны фарсаж». Гэта дазволіла ў лёце ля зямлі з хуткасцю гуку павялічыць цягу на 1900 кгс у параўнанні з рухавіком Р13-300.

Агульны запас паліва ва ўнутраных баках быў павялічаны да 3250 л. Аднак з-за павелічэлай вагі і аб’ёму кіравальнасць самалёта пагоршылася. І хоць у некаторых сітуацыях большы запас паліва перакрываў гэту нястачу^[13], усё ж падчас вытворчасці ёмістасць паліўных бакаў зменшылі да 2880 літраў — гэтулькі ж, колькі і на наступнай мадыфікацыі МІГ-21біс. У літаратуры самалёты МІГ-21СМТ са зменшанымі да ўзроўню МІГ-21біс паліўнымі бакамі часам хібна завуць «МІГ-21СТ».

МІГ-21СМТ выпускаўся ў 1971—1973 гадах на Горкаўскім авіязаводзе. Усяго быў выпушчаны 281 знішчальнік. У ВПС СССР яны выкарыстоўваліся не толькі ў якасці знішчальнікаў, але і як носьбіты тактычнай ядзернай зброі. У НАТА МІГ-21СМТ атрымаў кодавае пазначэнне Fishbed-K.

• МіГ-21МТ (1971) — экспартны варыянт знішчальніка «СМТ» (ці можна сказаць што гэта мадыфікацыя «МФ» з павялічаным запасам паліва і рухавіком Р-13Ф-300). Самалёт пачалі выпускаць на Маскоўскам заводзе «Сцяг Працы» ў 1971 г., аднак было пабудавана ўсяго 15 асобнікаў, дый тыя ўрэшце трапілі ў савецкія ВПС.

Мадыфікацыя МиГ-21біс (1972)

• МІГ-21біс — апошняя і найболей дасканалая мадыфікацыя з усяго велізарнага сямейства «дваццаць першых», выпусканых у СССР.

Галоўнай новаўвядзеннем стаў рухавік Р-25-300, які развіваў цягу без фарсажу 4100 кгс, на фарсажы — 6850 кгс, а на надзвычайным фарсажы — 7100 кгс (па некаторых крыніцах — нават 9900 кгс). Фарсаж зараз распальваўся за карацейшы час. Хуткаўздымнасць машыны павялічылася амаль у 1,6 разу.
Паколькі высветлілася, што занадта вялікі запас паліва на МІГ-21СМТ (3250 літраў) пагаршае лётныя характарыстыкі, на МІГ-21бис аб’ём унутраных бакаў зменшылі да 2880 л. Такім чынам, пасля доўгіх пошукаў было дасягнута аптымальнае спалучэнне аэрадынамікі самалёта і аб’ёму яго паліўнай сістэмы.
На самалёце таксама ўсталёўваліся: больш дасканалая РЛС «Сапфір-21М» (С-21М ці РП-22М), дапрацаваны аптычны прыцэл, што дазволіў зняць абмежаванні пры стральбе з гарматы пры вялікіх перагрузках, і новая сістэма аўтаматызаванага кантролю стану самалёта і рухавіка, што скараціла час тэхнічнага абслугоўвання. Рэсурс МІГ-21біс дасягнуў 2100 гадзін.
На самалёце захаваліся перашкодаабароненая лінія сувязі «Блакіт-М», якая забяспечвае ўзаемадзеянне з наземнай аўтаматызаванай сістэмай кіравання «Паветра-1»; катапультавае крэсла КМ-1М, прымальнік паветранага ціску ПВД-18.

У НАТА гэтыя знішчальнікі атрымалі кодавую назву Fishbed L.
Падчас вытворчасці самалёты МІГ-21біс сталі абсталёўваць пілатажна-навігацыйным комплексам (ПНК) «Палёт-ОІ», прызначаным для выканання заданняў блізкай навігацыі і заходу на пасадку пры аўтаматычным і дырэктарным кіраванні. У склад комплексу ўваходзяць:

• сістэма аўтаматычнага кіравання САУ-23ЕСН, што ўяўляе сабой спалучэнне электроннай вылічальнай прылады з індыкатарамі камандаў і аўтапілотам, што адпрацоўвае гэтыя каманды
• сістэма блізкай навігацыі і пасадкі РСБСН-5С
• антэна-фідарная сістэма Піён-Н

Апроч таго, комплекс выкарыстоўвае сігналы гідрадатчыка АГД-1, курсавыя сістэмы КСІ, датчыка паветранай хуткасці ДВС-10 і датчыка вышыні ДВ-30.

Звонку МІГ-21біс з сістэмай «Палёт-ОІ» адрозніваўся дзвюма невялікімі антэнамі, размешчанымі пад паветразаборнікам і над кілем.Ва Ўсходняй Еўропе такія знішчальнікі атрымала толькі ГДР. Там яны атрымалі лакальнае пазначэнне МІГ-21біс-САК(САУ), што азначала «МІГ-21біс з сістэмай аўтаматычнага кіравання».

У НАТА МІГ-21біс з сістэмай «Палёт-ОІ» атрымалі кодавае пазначэнне Fishbed-N.

МІГ-21біс выпускаўся з 1972 па 1985 год на Горкаўскім авіязаводзе № 21; усяго было выпушчана 2013 асобнікаў.Адной з першых гэтыя знішчальнікі закупіла Фінляндыя. Першыя самалёты былі дастаўлены туды ў 1977, дзе яны замянілі МІГ-21Ф-13.

У Індыі «бісы» па ліцэнзіі не выпускаліся, але заводам HAL у Насіцэ было сабрана прыкладна 220 знішчальнікаў з камплектаў, пастаўленых з Савецкага Саюзу. Зборка апошняга індыйскага МІГ-21біс завяршылася ў 1987 г.

Апроч удасканальвання самага самалёта, працягвалі з’яўляцца новыя ракеты. У 1973 годзе з’явіліся Р-13М з цеплавой галоўкай саманавядзення, што ўяўляе сабой глыбокую мадэрнізацыю Р-3С; і лёгкая манеўраная ракета блізкага бою Р-60. Прытым 2 з 4 падкрылавых пілонаў МіГ-21 маглі несці спараную падвеску з дзвюма ракетамі Р-60. Такім чынам агульны лік кіраваных ракет дасягаў 6.

У цэлым лік магчымых камбінацый узбраення склаў 68 (на знішчальніках ранніх мадыфікацый яно было роўнае 20). Частка самалётаў МІГ-21біс аснашчалася абсталяваннем для падвескі ядзернай бомбы.

Двухмесныя навучальна-трэнавальныя мадыфікацыі

• МіГ-21У (1962) — навучальна-трэнавальны знішчальнік.
• МіГ-21УС (1966) — навучальны фронтовый знішчальнік, абсталяваны рухавіком Р-11Ф2С-300.
• МіГ-21УМ (1971) — навучальны франтавы знішчальнік з мадэрнізаваным БРЭО.

Іншыя

• М-21 (М-21М) (1967) — высокаманеўраны радыёкіраваны самалёт-мішэнь.
• МіГ-21І (1968) — самалёт-аналог звышгукавога пасажырскага самалёта Ту-144. Прызначаўся для даследавання паводзін самалётаў схемы «бясхвостка». Было пабудавана 2 асобніка. Першы быў страчаны 26 ліпеня 1970 года (лётчык В. Канстанцінаў загінуў), другі цяпер з’яўляецца экспанатам Цэнтральнага музея ВПС у Моніна.

Мадэрнізацыі

• МіГ-21-93 (1994) — мадэрнізацыя серыйных МіГ-21біс для ВПС Індыі (пасля атрымаў назву MiG-21UPG Bison). РСК «МіГ» супольна з Ніжагародскім авіяцыйным заводам «Сокал» у кааперацыі з іншымі расійскімі прадпрыемствамі (НІІР «Фазатрон») распрацавала праграму мадэрнізацыі самалётаў сямейства МіГ-21, якая накіравана на пашырэнне наменклатуры і рэжымаў ужывання ўзбраення, што дазволіць ім паспяхова эксплуатавацца ў ВПС розных краін на працягу яшчэ шэрага гадоў. Па баявых магчымасцях мадэрнізаваныя самалёты МіГ-21 не саступаюць сучасным знішчальнікам чацвёртага пакалення. ВПС Індыі ў 1998—2005 гадах правялі глыбокую мадэрнізацыю 125 знішчальнікаў МІГ-21 на базе распрацаванага РСК «МІГ» праекта МІГ-21-93. Пры мадэрнізацыі знішчальнік МІГ-21біс атрымаў новую сістэму кіравання ўзбраеннем са шматфункцыйнай БРЛС «Дзіда», нашлемнай сістэмай цэлеўказання, апаратурай адлюстравання інфармацыі на аснове сучаснага індыкатара на лобавым шкле і шматфункцыйнага дысплея. БРЛС «Дзіда», распрацаваная Карпарацыяй «НІІР „Фазатрон“», мае павышаную далёкасць дзеяння. БРЛС забяспечвае выяўленне і атаку цэляў (у тым ліку, ракетамі сярэдняй далёкасці) у вольнай прасторы і на фоне зямлі, а таксама выяўленне радыёлакацыйна-кантрасных надводных і наземных цэляў. БРЛС «Дзіда» здольная суправаджаць да 8 цэляў і забяспечвае адначасную атаку дзвюх найболей небяспечных з іх. Ва ўзбраенне знішчальніка дадаткова ўлучаюцца кіраваныя ракеты «паветра-паветра» РВВ-АЕ, Р-27Р1, Р-27Т1 і Р-73Э і бомбы КАБ-500Кр што карэктуюцца. Паралельна з мадэрнізацыяй падоўжаны рэсурс і тэрміны службы самалёта.
• у 1993 годзе на выставе авіятэхнікі ў Ле-Буржэ Ізраіль прэзентаваў мадэрнізаваны варыянт знішчальніка МІГ-21, пераабсталяванае ў штурмавік для нанясення ўдараў па марскіх і наземных цэлях. На самалёт было ўсталявана новае радыёэлектроннае, навігацыйнае і прыцэльнае абсталяванне, а таксама сістэма катапультавання лётчыка, спрадвечна распрацаваная для тактычнага знішчальніка «Лаві». Ліхтар кабіны, што складаўся з трох частак, замяняўся на суцэльнае шкленне. Кошт праграмы мадэрнізацыі аднаго самалёта складаў 1-4 млн даляраў, у залежнасці ад усталяванага абсталявання^[14].
• MIG-21-2000 (1998) — праект мадэрнізацыі серыйных МіГ-21біс і МіГ-21МФ, распрацаваны ізраільскім канцэрнам «Таасія авіріт» і карпарацыяй IAI^[15][16]. Прадугледжваў пераабсталяванне кабіны і ўсталёўку новага радыёэлектроннага абсталявання^[17].

Вайна ў В’етнаме

Баявая дзейнасць МіГ-21 у В’етнаме пачалася ў красавіку 1966 года, калі ён прыйшоў на дапамогу МіГ-17, што ваяваўу цяжкіх умовах. Маленькі, хуткі і досыць манеўраны, Міг-21 зрабіўся сур’ёзным супернікам для McDonnell Douglas F-4 Phantom II. ЗША былі змушаны нават пачаць праграму па адпрацоўцы тактыкі паветранага бою з МіГ-21. Ролю МіГ-21 пры адпрацоўцы выконваў Northrop F-5.

У В’етнаме пілоты МІГ-21 прытрымваліся савецкай дактрыны паветранага бою, выкарыстоўваючы навядзенне са станцыі наземнага кантролю. Упадабанай тактыкай стала следаванне за амерыканскім баявым звяном знізу і ззаду. Набраўшы хуткасць Мігі выпускалі ракеты К-13 і сыходзілі на базу. Такая тактыка прымушала таксама заўчасна скідаць бомбы.

Галоўнай перавагай МІГ-21 з’яўляецца вельмі высокая манеўранасць на віражах. Галоўнай заганай была нястача убудаванай гарматы на першых мадыфікацыях. Менавіта В’етнамская вайна паказала памылковасць думкі, што ракеты могуць цалкам замяніць гарматы (ахвярай гэтай памылкі быў і асноўны супернік Мігу — амерыканскі «Фантом»).

Па савецкіх дадзеных у агульнай суме в’етнамскія знішчальнікі (усіх тыпаў) у паветраных баях збілі 350 самалётаў суперніка, пры страце 131 свайго. Па амерыканскіх дадзеных, было збіта 195 в’етнамскіх самалётаў (усіх тыпаў), пры страце 77. Па дадзеных ACIG Team в’етнамскія МІГ-21 атрымалі 78-80 паветраных перамог, пры страце 91-95 самалётаў^{[18][19][20][21][22][23]}. 2 студзеня 1967 амерыканскай авіяцыяй збіты 5-7 МІГ-21. 23 жніўня 1967 года ў паветраным бою паміж 10-ю Мігамі і 50-ю амерыканскімі знішчальнікамі, в’етнамскія лётчыкі збілі два «Фантома» і адзін «Тандерчыф», не панесячы страт (адзін самалёт быў пашкоджаны). В’етнамскія знішчальнікі неслі страты і ад «сяброўскага агню»: толькі за перыяд 1966—1968 гадоў в’етнамскай сістэмай СПА было збіта шэсць МІГ-21^[24].

Араба-ізраільскі канфлікт

16 жніўня 1966 года іракскі лётчык Мунир Радфа сагнаў МІГ −21 з Ірака ў Ізраіль.

У 1967 годзе шэсць алжырскіх МІГ-21 былі захоплены Ізраілем^[25].

Пасля знішчэння ізраільскай авіяцыяй металургічнага завода ў Абу-Забале (люты 1970, загінула каля 70 працоўных^[26]), пабудаванага пры ўдзеле савецкіх спецыялістаў, прэзідэнт Егіпта Насер змушаны быў звярнуцца да Масквы з просьбай пра стварэнне «эфектыўнага ракетнага шчыта» супраць ізраільскай авіяцыі і пасылкі ў Егіпет рэгулярных савецкіх частак супрацьпаветранай абароны і авіяцыі.
Да канца года колькасць асабовага складу савецкага вайсковага кантынгенту ў Егіпце склала 15 — 20 тысяч чалавек. Усяго ў раёнах Каіра, Александрыі, Асуана, у зоне канала і іншых месцах быў разгорнуты 21 савецкі зенітна-ракетны дывізіён. На вайсковых аэрадромах блізу Каіра, Александрыі і Асуана базаваліся два палкі савецкіх знішчальнікаў МІГ-21. Савецкія войскі склалі галоўную сілу ў адбіцці ізраільскіх авіяналётаў на Егіпет, якія аднавіліся летам 1970 года.

14 траўня 1970 года два сірыйскіх МІГ-21 былі збіты ізраільскімі знішчальнікамі «Міраж III». Яшчэ адзін МІГ-21 быў збіты «Міражом» на наступны дзень.

3 чэрвеня 1970 года тры егіпецкіх МІГ-21 былі збіты ізраільскімі знішчальнікамі «Міраж III».

22 чэрвеня 1970 года савецкі МІГ-21 ракетай пашкодзіў ізраільскі штурмавік A-4 «Скайхок».

23 ліпеня 1970 года савецкі МІГ-21 ракетай пашкодзіў ізраільскі штурмавік A-4 «Скайхок».

25 ліпеня 1970 года савецкі МІГ-21 збіў ізраільскі штурмавік A-4 «Скайхок».

30 ліпеня савецкія МІГ-21 былі злоўлены ў пастку, у паветраным бою было збіта чатыры «МіГа» і пашкоджаны адзін ізраільскі «Міраж III».

7 жніўня 1970 года савецкі МІГ-21 ракетай пашкодзіў ізраільскі знішчальнік «Міраж III»^[27][28]. Гэты бой з’яўляецца апошнім сутыкненнем савецкіх і ізраільскіх самалётаў на той момант. У гэты ж дзень было складзена перамір’е.

Інда-пакістанскі канфлікт

Адной з самых удалых старонак баявога ўжывання МІГ-21 з’яўляецца яго служба ў ВПС Індыі. Набыццё ёю знішчальнікаў МІГ-21 адкрыла новую эпоху для яе ВПС. Гэта быў першы баявы самалёт незаходняга паходжання ў арсенале Індыі. Першая яго сустрэча с пакістанскімі знішчальнікамі адбылася 4 снежня 1965 года. Тады індыйскі пілот ракетамі здолеў пашкодзіць пакістанскі «Сэйбр».

У снежні 1971 года зноў пачаліся ваенныя дзеянні паміж Індыяй і Пакістанам.

4 снежня, у першы дзень вайны, індыйскае МІГ-21 збіў пакістанскі «Сэйбр»^[29]. Таксама ў гэты дзень на пакістанскім аэрадроме індыйскімі МІГ-21 быў знішчаны самалёт DHC-3.

5 снежня індыйскія Мігі на аэрадроме знішчылі яшчэ тры самалёта Pilatus P-3^[30].

6 снежня перад поўднем МІГ-21ФЛ эскартавалі самалёты HF-24 «Марут» на нізкай вышыні. Пасля штурмоўкі камандзір «Марутаў» вырашыў адхіліцца да захаду ў пошуках магчымай цэлі. У той момант, калі «Маруты» пайшлі ў атаку пілот аднаго з МІГ-21 капітан Самар Бмкрам Шах убачыў самалёт, які ён прыняў за Cessna O-1. Зрабіўшы рэзкі разварот уніз, каб вызначыць тып машыны, Шах адначасна паглядзеў інстынктыўна назад каб пераканацца што на хвасце нікога няма. Ён убачыў два F-6 на адлегласці прыкладна 1500 метраў, а трэці F-6 — вышэй, Шах, што знаходзіўся на вышыні каля 200 метраў неадкладна ўключыў фарсаж і падняў нос самалёта. Абодва F-6, якія набліжаліся да самалёта не распачалі спробы рушыць услед за МІГ-21. Шах вырашыў атакаваць пакістанскі самалёт, імкнучыся не праскочыць міма яго. Першы F-6 накіраваўся ўбок куды пайшлі «Маруты». Шах прыладзіўся за пакістанскім знішчальнікам і даў залп са сваіх 23-мм гармат с адлегласці каля 600 метраў. F-6 перавярнуўся і зваліўся на зямлю. Таксама ў гэты дзень, па заявах індыйцаў, МІГ-21 збіў пакістанскі C-130 (пакістанскім бокам гэта не пацверджана).

У 14 гадзін 12 снежня з авіябазы ў Джамнагаре два МІГ-21ФЛ, якія знаходзіліся на баявым дзяжурстве, былі падняты ў паветра: два пакістанскіх знішчальніка F-104 «Старфайтер» перасеклі берагавую лінію на нізкай вышыні. Пакістанцы атакавалі стаячыя самалёты на аэрадроме. Адзін з Мігаў сеў на хвост «Старфайтеру». Індыйскі пілот с адлегласці 900 метраў даў доўгі залп са спаранай гарматы. «Старфайтер» загарэўся і зваліўся ў мора, пілот ледзь паспеў катапультавацца. 16 снежня Шах збіў свой другі F-6.

17 снежня дыспетчар папярэдзіў Мігі, якія патрулявалі паветра, што нізкалётны самалёт на вялікай хуткасці набліжаецца да аэрадрома. «Старфайтер» па незразумелых прычынах не стаў атакаваць аэрадром і індыец сеў яму на хвост. Індыец выпусціў дзве ракеты К-13А, другая ракета паразіла цэль, але пакістанец змог працягнуць лёт. Тады індыец дапоўніў ракетную атаку залпам з гармат. Пасля гэтага ён стаў вяртацца на аэрадром, а пашкоджаны F-104 выбухнуў сярод пясчаных узгоркаў. Пазней у гэты дзень індыйскія МІГ-21 збілі яшчэ два «Старфайтера» ужо над пакістанскай тэрыторыяй, а індыйскі пілот Шах змог падбіць адзін F-104. Па дадзеных пакістанцаў, 17 снежня быў страчаны толькі адзін «Старфайтер».

Апроч ужывання ў якасці перахопніка, індыйскія ВПС таксама выкарыстоўвалі МІГ-21 на ўсходняй мяжы для заваёвы панавання ў паветры і штурмавых дзеянняў. Найболей уражальным быў налёт 14 снежня на рэзідэнцыю губернатара Ўсходняга Пакістану. Шэсць МІГ-21ФЛ, далі па рэзідэнцыі некалькі залпаў 57-мм ракет, пасля чаго губернатар кінуўся ў найблізкую траншэю і на кавалачку паперы напісаў заяву пра адстаўку.

Наступнай сустрэчай індыйскіх Мігаў с пакістанскімі самалётамі сталі 90-ыя. У 1997 годзе індыйскі МІГ-21біс, ракетай R.550 Magic, падбіў пакістанскі самалёт AV. 10 жніўня 1999 года, пасля сканчэння Каргільскай вайны, МІГ-21біс збіў пакістанскі выведвальны самалёт Br.1150 Atlantique^[30][31][32].

Егіпецка-лівійская вайна

За час кароткачасовага ваеннага канфлікту паміж Егіптам і Лівіяй адбылося зусім няшмат паветраных баёў.

22 ліпеня, на другі дзень вайны, лівійскі Mirage 5 збіў егіпецкі МІГ-21. На наступны дзень поспех спадарожнічаў егіпцянам, у паветраных баях «дваццацьпершыя» збілі 3-4 «Міраж 5» і 1 МІГ-23, не панесячы страт.

У 1979 годзе, пасля сканчэння вайны, адбыўся паветраны бой паміж двума егіпецкімі МІГ-21 і двума лівійскімі МІГ-23. Егіпцяне збілі адзін «дваццацьтрэці», не панесячы страт^[29].

ВПС Кубы

10 траўня 1980 года патрульны катэр HMBS «Flamingo» Багамскай берагавой аховы заўважыў чужыя рыбацкія судны ў раёне выспы Кай Санта Дамінга. Імі сталіся два кубінскіх рыбацкіх судна. Пасля працяглай пагоні патрульны катэр адкрыў стральбу. Экіпаж патрульнага катэра арыштаваў і ўзяў на буксір абодва рыбацкіх судна. Кубінскія маракі паспелі паведаміць пра абстрэл сваім уладам, зазначыўшы што іх атакуе невядомы карабель. На дапамогу выляцела пара МІГ-21, якія здзейснілі некалькі праходаў над ім і выканалі папераджальную стральбу. Абодва знішчальніка вярнуліся на аэрадром і падрыхтаваліся да паўторнага вылету, падрыхтаваўшы блокі НУРС. МіГі пайшлі ў атаку і знішчылі патрульны катэр, забіўшы чатырох чальцоў экіпажа, астатнія перабеглі на арыштаваныя судны. Цягам наступных трох дзён Кубінскія ВПС учынялі паказальныя лёты над выспамі Багамскага архіпелага. Улічваючы тое, што HMBS «Flamingo» быў патоплены ў Багамскіх тэрытарыяльных водах, Кубе давялося выплаціць кампенсацыю за карабель і сем’ям загінулых маракоў^[33].

Не менш за 26 кубінскіх МІГ-21 былі страчаны пад час вайны ў Анголе^[34].

Эфіёпа-самалійская вайна

Падчас канфлікту МІГ-21 знаходзіўся на ўзбраенні ВПС Самалі, а таксама на ім лёталі кубінскія лётчыкі, якія ваявалі на боку Эфіёпіі. Самалійскія лётчыкі збілі на ім 4 эфіёпскіх МІГ-21, 3 F-5, 3 DC-3 і 1 Canberra^[35][36]. Разам з тым самалійцы страцілі не менш за 7 МІГ-21 у баях с эфіёпскімі F-5^[37].

ВПС КНДР

19 студзеня 1967 года ў водах паўночней 38-й паралелі знішчальнікамі МІГ-21 быў патоплены вартавы карабель ВМС Паўднёвай Карэі «Танг По».

23 студзеня 1968 года ў Японскім моры караблі ВМФ КНА пры падтрымцы знішчальнікаў МІГ-21 вымусілі ўвайсці ў паўночнакарэйскія тэрытарыяльныя воды і адбуксіравалі ў порт Вонсан выведвальны карабель «Пуэбла» ВМС ЗША (частка сакрэтнага абсталявання была перададзена СССР). Карабель вернуты не быў.

14 ліпеня 1977 года знішчальнік МІГ-21 ВПС КНДР збіў амерыканскі шрубалёт CH-47D «Чынук»^[38].

Афганістан

Большую частку самалётаў, перакінутых савецкай арміяй пад час Афганскай вайны (1979—1989), складалі знішчальнікі, у т.л. і МІГ-21. Нягледзячы на малую баявую нагрузку (звычайна 2-4 РБК-250, ФАБ-250 ці ОФАБ-250), істотная частка баявых вылетаў давялася менавіта на іх; прытым, з лепшага боку паказала сябе «знішчальная» мадыфікацыя МІГ-21біс. За малы час рэагавання ім далі мянушку «вясёлыя».

У 1985 годзе на аэрадроме Шынданд у выніку дыверсіі былі знішчаны 13 афганскіх МІГ-21.

На МІГ-21 быў збіты і загінуў савецкі генерал Мікалай Уласаў.

Пасля вываду савецкіх войскаў некалькі самалётаў захапілі муджахеды.
Ранняй раніцай 12 студзеня 1994 два МІГ-21 Паўночнага альянсу збілі над Кабулам два МІГ-21 муджахедаў, адзін пілот трапіў у палон.
30 студзеня «дваццацьпершыя» Паўночнага альянсу збілі два Су-22 муджахедаў. Да канца года альянскія МІГ-21 і Су-22 збілі яшчэ тры самалёты (у тым ліку адзін Су-22 і адзін МІГ-21) муджахедскай арганізацыі Дастума і Гульбудзінна.

У 1995 годзе знішчальнікі Альянсу збілі адзін Су-22 і адзін Су-20 Талібанскіх і Дастума-Гульбудзінскіх паветраных сіл.
15 чэрвеня 1995 года талібанскія знішчальнікі збілі два шрубалёта Мі-8 Паўночнага альянсу^{[39][40][41][42]}.

Ірана-іракская вайна

Асноўным выпрабаваннем іракскіх МІГ-21 стала вайна з Іранам (22 верасня 1980 — 20 жніўня 1988). Да пачатку войны Ірак меў 90-115 самалётаў гэтага тыпу. Першыя паветраныя баі адбыліся яшчэ да пачатку вайны:

• 8 верасня 1980 года іракскі МІГ-21 збіў іранскі «Фантом»^[43].
• 15 верасня 1980 іранскі «Томкэт» збіў іракскі МІГ-21.

Агулам за перыяд 1980—1988 гадоў лётчыкі МІГ-21 атрымалі 30—55 паветраных перамог (у тым ліку 12-23 F-5, 11-16 F-4, 3 верталёты AH-1J, 2 CH-47, 1 МІГ-21 і 1-5 F-14), пры страце 34—58 самалётаў у паветраных баях. Іракскія лётчыкі прызналі гэты самалёт найболей эфектыўным з усіх вядомых ім знішчальнікаў; у той жа час пілотам МІГ-21 рэкамендавалася па магчымасці ўнікаць паветраных баёў з F-4E і F-14, калі на іх боку не было элементу нечаканасці. На знішчальніку МІГ-21 пачынаў сваю кар’еру іракскі ас Махамед Райян. 23 кастрычніка 1980 года ён на ім збіў два іранскія F-5 «Тыгр II».

Таксама іракцам даводзілася змагацца с сірыйскімі разведвальнымі самалётамі. У красавіку 1981 года іракскі МІГ-21МФ збіў сірыйскага разведчыка МІГ-21Р. Ірак выкарыстоўваў свае МІГ-21 і як знішчальнікі-бамбардзіроўшчыкі, у тым ліку супраць іранскага суднаходства ў Персідскім заліве. Вядомы ўдалы налёт «Мігаў» на канвой 1 кастрычніка 1980 года, калі бомбамі былі выведзены са строю судны «Іран Бадр» і «Таха»^{[43][44][45][46][47][48][49][50][51][52][53][54]}.

Распад Югаславіі

Пасля пачатку распаду Югаславіі, знішчальнікі МІГ-21 перайшлі ў рукі да новаўтвораных дзяржаў на яе тэрыторыі. Сербскія "Міг"і ўжываліся для змагання с парушальнікамі меж, а таксама для ўдараў па наземных цэлях у Харватыі і Босніі. Некалькіх парушальнікаў «Мігі» прымусілі прызямліцца.

7 студзеня 1992 года сербскія МІГ-21 атакавалі верталёты AB.205 Еўрапейскага саюзу, у выніку адзін верталёт быў збіты; гэты інцыдэнт прывёў да адстаўкі сербскага міністра абароны.

6 жніўня 1995 года адбыўся паветраны бой паміж сербскім МІГ-21 і харвацкім J-22, абодва самалёты прамахнуліся і разышліся.

Падчас вайны было страчана прынамсі 5 сербскіх МІГ-21 (3 збіты агнём з зямлі, 2 меркавана збіты).

Югаславія скарыстала свае МІГ-21 падчас вайны з НАТА. На іх рахунку прынамсі адна збітая крылатая ракета «Тамагаўк»^[55]. На перахоп самалётаў НАТА вылеты не здзяйсняліся. У выніку ўдараў авіяцыі Альянса, на зямлі было знішчана 33 югаслаўскія МІГ-21. Узброены імі 83-і авіяполк пасля вайны быў расфарміраваны з-за высокіх страт матчасткі^[56][57].

Кітай

Кітай выкарыстоўваў МІГ-21 савецкай вытворчасці і ўласнай (J-7) для абароны паветраных меж

Паводле дадзеных ACIG, 5 кастрычніка 1965 года кітайскі МІГ-21 збіў амерыканскага разведчыка RA-3B (паводле дадзеных гісторыка ВПС ЗША Ставерэна, амерыканскі бок аспрэчыў страту самалёта, а кітайцы не прадэманстравалі ні абломкаў, ні пілотаў^[58], але паводле дадзеных ACIG страта пацверджана і вядомы лётчык, які збіў самалёт).

3 студзеня 1966 кітайскі МІГ агнём 57мм НУРС збіў амерыканскі БПЛА «Файрбі». Незвычайны выбар узбраення звязаны з адсутнасцю ў Кітая ўласных кіраваных ракет «паветра-паветра»^[59].

Самымі напружанымі для кітайскіх МіГаў перыядам стаў канец 1960-х — пачатак 1970-х. У гэтыя гады колькасць парушальнікаў лічылася сотнямі. З 1969 да 1971 года знішчальнікі J-7I над паўднёвымі раёнамі краіны атрымалі больш 300 паветраных перамог (шэсць пілатаваных самалётаў-парушальнікаў, а таксама больш 300 разведвальных і агітацыйных аэрастатаў).

Іншыя канфлікты

15 ліпеня 1970 года польскі МІГ-21 збіў чэхаславацкі Су-7БКЛ^[55].

21 кастрычніка 1989 года сірыйскі знішчальнік МІГ-21біс па памылцы ўварваўся ў паветраную прастору Турцыі. Там ён перахапіў турэцкі самалёт BN-2 Islander, які ён прыняў за «парушальніка сірыйскай мяжы». Чаргой з гарматы ён збіў турэцкі самалёт^[60].

ВПС Ірака ўжывалі Мігі падчас вайны ў Персідскім заліве (1991). Іх дзеянні супраць авіяцыі Шматнацыянальных сіл сталіся безвыніковымі — імі не быў збіты ніводны самалёт Шматнацыянальных сіл, а даследчыкі, якія займаліся дзеяннямі ВПС Ірака ў гэтай вайне, не адзначаюць ніякіх заяў на паветраныя перамогі з боку іракскіх пілотаў. Актыўны ўдзел Мігаў у вайне скончыўся ў першы ж дзень пасля няўдалай спробы перахопу самалётаў ВМС ЗША. Падчас вайны 56 іракскіх МІГ-21 было знішчана (з іх 4 у паветры — два амерыканскімі F-15 і два амерыканскімі F/A-18) і 32 пашкоджана^{[43][61][62][63]}.

Эфіопскія МіГ-21 удзельнічалі ў вайне з Эрытрэяй 1998—2000 гадоў. У гэтым канфлікце абодва бока ўжывалі савецкую авіятэхніку. Тры МіГ-21 былі збіты эрытрэйскімі МіГ-29 у паветраных баях^[64].

9 верасня 2008 года J-7 (кітайскі МІГ-21) ВПС Шры-Ланкі збіў перароблены пад штурмавік самалёт Zlin-143 Тамільскіх Тыграў^[65].

ВПС Сірыі ўжываюць свае МІГ-21 у грамадзянскай вайне. Станам на сярэдзіну 2014 года ў баявых дзеяннях збіта ці разбіліся прынамсі 8 самалётаў гэтага тыпу^[66].

• МІГ-21 знаходзіўся на ўзбраенні і выкарыстоўваўся ў ВПС больш за 65 краін. Савецкімі лётчыкамі за характэрны выгляд быў празваны «Балалайкай»^[67].
• 15 жніўня 1966 года МіГ-21 ВПС Ірака быў сагнаны ў Ізраіль іракскім лётчыкам, завербаваным ізраільскай выведкай Масад (Аперацыя «Пеніцылін»).
• Вядомы адзін МІГ-21, што знаходзіцца ў прыватным валоданні. Самалёт належыць Рэджынальду «Рэджу» Фінчу — былому пілоту авіякампаніі Амерыкан Эйрлайнс, які раней служыў у Канадскіх Каралеўскіх ВПС. Фінч набыў гэты МІГ ў канцы 1990-х гг. і патраціў тры гады, каб прывесці самалёт у лётны стан. Гэта МІГ-21УС 1967 гады выпуску быў імпартаваны ў ЗША з Венгрыі ў сярэдзіне 1980-х гадоў. Да таго, як Фінч стаў яго ўладальнікам, машына працяглы час лётала і выпрабоўвалася ў школе пілотаў-выпрабавальнікаў авіяцыі ВМС у Patuxent River, штат Мэрыленд у канцы 1980-х — пачатку 1990-х гадоў.
• У цалкам прыдатным і лётным стане ёсць самалёты на Адэскім авіярамонтным заводзе, дзе МІГ-21 рамантуецца і мадэрнізуецца для краін «трэцяга свету» с 1970 года.

Прыведзеныя ніжэй характарыстыкі адпавядаюць мадыфікацыі МіГ-21біс^[68][69]

Тэхнічныя характарыстыкі

• Маса пустога: 5 460 кг
• Нармальная ўзлетная маса: 8 726 кг
• Максімальная ўзлётная маса: 10 100 кг
• Маса паліва: 2750
• Рухавік: ТРДДФ Р-25-300
  • Цяга максімальная без фарсажу: 4 100 кгс
  • Цяга на фарсажы: 6 850 кгс
  • Цяга на празвычайным фарсажы: 7 100 кгс^[70]

Лётныя характарыстыкі

• Максімальная хуткасць на вышыні: 2230 км/г
• Максімальная хуткасць каля зямлі: 1300 км/г
• Крэйсерская хуткасць: 1000 км/г
• Далёкасць лёту:
  • без ППБ: 1225 км
  • з ППБ: 1470 км
• Практычная столь: 19 000 м
• Хуткаўздымнасць: 235 м/с
• Максімальная эксплуатацыйная перагрузка: + 8,5 g^[71]

Узбраенне

• Гарматнае: 23-мм убудаваная гармата ГШ-23Л (боезапас — 200 снарадаў)
• Пункты падвескі: 5
• Маса падвесных элементаў: 1300 кг
• Кіраваныя ракеты:
  • «паветра-паветра»: Р-3, Р-60, Р-60М
  • «паветра-паверхня»: Х-66, Х-31А
• НАР: калібрам 57 і 240 мм
• Свабоднападаючыя бомбы: розных тыпаў і вагой да 1000 кг

Артыкулы

• Артыкулы пра пасляваенныя знішчальнікі, у тым ліку розныя мадыфікацыі МІГ-21, на сайце Куток неба
• Сайт прысвечаны Міг-21
• МіГ-21 на сайце «Гісторыя сусветных войн»
• МіГ-21 на сайце «Army.lv» Архівавана 16 сакавіка 2015.

Фотаздымкі

• Фотакінакулямёт егіпецкага МІГ-21 фіксуе апошнія імгненні ізраільскага знішчальніка «Міраж III»
• 15 фота МіГ-21УМ, усталяванага ў горадзе Авангард
• Фота лётаючых МіГ-21біс ВПС Балгарыі (2011 год)
• Фотаздымкі МіГ-21 з ліцэнзіяй Creative Commons на geolocation.ws

Відэа

•  Відэа пра мадэрнізаваны МіГ-21-93
•  МіГ-21 у перадачы «Крылы Расіі»
•  Тэлеперадача «Вайсковая справа»: Развітанне з МіГ-21
•  Кінахроніка палётаў на МіГ-21
•  Канал Дыскаверы пра МіГ-21
•  Эпізод пра МІГ-21 у Амерыцы
•  02.09.2014 Лівія, г. Табрук. Катастрофа Міг-21