Рэйк’явік

Рэйк’явік
Герб[d]	Сцяг
Краіна	Ісландыя
Каардынаты	64°09′ пн. ш. 21°53′ з. д.HGЯO
Унутранае дзяленне	10 раёнаў
Мэр	Ёўн Гнар
Заснаваны	1786
Першая згадка	874
Горад з	1786
Плошча	274,5 км²
Вышыня цэнтра	8 м
Водныя аб’екты	Атлантычны акіян
Насельніцтва	119.108 чалавек (2011)
Шчыльнасць	436,5 чал./км²
Часавы пояс	UTC+0
Тэлефонны код	+354
Паштовыя індэксы	101-155
Афіцыйны сайт	rvk.is; (ісл.)(англ.)(польск.)
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Рэйк’я́вік^[1] (ісл.: Reykjavík — Дымная бухта) — сталіца і самы буйны горад Ісландыі.Насельніцтва — 119 108 жыхароў (2011), насельніцтва ж «Вялікага Рэйк’явіка» (Сталічнага рэгіёна — Хёвудборгарсвайдзіда) — каля 200 000 чалавек, што складае больш за 60 % насельніцтва краіны. Самая паўночная ў свеце сталіца незалежнай дзяржавы (269 км да паўночнага палярнага круга). Размешчаны на паўднёвым захадзе краіны, на паўднёвым беразе заліва Фахсафлоўі.

Гісторыя

Ісландыя была заселена нарвежскімі і кельцкімі імігрантамі на працягу канца IX — пачатку X стагоддзяў. Згодна з сярэдневяковай «Кнігай аб засяленні Ісландыі» (ісл.: Landnamabók), Інгальф Арнарсан, першы ісландскі пасяленец, у 874 годзе пабудаваў сваю ферму на паўвостраве, дзе зараз знаходзіцца Рэйк’явік. Месца для пасялення было выбрана згодна з традыцыйным метадам вікінгаў — калі Інгальф упершыню пасля адплыцця з Нарвегіі ўбачыў бераг, то кінуў ў ваду два тронныя слупы са сваёй ладдзі і плыў услед за імі да таго моманту, пакуль іх не выкінула на бераг. Сваю назву (Reykjavík — Дымная бухта) месца атрымала з-за слупоў пары, што падымаліся ад гарачых крыніц у наваколлі.

Пасля падпісання ў 1262 годзе т. зв. «Старога дагавора» з Нарвегіяй, па якому Ісландыя прызнала вярхоўную ўладу нарвежскіх каралёў (тыя, у сваю чаргу, абавязаліся штогадова адпраўляць у Ісландыю некалькі караблёў са збожжам, лесам і іншымі таварамі), Рэйк’явік становіцца цэнтрам збору даніны і падаткаў, а таксама важным цэнтрам гандлю з Нарвегіяй, Англіяй і Ганзай. Яшчэ больш адміністрацыйнае і эканамічнае значэнне Рэйк’явіка ўзмацняецца пасля таго, як Ісландыя з 1397 года стала ўладаннем Даніі, паколькі непадалёк ад яго, у Бессастадзіры, знаходзілася рэзідэнцыя спачатку нарвежскіх, а затым дацкіх губернатараў.

У 1402—1404 і 1494—1495 гадах Рэйк’явік, як і амаль уся Ісландыя, перажыў дзве эпідэміі чумы, а ў 1627 годзе яго абрабавалі берберскія піраты.

Каля сярэдзіны XIX стагоддзя побач з фермай Рэйк’явік пачаў расці маленькі горад. Гэта адбылося дзякуючы каралеўскаму казначэю Скулі Магнусану, вядомаму як «бацька Рэйк’явіка», які заснаваў шарсцяныя майстэрні ў Рейк’явіку ў рамках сваёй дзейнасці па мадэрнізацыі ісландскай эканомікі. Гэта паслужыла штуршком да пачатку развіцця Рэйк’явіка. Акрамя таго, пасля адмены ў 1786 годзе Даніяй манаполіі на гандаль у Ісландыі, Рэйк’явік стаў адной з шасці ісландскіх абшчын, што атрымалі выключныя правы на знешні гандаль (але толькі з Даніяй), таму 1786 лічыцца годам заснавання горада Рэйк’явіка. У 1796 годзе сюды са Скалхольта быў афіцыйна перанесены цэнтр біскупства (фактычна ён знаходзіўся тут з 1784 года, пасля таго як рэзідэнцыя біскупа ў Скалхольце была разбурана землетрасеннем у час вывяржэння Лакі), а ў 1845 годзе ў Рэйк’явіку была адноўленая дзейнасць Альтынга — ісландскага парламента, які з 930 па 1799 гады збіраўся на Палях тынга (Тынгвелір, Þingvellir) на паўднёвым захадзе Ісландыі. Знаходжанне Альтынга ў Рэйк’явіку фактычна вызначала яго статус сталіцы краіны.

З паскарэннем эканамічнага прагрэсу ў XX стагоддзі рос і Рэйк’явік, але асабліва хуткае развіццё ён атрымаў у другой палове XX стагоддзя. У 1920—1930-я гады ў Рэйк’явіку базіравалася большая частка ісландскага рыбалавецкага флоту, адпаведна галоўнай галіной эканомікі горада стала рыбаперапрацоўчая прамысловасць. Аднак з нарастаннем наступстваў Вялікай дэпрэсіі ў горадзе значна пашырылася беспрацоўе, што прывяло да значных выступленняў прафсаюзаў і сутыкненняў іх з праваахоўнымі органамі.

У час Другой сусветнай вайны 10 мая 1940 года Рэйк’явік, а затым і ўся Ісландыя, быў акупіраваны брытанскімі войскамі, што было зроблена з мэтаю прадухіліць уварванне сюды немцаў, якія ў красавіку акупіравалі Данію і значную частку Нарвегіі. Узброенага супраціўлення ісландцы не аказвалі, і фактычна пачалі супрацоўнічаць з сіламі Антыгітлераўскай кааліцыі. Паступовае нарошчванне замежнага ваеннага кантынгенту ў Рэйк’явіку прывяло да таго, што к канцу вайны колькасць вайскоўцаў амаль зраўнялася з колькасцю ўласна жыхароў горада. У эканамічным плане акупацыя ў значнай ступені дапамагла пераадолець эканамічны крызіс, так, амаль знікла беспрацоўе, у горадзе і наваколлі было развернута значнае будаўніцтва, у тым ліку аэрапортаў у Рэйк’явіку і Кеблавіку (апошні, што знаходзіцца ў 50 км ад Рэйк’явіка, зараз з’яўляецца асноўным міжнародным аэрапортам Ісландыі).

Клімат

Нягледзячы на тое, што Рэйк’явік знаходзіцца на поўначы Атлантыкі, клімат у горадзе больш мягкі, чым у многіх іншых мясцовасцях, што знаходзяцца на такой самай шыраце. Сярэднюю тэмпературу зімой можна параўнаць з тэмпературай у Нью-Ёрку. Зімой у сталіцы Ісландыі тэмпература рэдка апускаецца ніжэй за −10 °C. Усё гэта дзякуючы цёплай плыні Гальфстрыма.

Клімат субарктычны марскі, зіма мягкая, з адлігамі (сярэдняя тэмпература студзеня 0,4 °C) дзякуючы цёплым водам цячэння Ірмінгера, лета халаднаватае (сярэдняя тэмпература ліпеня 11—12 °C). Ападкаў 800 мм за год. Вада ў заліве зімой не замярзае. Характэрнымі з’яўляюцца частыя змены надвор’я.

Насельніцтва

Рост гарадскога насельніцтва

1801	1860	1901	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1980	1985	1990	1995	2003	2006	2008
600	1.450	6.321	11.449	17.450	28.052	38.308	55.980	72.407	81.693	83.766	89.868	97.569	104.258	113.387	116.446	118.861

Гаспадарка

Рэйк’явік — асноўны эканамічны цэнтр Ісландыі, галоўны порт і рыбалавецкая база. Развіваецца рыбаперапрацоўчая прамысловаць, суднарамонт, вытворчасць рыбалоўных сетак, рыбапрамысловага абсталявання. Ёсць мылаварныя, маргарынавыя, абутковыя прадпрыемствы, традыцыйная вытворчасцьсць шарсцяных тканін. У раёне Рэйк’явіка — алюмініевы, азотнахімічны, цэментны заводыды. Гарачыя крыніцы паблізу горада выкарыстоўваюцца для цеплафікацыі. Дзейнічае міжнародны аэрапорт Кеблавік.