Тэалогія вызвалення

Ля вытокаў тэалогіі вызвалення стаяў рух першасных абшчын, які з’явіўся ў 1957 г. у Бразіліі. Першасныя абшчыны ўжо ў 1964 г. былі ўключаны ў «Першы нацыянальны пастарскі план на 1965-70 гг.». Там жа, у Бразіліі, магістр Паўночнага ўсходу Паўлу Фрэйрэ распрацаваў новы метад ліквідацыі непісьменнасці ў працэсе развіцця свядомасці. У гэтым руху бралі ўдзел таксама рух студэнтаў і працоўных «Каталіцкае дзеянне» і інтэлектуалы-каталікі. Некаторыя хрысціяне пачалі выкарыстоўваць марксісцкія канцэпцыі для правядзення аналізу грамадства. Рычард Шоль, прэсвітэранскі місіянер, паставіў пытанне, ці мае рэвалюцыя таксама тэалагічнае значэнне. Ён разам з некалькімі маладымі пратэстантамі пачаў абмяркоўваць гэтыя тэмы з дамініканскімі святарамі і каталіцкімі інтэлектуаламі.

Крыніцай натхнення для гэтага лацінаамерыканскага руху былі еўрапейскія святары-рабочыя. Кардынал Эмануэль Сюар (фр.: Emmanuel Suhard) з Парыжа заснаваў «Французскую місію», дазваляючы некаторым святарам працаваць на фабрыках, каб уключыцца ў круг працоўнага класа. Знакаміты дамініканец Жак Лёў (фр.: Jacques Loew) працаваў грузчыкам на баржах марсельскага порта, як і святар Мішэль Фавро, які загінуў ад вытворчай траўмы. У 1950 годзе выйшла кніга абата Годэна «Францыя: місіянерская зямля?». Працоўных святароў абвінавацілі ў сувязях з камуністамі і асудзілі ў Рыме за падрыўную дзейнасць. У тыя гады Мадлен Дэбрэль (фр.: Madeleine Delbrêl) апісала свой досвед працы сярод працоўных Іўры ў кнігах «Мы, людзі вуліцы» і «Евангелле ў рабочых кварталах Парыжа». У 1954 г. Папа Пій XII заклікаў усіх працоўных святароў вярнуцца да сваёй пастарскай работы ў парафіях або ўвайсці ў склад сваіх рэлігійных абшчын. Рабочыя святары былі рэабілітаваныя пасля Другога Ватыканскага сабора ў 1965 г.

Іншай важнай крыніцай развіцця тэалогіі вызвалення было жыццё і рэвалюцыйная дзейнасць калумбійскага святара Каміла Торэс (1929—1966), які ў канцы свайго жыцця змагаўся ў шэрагах Арміі нацыянальнага вызвалення (ELN) і загінуў у сваім першым баі з калумбійскай рэгулярнай арміяй. Каміла Торэс стаў сапраўдным прыкладам для пераймання для святароў і свецкіх каталікоў, якія працягвалі справу Торэса не толькі ў Калумбіі, але і ва ўсёй Амерыцы. Астурыйскі святар Гаспар Гарсія Лавіана, знаходзячыся пад уплывам тэалогіі вызвалення, узяўся за зброю, зразумеўшы, што мірным шляхам палітычных рэформаў не ліквідаваць тую жудасную галечу, якую ён увесь час назіраў у Нікарагуа пры кіраванні дыктатара Самосы.

Яшчэ адной крыніцай натхнення для тэалогіі вызвалення была барацьба за грамадзянскія правы, якая ў свой час дапамагла неграм ЗША на чале з Марцінам Лютэрам Кінгам (1929—1968) заваяваць свае правы. Чорную тэалогію вызвалення прапагандавалі Джэймс Х. Коун (James H. Cone) і іншыя. У ПАР чорная тэалогія вызвалення была адным з прылад барацьбы з апартэідам. У астатняй Афрыцы тэалогія ставіла пад пытанне правамернасць заваёвы, прыгнёту і каланізацыі народаў Афрыкі еўрапейскім хрысціянствам і разглядала праблему абсалютнай галечы ў большасці афрыканскіх краін як следства гэтага. У Азіі тэалогія «міньчун» (кар. Minjung — «з народных мас») і «сялянская тэалогія» ў Філіпінах (распрацаваная Чарльзам Р. Авіла) мелі шмат агульных рысаў з лацінаамерыканскай тэалогіяй вызвалення.

Тэалогія вызвалення з’явілася ў Лацінскай Амерыцы ў цалкам пэўны гістарычны момант. На працягу стагоддзяў Лацінская Амерыка не мела сваю тэалогію, а заўсёды пераймала яе еўрапейскі варыянт. Таму залежнасць Лацінскай Амерыкі ад развітых краін была не толькі эканамічнай і палітычнай, але таксама царкоўнай і тэалагічнай.

Тэалогія вызвалення выкарыстоўвае сацыялогію і эканамічныя навукі для вывучэння беднасці, лічачы, што яна з’яўляецца крыніцай граху. Яна паказвае на самарэалізацыю чалавецтва як частка чароўнага здабычы. Згодна з тэалогіі дадзенага кірунку, хрысціянскае выратаванне недасягальна без эканамічнага, палітычнага, сацыяльнага і ідэалагічнага вызвалення як значнай прыкметы чалавечай годнасці^[1][2].

Тэалогія вызвалення ў асноўным займаецца пошукамі прагрэсіўных шляхоў развіцця, у прыватнасці мясцовых узораў сацыялізму. Пры гэтым прыхільнікі руху супраць скажонага тэндэнцыйнага тлумачэння марксізму і сацыялізму. Вялікія ўтопіі мінулага, з іх пункту гледжання, і перш за ўсё марксізм у «знятым» выглядзе будуць выкарыстаныя ў новай жыццяздольнай праграме татальнай эмансіпацыі чалавека. Прыярытэт у гэтым працэсе аддаецца сацыяльнай ролі рэлігіі. Менавіта рэлігія, вычышчаная ад перажыткаў мінулага, у спалучэнні з канкрэтнай гісторыяй і сацыяльнай практыкай людзей, па перакананні тэолагаў вызвалення, у стане прапанаваць чалавеку сэнс, дзеля якога варта жыць і паміраць.

Варта вылучыць некаторыя ідэі, якія характарызуюць тэалогію вызвалення ўвогуле. Па-першае, яе прадстаўнікі лічаць, што Евангелле зусім не састарэла, а Бог з’яўляецца нашым сучаснікам. Адносіны несвабоды, прыгнёту, голад, беднасць — гэта і яго праблемы. Таму асноўнай задачай новай тэалогіі з’яўляецца багаслоўскую спасціжэння феномену беднякоў. Па-другое, на іх думку, у Лацінскай Амерыцы існуе дзве палярныя тэалогіі: традыцыйная, кансерватыўная, арыентаваная на абарону дамінуючых парадкаў, і новая, вызваленчая, што абапіраецца на рух базавых нізавых суполак. Існуе таксама іншая лінія расколу тэалогіі: супярэчнасць паміж заходнім стылем тэалогіі, сутнасць якога складае барацьба з атэізмам, адмаўленнем Богу, і «мясцовай» тэалогіяй, асноўныя пытанні якой спароджаныя не бязбожнасці, а бяздушнымі, бесчалавечнымі сацыяльнымі парадкамі. Па-трэцяе, у тэалогіі вызвалення па-новаму асвятляецца сама структура царквы. Тэолагі вызвалення кажуць пра тое, што царква не з’яўляецца «анёльскай установай» на Зямлі, а адлюстроўвае існуючыя сацыяльныя супярэчнасці.

Як вынік, можна вызначыць галоўныя прынцыпы тэалогіі вызвалення:

• Евангелле апраўдвае барацьбу бедных за палітычныя свабоды і ўласны кантроль свайго жыцця;
• хрысціяне павінны выкарыстоўваць на карысць таленты, дадзеныя ім Богам, якія ўключаюць інтэлект і, у прыватнасці, навуку;
• хрысціянскае выратаванне недасягальна без эканамічнага, палітычнага, сацыяльнага і ідэалагічнага вызвалення як значнай прыкметы чалавечай годнасці;
• існуюць не толькі грэшнікі, але і ахвяры граху, якія маюць патрэбу ў справядлівасці і абароне;
• бедныя заўсёды павінны ўсведамляць, што яны ўцягнутыя ў працэс класавай барацьбы;
• гарантыя агульнадаступных адукацыі і аховы здароўя;
• знішчэнне эксплуатацыі, самавольства і несправядлівасці.

У наш час хутка адбываецца працэс зрушэння цэнтра ўвагі царквы на перыферыю і клерыкальная аўтарытарная царква паступова ператвараецца ў народную. Самі гэтыя палажэнні, якія характарызуюць тэалогію вызвалення як своеасаблівую каталіцкую канцэпцыю, крытыкаваліся афіцыйным Ватыканам. Пры гэтым падкрэслівалася памылковасць звесткі тэалогіі да палітыкі, аднабаковай трактоўкі задач евангельскага вучэння, спасылак на варожы хрысціянству па сваіх светапоглядных асновам марксізм. Папа Ян Павел II не раз казаў пра тое, што тэалогія вызвалення з’яўляецца антытэалогіяй.

Хоць Ватыкан патрабуе, каб духавенства не ўмешвалася ў партыйную палітыку, але ён прыняў фундаментальны прынцып тэалогіі вызвалення: «Хрысціянскае Евангелле апраўдвае барацьбу бедных за палітычную свабоду і адсутнасць старонняга кантролю над сваім жыццём»^[3].

Самае радыкальнае ў тэалогіі вызвалення было не ў тэарэтычных працах адукаваных святароў і навукоўцаў, а ў сацыяльнай арганізацыі, а дакладней, у рэарганізацыі царкоўнай практыкі па мадэлі «першасных хрысціянскіх абшчын» (англ.: Christian base communities). Першасныя абшчыны ўяўлялі сабой малыя сходы, звычайна за межамі царквы, на якіх абмяркоўваліся месцы з Бібліі або цэлебравалася імша. Яны былі асабліва распаўсюджаныя ў сельскіх раёнах Лацінскай Амерыкі, дзе не хапала парафіяльных святароў і вялікае значэнне надавалася ўдзелу свецкіх асоб у набажэнстве^[4]. У маі 2007 г. у адной толькі Бразіліі дзейнічала 80 000 пярвічных абшчын^[5].

Тэалогія вызвалення, нягледзячы на ​​яе дактрынальнай кадыфікацыю, на практыцы мела ў сваёй аснове рух знізу ўверх, калі схему пропаведзяў і сутачных набажэнстваў рыхтуюць самі мірскія прыхаджане, а не іерархія артадаксальнай царквы.

У цяперашні час тэалогія вызвалення перажывае новае адраджэнне ў сувязі з прыходам да ўлады ў многіх краінах Лацінскай Амерыкі, асабліва ва ўмовах развіваецца крызісу, прасацыалістычных сіл. Прэзідэнты Уга Чавес у Венесуэле і Рафаэль Карэа ў Эквадоры неаднаразова заяўлялі аб сваёй блізкасці да тэалогіі вызвалення і хрысціянскаму сацыялізму, а Фернанда Луга, абраны ў 2008 г. прэзідэнтам Парагвая ад левацэнтрысцкай кааліцыі, сам з’яўляўся былым біскупам. Таксама адбываецца збліжэнне царквы з урадам на Кубы. Чавес недвухсэнсоўна заявіў аб падзеле ім шэрагу палажэнняў тэалогіі вызвалення ў каляднай прамовы 2005 г .: «Для мяне Каляды — гэта Хрыстос. Хрыстос — бунтар, Хрыстос — рэвалюцыянер, Хрыстос — сацыяліст»^[6].

• Радугін А. А. «Тэалогія вызвалення» — барацьба тэндэнцый у афрыканскай тэалогіі // Пытанні навуковага атэізму. Вып. 39 / рэдкал. У. І. Гараджа (адк. Рэд.) І інш .; Акад. таварыстваў. навук ЦК КПСС. Ін-т навуковага атэізму. — М .: Думка, 1989. — С. 140—160. — 335 с. — 18 870 экз.

• Земляной С. Теология освобождения. Марксистская ересь или метаморфоза католицизма? Архівавана 25 красавіка 2013.
• Гутьеррес Г. Теология освобождения
• Калашников А. У истоков «теологии освобождения» Архівавана 17 сакавіка 2009.
• Цветков А. (мл.) Лекция по теологии освобождения. (начало) (окончание)
• Священник, партизан, марксист. Жизнь и политические взгляды Мануэля Переса Мартинеса