Букер парни
Букер парни (акăл. Booker Prize) — акăлчан çыравлăхĕн тĕнчин чи чаплă та хисеплисенчен пĕри. 2013 -мĕш çулччен парнене, Нацисен Пĕрлĕхĕн пĕр çĕршывĕнче Ирланди е Зимбабве, пурăнакан çыравçăна, акăлчан чĕлхипе çырнă романшăн панă. 2014 -мĕш çултан, парне фончĕн пуçлăхĕ Джонатан Тейлор каланă тăрăх, парне «хăйне географи тата наци чиккисем тытса тăнинчен хăтарăнать»[1]. Çĕнтерÿçĕ 50 пин стерлинг фунчĕ хисеплĕ чек илме тивĕçет (2002-мĕш çулччен парне хисепĕ 21 пин фунт пулнă). Пĕрремĕш хут парнине 1969-мĕш çулта панă. 2002-мĕш çултан Букер парни спонсорĕ компанисен ушкăнĕ Man пулса тăрать, çавăнпа та парнен официаллă тулли ячĕ — The Man Booker Prize пулать.
Парне
Парнине пани çак йĕркепе пулса иртет. Малтан кашни çулталăкран çĕнелекен канашлу комитечĕ йĕркеленет, кунта икĕ издатель тата çыравçăсенчен, çыравлăхагентчĕсенчен, кĕнеке сутăçĕсенчен, вулавăшĕсенчен тата Букер парни Фондĕнчен пĕрер пайташ суйлаççĕ, комитет çĕр кĕнеке яхăн ят-йыш çырса йĕркелет. Çав комитетах пилĕк çынран тăракан жюри чĕнсе хатĕрлет, унта, яланхи пекех, ĕртсе пыракан çыравлăх тишкерĕвĕсемпе çыравçăсем, паллă çын пĕрлĕхĕн хисеплĕ пайташĕсем кĕреççĕ. Çурла уйăхăнче жюри 12-13 ятран тăракан вăрăм ят-йышпа (long list) паллаштарать , вара авăн уйăхăнче лонг-листран ултă пайташран тăракан парненикĕске ят-йышне (short list) хатĕрлет. Букер парнин çĕнтерÿçине юпа уйăхĕнче юри церемонинче палăртса чыслаççĕ.
Букер парнине илме тивĕçнĕ тăватăшĕ — Уильям Голдинг, Надин Гордимер, Найпол Видиадхар Сурайпрасад тата Дж. М. Кутзее — каярах çыравлăх енчен Нобель парнине те илме тивĕçнĕ лауреатсем пулса тăнă. 1999-мĕш çулта Дж. М. Кутзее пĕрремĕш, Букера икĕ хут та çĕнтерсе илме тивĕçнĕ çыравçă пулса тăнă. Тепĕр икĕ çултан ку ăнăçуна австрали авторĕ Питер Кэри тепре хутлать. Лидерсен шутне вара британи çыравçи Айрис Мёрдок ертсе пырать, унăн романĕсем ултă хутчен Букер парнин финалисчĕсем пулса тăнă.
Лауреатсем
- 1969 — Перси Ховард Ньюби, «За это придётся ответить»
- 1970 — Бернис Рубенс, «Избранный член»
- 1971 — В. С. Найпол, «В подвешенном состоянии»
- 1972 — Джон Бёрджер, «G.»
- 1973 — Дж. Г. Фаррел, «Осада Кришнапура»
- 1974 — Надин Гордимер, «Хранитель»; Стенли Мидлтон, «Праздник»
- 1975 — Рут Джабвала, «Жара и пыль»
- 1976 — Дэвид Стори, «Сэвилл»
- 1977 — Пол Скотт, «Остаться до конца»
- 1978 — Айрис Мёрдок, «Тинĕс, тинĕс»
- 1979 — Пенелопа Фицджеральд, «Шыв çинче»
- 1980 — Уильям Голдинг, «Ритуалы плавания»
- 1981 — Салман Рушди, «Çурçĕр ачисем»
- 1982 — Томас Кенилли, «Ковчег Шиндлера»
- 1983 — Дж. М. Кутзее, «Жизнь и время Михаэла К.»
- 1984 — Анита Брукнер, «Отель „У озера“»
- 1985 — Кери Хьюм, «Люди-скелеты»
- 1986 — Кингсли Эмис, «Ватă шуйттансем»
- 1987 — Пенелопа Лайвли, «Уйăх тигрĕ»
- 1988 — Питер Кэри, «Оскар тата Люсинда»
- 1989 — Кадзуо Исигуро, «Остаток дня»
- 1990 — Антония Байетт, «Обладать»
- 1991 — Бен Окри, «Голодная дорога»
- 1992 — Майкл Ондатже, «Английский пациент», Барри Ансуорт, «Священный голод»
- 1993 — Родди Дойл, «Пэдди Кларк ха-ха-ха»
- 1994 — Джеймс Келман, «До чего ж оно всё запоздало»
- 1995 — Пэт Баркер, «Дорога призраков»
- 1996 — Грэм Свифт, «Последние распоряжения»
- 1997 — Арундати Рой, «Бог мелочей»
- 1998 — Иэн Макьюэн, «Амстердам»
- 1999 — Дж. М. Кутзее, «Бесчестье»
- 2000 — Маргарет Этвуд, «Слепой убийца»
- 2001 — Питер Кэри, «Истинная история шайки Келли»
- 2002 — Янн Мартел, «Пи пурнăçĕ»
- 2003 — Ди Би Си Пьер, «Вернон Господи Литтл»
- 2004 — Алан Холлингхёрст, «Линия красоты»
- 2005 — Джон Бэнвилл, «Тинĕс»
- 2006 — Киран Десаи, «Наследство разорённых»
- 2007 — Энн Энрайт, «Все в сборе»
- 2008 — Аравинд Адига, «Белый тигр»
- 2009 — Хилари Мэнтел, «Волчий зал»[2]
- 2010 — Говард Джейкобсон, «Финклер ыйтăвĕ»
- 2011 — Джулиан Барнс, «Предчувствие конца»
- 2012 — Хилари Мэнтел, «Внесите тела»
- 2013 — Элеонора Каттон, «Светила»
- 2014 — Ричард Флэнаган, «Узкая дорога на дальний север»
«Букерcен Букерĕ»
2008-мĕш çулхи çулла Букер парни хĕрĕх çула çитнĕ ятпа юри никĕсленĕ «Букер Букеров» (Booker of Bookers) пама шутланă. Çĕнтерÿçине тетелте пуçтарнă вулакансен сассисен тăрăх суйласа илеççĕ. Вулакансене хăçан та пулсан парне илме тивĕçнĕ романсенчен чи лайăххине суйласа илме сĕннĕ. Парнине илме Салман Рушди кĕнеки «Дети полуночи» тивĕçнĕ. Дж. М. Кутзее «Чыссăрлăх» тата Питер Кэри «Оскар и Люсинда» çырнă романсем иккĕмĕшпе виççĕмĕш вырăнсене йышăннă [3].
Çавăн пек парнене 1993-мĕш çулта Букер парни çирĕм пилĕк çул тултарнă ятпа та панă. Ун чухне те, вунпилĕк çул маларах, «Дети полуночи» романпа Салман Рушди çĕнтерÿçĕ пулса тăнă.
Халăхсен хушшинчи Букер парни
Халăхсен хушшинчи Букер парнине (акăл. Man Booker International Prize) 2005-мĕш çулта никĕсленĕ, ăна çултарăхра икĕ хутчен парнелеççĕ. Парнине акăлчанла çыракана та, хайлавĕсене акăлчан чĕлхи çине куçарнă автора та пама пултараççĕ. Хисепĕ — 60 пин стерлинг фунчĕсем (118 пин доллар).
Лауреатсем:
Ази Букерĕ
«Ази Букерĕ» парнене (акăл. The Man Asian Literary Prize) 2007-мĕш çултан пуçласа Ази çĕршывĕсен çыравçисене чысласа параççĕ, хайлавĕсене акăлчан чĕлхи çине куçарнă автора е çав çулталăкра акăлчан чĕлхипе çырнă хайлавшăн параççĕ. Хисепĕ 30 пин доллар. Пĕрремĕш лауреат китайский çыравçи Цзян Ронг (роман «Волчий тотем») пулса тăнă.
2013-мĕш çулхи çĕнтерÿçĕ малайзи çыравçи Тан Тван Энг («Каçхи тĕтресен пахчи» роман) пулса тăнă [4].