Clefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint
Clefyd rhwystrol yr ysgyfaint a nodir gan ddiffyg parhaol o lif aer i'r ysgyfaint yw clefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint (COPD).[1] Mae'n tueddu i waethygu dros amser. Y prif symptomau yw diffyg anadl, peswch, a chrachboer (spwtwm).[2] Yr afiechyd hwn sydd gan y mwyafrif o bobl gyda broncitis cronig.[3]
| Chronic obstructive pulmonary disease | |
| Dosbarthiad ac adnoddau allanol | |
 Ysgyfant sy'n dangos emffysema canol-labedynnol sy'n briodol i ysmygu. Gwelir nifer o dyllau llawn cramennau o garbon du. | |
| ICD-10 | J40.–J44., J47. |
|---|---|
| ICD-9 | 490–492, 494–496 |
| OMIM | 606963 |
| DiseasesDB | 2672 |
| MedlinePlus | 000091 |
| eMedicine | med/373 emerg/99 |
| MeSH | C08.381.495.389 |
Ysmygu tybaco yw achos mwyaf gyffredin COPD, ac mae nifer o ffactorau eraill megis llygredd aer a geneteg yn chwarae rhan fach.[4] Yn y byd datblygol, un o ffynonellau cyffredin llygredd aer yw tanau ar gyfer coginio a gwres ond heb ddigon o awyru. Os oes gormodedd o'r achosion hyn ar raddfa hir-dymor, achosir llid yn yr ysgyfaint gan gulháu'r llwybrau aer bychain a distrywio meinwe'r ysgyfaint, afiechyd a elwir yn emffysema.[5] Gwneir diagnosis ar sail diffyg llif aer yn ôl profion swyddogaeth yr ysgyfaint.[6] Yn wahanol i asthma, nid yw'r diffyg llif aer yn gwella'n sylweddol o ganlyniad i feddyginiaeth.
Gellir atal COPD drwy leihau'r achosion. Mae hyn yn cynnwys ymdrechion i ostwng cyfraddau ysmygu ac i wella safon yr awyr yn y cartref ac yn yr awyr agored. Ymhlith triniaethau ar gyfer COPD mae rhoi'r gorau i ysmygu, brechiadau, adfer yr ysgyfaint, ac yn aml broncoledyddion a steroidau a anadlir. Mae therapi ocsigen hir-dymor neu trawsblaniad ysgyfaint o fudd i rai cleifion.[5] Os oes cyfnod o waethygu difrifol, mae'n bosib bydd angen mwy o feddyginiaeth a thriniaeth yn yr ysbyty.
Mae COPD yn effeithio ar 329 miliwn o bobl, sef bron i 5% o boblogaeth y byd.[7] Yn 2013 achosodd 2.9 miliwn o farwolaethau, cynnydd ar 2.4 miliwn o farwolaethau ym 1990.[8] Disgwylir i'r nifer o farwolaethau gynyddu o ganlyniad i gyfraddau uwch o ysmygu a phoblogaethau sy'n heneiddio mewn nifer o wledydd.[9] Amcangyfrifir i'r clefyd gostio US$2.1 triliwn i economi'r byd yn 2010.[10]
Cyfeiriadau
