Terrorismo

Euskaltzaindiaren Hiztegiaren arabera, terrorismo hitza da euskara estandarrean onartutako terminoa. Hiztegiak honela definitzen du terrorismo hitza:

XX. eta XXI. mendeko albiste, hitzarmen eta dokumentu ofizial batzuetan izu-ekintza^[5][6] edo izuekintza^[7] moldeak erabili izan dira, terrorismo kontzeptua adierazteko.

EHUren Egungo Testuen Corpusak bost adibide besterik ez ditu jasotzen, izu-ekintza esamolderako, horietatik bi Wikipedian bertan erabiliak.^[8]

Akademikoak

Luis de la Corte Ibáñez^[9] espainiar ikertzaileak azaltzen du kazetari eta politikari askok, baita zenbait analista eta herritarrek ere, uste dutela «terrorismo» terminoa gaitzesteko bakarrik baliatu daitekeela. Horrek izaera erlatibo bati lotuta uzten du terminoa, eta, horren ondorioz, fenomeno bat batzuek terroristatzat jotzen duten bitartean; beste batzuentzat, berriz, askatasunaren aldeko borrokalaria izan daiteke. Ikertzaileak ez du onartzen interpretazio hori:^[10] terminoa modu demagogikoan erabili izan da aurkariek egindako ekintzak deskalifikatzeko, balio informatiboa ematen dioten irizpide objektiboak kontuan hartu gabe.^[11] Terminoaren erabileran eztabaidan ez sartzeagatik, Reuters berri agentziak eta Chicago Tribune egunkariak ez erabiltzea erabaki zuten.^[12]

Hori dena kontuan hartuta, terrorismoa terminoa honela definitzen du zientifikoki: armatu gabeko pertsonen aurkako ekintza sekuentzial bortitza, izaera erlijioso edo politikoa duena, propaganda (hau da, mezu politiko edo erlijioso batzuk adierazi eta hedatzea) izuaren bidez hedatu nahi eta lortzen duena.^[13]

Nazio Batuak

Nazio Batuen Erakundeak terrorismoaren definizioan adostasuna lortzea komeni zela onartu bazuten ere, inoiz ez da lortu estatuen ekintza terroristak barne hartzen ez dituen definizio zehatza lortzeko ezintasunaren ondorioz. Definiziorako lehen saiakera 1937an egin zen, artean Nazioen Liga zenean:

51/210 Ebazpenak, «Nazioarteko terrorismoa ezabatzeko neurriak», 1996ko abenduaren 17ko 88. Osoko Bilkuran hartutakoak, I.2 puntuan dio Nazio Batuen Batzar Nagusiak:^[14]

NBEri egindako txosten batean, A.P. Schmid adituak proposatu zuen gerra krimenaren kontzeptua abiapuntutzat hartzea; izan ere, kontzeptu hori bake garaira zabaltzen bada, terrorismo ekintzen definizio funtzional handiago batera iristen da, hala nola «gerra krimenen baliokidea bake garaian».^[15]

Nazio Batuetako idazkari nagusiak izendaturik, 2004ko abenduaren 1ean, Mehatxu, Erronka eta Aldaketak Aztertzeko Goi Mailako Aditu Taldeak bere azken txostenean terrorismoaren definizio hau eman zuen:

Eremu akademikoan dagoen adostasun gisa azaldutakoa era honetan formulatu daiteke, A.P. Schmiden (1988) arabera:^[15]

«Terrorismo» hitza, hasiera batean, Frantziako Iraultzako Izu Garaian jakobinismoaren ekintzak deskribatzeko erabiltzen zen. Maximilien Robespierre buruzagiak esan zuenez, «izua justizia azkar, zorrotz eta zurruna besterik ez da».^[18] 1795. urtean Edmund Burke irlandarrak jakobinismoa salatu zuen «terrorista izeneko milaka infernutarren buru» izateagatik.^[19]

1858ko urtarrilean, Felice Orsini italiarra Napoleon III.a enperadore frantsesa hiltzen saiatu zen, hiru bonba botata. Zortzi pertsona hil ziren eta 142 zauritu. Gertaera hura erabakigarria izan zen lehen talde terrorista errusiarren garapenaren inspirazio gisa.^[20] Sergei Netxaiev errusiarrak «terrorista» gisa definitu zuen bere burua, terminoa esanahi modernoaz erabiltzeko lehen adibideetako bat.^[20]

Antzinaroa

Terrorismoaren historian erregistratutako lehen adibidea sikarioen terrorismo fanatiko erlijiosoa izan zen, zelote juduen fakzio bat, I. mendeko 60ko eta 70eko hamarkadetan ekintzak gauzatu zituena. Sikarioek, gehienetan, ustekabean egiten zituzten erasoak sika baliatuta: legionario erromatarrei, traidoretzat jotzen zituzten juduei, eta apostatatzat jotzen zituztenei lepoa moztuta, egun argiz, jende asko zegoenean, jendetzaren artean ihes egin ahal izateko.^[21]

Erdi Aroa

XI. eta XIII. mendeen artean, ismailismoaren barruko asasino izeneko hiltzaile talde batek^[21] bere helburuak (kroaziar kristauak eta suniak) sistematikoki eta ezustean hiltzen zituen, kristauez edo atzerritarrez mozorrotuta. Askotan, beren misioetan heriotzari beldurrik gabe hiltzen ziren, beren erasoetan heriotzak zuzenean paradisura eramango zituela uste baitzuten.^[22]

Bolboraren konspirazioa

Bolboraren konspirazioa 1605eko azaroaren 5ean gertatu zen; Guy Fawkes buru zuen konspiratzaile talde bat Erresuma Batuko Parlamentua suntsitzen saiatu zen, irekitzeko zeremonian, bolbora kopuru handi bat leherrarazita; ezkutuan jarri zuten eraikin azpian. Jakue I. erregea eta Parlamentuko bi ganberetako kideak hiltzea zen helburua. Uneko anarkian, konspiratzaileek estatu kolpe bat egin eta Ingalaterran fede katolikoa berrezarri nahi zuten. Alabaina, salatari batek zapuztu zuen konspirazioa. Saiakera hura urtero gogoratzen da Ingalaterran, su artifizialekin, urte bakoitzeko azaroaren 5ean.

Konspiratzaileen helburuak terrorista modernoenekin konparatu izan dira maiz, baina bada hori zalantzan jartzen duenik.^[23]

Itotzaileak

XVII. mendetik XIX. mendera arte, Indian Itotzaile edo thugak, Kali jainkosaren gurtzaileak, erritual gisa biktimak eskuez itota hiltzen zituzten.^[22]

XVIII. mendea

Askatasunaren Semeak erakunde sekretu bat izan zen, Ipar Ameriketako kolonietan britainiar legen aplikazioaren aurkakoa. Eraso asko egin zituen, ezagunena Bostongo Tearen Matxinada, 1773ko abenduaren 16an.

Izu Garaia

Izu Garaia (frantsesez, Terreur) 1793ko irailaren 5etik 1794ko uztailaren 28ra hamaika hilabetez luzatu zen aro bat izan zen, Frantziako Iraultzan; arerioen arteko borrokek muturreko erradikalizazio bat ekarri zuen, indarkeria giro batean. Milaka arerio politiko hil zituzten gillotinan.^[24]

Izu Garaian, gutxi gorabehera 40.000 hildako izan ziren. Auzitegi iraultzaileek kondenatutako jendeetatik, % 8 aristokratak ziren, % 6 elizgizonak, % 14 klase ertainekoak, eta % 70 langileak edo nekazariak; leporatutako salaketak beti izan ohi ziren diru metaketa, desertzioa, matxinada eta beste krimen batzuk.^[25]

XXI. mendea

2001eko irailaren 11ko atentatuetan, Al Kaidako^[26] hemeretzi erasotzailek bidaiarien lau hegazkin komertzial bahitu zituzten; haietako bik World Trade Center eta batek Pentagonoa jo zuten.^[27] Erasoen ondorioz, World Trade Centerreko Dorre Bikiak hondoratu egin ziren. Bahitzaileak kontuan hartu gabe, 3.000 pertsona inguru hil ziren erasoetan, eta aldaketa handiak eragin zituzten AEBetako segurtasun politikan, bai eta atentatuaren errudunen aurkako errepresalia orokorra ere, «terrorismoaren aurkako gerra» izenez ezaguna.

Banakako terrorismoa

Bakarkako terrorismoa batez ere XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran garatu zen, batez ere . militante anarkisten ekintzen bitartez. Militante haien atentatuen helburu izan ohi ziren eremu politiko, militar edo ekonomikoko persona nabarmenak, gehienetan mendeku gisa, jasandako errepresioagatik edo adiskideen erailketengatik.

Ustea zen errepresioaren erantzuleak ezabatu ondoren zapalkuntza desagertu egingo zela, etorkizuneko errepresoreak beldur izango zirelako.

Gisa horretako atentatuak izan ziren, besteak beste, Giuseppe Fieschik Frantziako errege Luis Felipe hiltzeko saioa (1835), Bartzelonako El Liceu antzokian egindako leherketa (1893) edo Antonio Cánovas del Castilloren hilketa, Michele Angiolillok emandako hiru tiroz, Arrasateko Aita Menni Erietxean.^[28]

Antolatutako terrorismoa

Antolatutako terrorismoa da ezein gobernuren ordezkaritzarik gabeko talde batek egiten duena. 1960ko eta 1970eko hamarkadetan, talde terrorista ugari sortu ziren Europan, Hegoa zein Ipar Ameriketan eta Afrikan, eskuin muturrari eta ezker iraultzaileari loturik.^[29]

Estatu terrorismoa

Estatu terrorismoa da gobernu batek legez kanpoko metodoak erabiltzea, biztanleria zibil jakin bati beldurra eragiteko, helburu sozial, politiko edo militar batzuk ez ditzan gauzatu edo bestela gertatuko ez liratekeen portaerak ukan ditzan.

Estatu terrorismoaren kontzeptua oso eztabaidatua da. Gerra batean, estatuen ekintza militarrak ez dira terroristatzat hartzen, nahiz eta heriotza zibil ugari eragin.^[30]

Henry Commager (1902-1998) historialari liberalak honela idatzi zuen: «Terrorismoari buruzko definizioek Estatuaren terrorismoa onartzen dutenean ere, eremu horretako estatu ekintzak gerraren edo autodefentsa nazionalaren ikuspegitik ikusten dira, ez terrorismo gisa».^[31] Estatu batzuek aise leporatzen ahal diete beste estatuei terrorismo ekintzak babestea, baina baina norbanakoek beren gobernuak terroristatzat salatzen dituztenean erradikaltzat hartzen dira, gobernu legitimoen ekintzak ez baitira, oro har, legez kontrakotzat jotzen. Definizio akademikoak joera argia dauka estatuek onartutako definizioak jarraitzeko.^[32] Estatu gehienek «terrorismo» terminoa erabiltzen dute soilik estatuz kanpoko eragileentzat.^[33]

Zernahi gisaz, adibide asko daude estatu terrorismoaz; besteak beste: Kondor operazioa, hilketa eta inteligentzia operazioak Argentinan; Rainbow Warrior itsasontziaren aurka Frantziak burututako ekintza; Boloniako sarraskia, Brigada Gorrien aurkako borrokan egindakoa, Italian; GAL erakunde paramilitarra Espainian; edo Ipar Irlandako gatazkan Erresuma Batuak izandako jokabidea.

Ziberterrorismoa

Sare informatikoek gero eta eragin handiagoa dutenez biztanleriaren nahiz estatuen jardueran, eraso zibernetikoen ondorioz «ziberterrorismo» kontzeptua erabiltzen da, izendatzeko Internet bitartez gobernuen, enpresen eta bestelako erakundeen aurka egindako eraso informatikoak.

2007ko apirilean, Tallinnen, Estoniako hiriburuan Armada Gorriko soldaduen oroimeneko estatua bat lekuz aldatu zutela eta, milaka gazte errusieradun matxinatu ziren.^[34] Altxamenduak maiatzean zehar jarraitu zuen, baina ez kalean, baizik sarean, zerbitzu ukapenaren eraso masibo bat pairatu baitzuten Estoniako administrazioaren, bankuen eta egunkari askoren webguneek, Errusiako gobernuaren zerbitzuko pirata informatikoek eraginda.^[35] Moskuk ukatu egin zuen gobernuaren edo Errusiar Segurtasunaren Zerbitzu Federalaren inolako inplikazioa.^[36]

Indiaren eta Pakistanen arteko gatazka historikoa 2001az geroztik ari da gertatzen sarean, birus informatikoak hedatuz eta aurrez aurre dauden aldeen webguneen aurkako erasoen bidez.^[37][38]

Ameriketako Estatu Batuetan, FBIk 2007an National Center for Digital Intrusion Response (NCDIR) sortu zuen, hiru milioi dolarreko aurrekontuaz urtean, zibergaizkileen arazoa tratatzeko. Xede nagusia da Estatu Batuen ziberazpiegitura babestea.^[39]

Kataluniaren independentziarako 2014ko kontsultan, Kataluniako Generalitatearen webguneek zenbait eraso informatiko jasan zituzten, eta, Mas presidentearen arabera, gaixo eta errezeta elektronikoen historia klinikoak ere arriskuan jarri zituzten.^[40][41]

Ekintza terroristak hipotesi deterministen bidez azaltzea ezeztatua dago, oro har, adituen eta ikerlarien artean. Ondorioz, adostasun zabal batez onartzen da erantzukizuna terroristaren esku geratzen dela.^[42]

Ekintza terroristen arrazoi sakonez hitz egin izan dute maiz, bereziki ideia politiko progresistak dituzten adituen. Arrazoi sakonak izan daitezke zapalkuntza, pobrezia, bazterketa eta gatazka politikoak.^[43]

Frogatu gabeko beste arrazoi bat dira ekintza terroristak justifikatzen dituzten sinesmen politiko edo erlijiosoak; izan ere, haiek ez dira, besterik gabe, aski jarraitzaile bat agente terrorista bihurtzeko.^[44]

Terrorismoaren alderdi psikologikoak

Fenomeno terroristaren konplexutasunagatik, ezinezkoa da ikusmolde psikologiko bakar batetik begiratzea. Bestalde, bibliografia espezializatuak teoria asko formulatu ditu, egindako azterketa enpirikoen kopuruaren aldean, neurri batean, terroristen psikologia bertatik bertara aztertzeko zailtasunagatik.

Badira, baina, gaiari buruzko erreferentziazko zenbait azterlan, besteak beste, hauek:

• 1979tik 1981era bitartean, Alemaniako Barne Ministerioak ikerketa bat egin zuen, terrorismoan susmagarriak ziren pertsonen biografian sakontzeko (gehienak ezker muturrekoak eta beste batzuk eskuin muturrekoak). Espedienteak kontsultatzeaz gain, preso hartuak ziren zenbait terroristarekin elkarrizketak egin ziren. Ikerketatik ondorioztatu zen «terrorismoaren profesional» baten soslaia, bilakaera psikologiko jakin batean oinarrituta: hasierako zapalkuntza egoera (soziala edo familiarra); sasiko bizitza, aurreko bizitzaren alderantzizko eredu bat garatzen duena; adiskide/etsai dikotomia zurrun bat garatzea, errealitatearen zentzua galtzeraino.
• Zenbait ikerlarik eremu lanak egin dituzte terrorismoaren esparru jakin batzuetan: Martha Crenshaw, IRA, PAE eta abarretako kide ohien lekuko autobiografikoetan oinarritua;^[45] Marc Sageman, batik bat Jihadismoa;^[46] Khapta Akhmedova eta Ariel Merari, terrorismo suizidari buruz;^[47] Eyad El-Sarraj, Israelen eta Palestinaren arteko gatazkaz;^[48] Brian Barber, batez ere Gazako zerrendan bildutako lekuko gazteei buruz;^[49] Anne Speckhard, terroristek bahitutakoen lekukotzan oinarrituta;^[50] Jerrold Post, Nicholas Argo eta Yoram Schweizer, israeldar eta palestinarrei bildutako testigantzetan oinarri hartuta.^[51]

Eztabaidagai izan dira estatu batek terroristatzat jotzen dituen pertsonei eta erakundeei aurre egiteko moduak eta tresnak. Aditu, iritzi emaile eta arduradun politiko batzuen iritziz, terrorismoaren errepresioa legezko prozedurei jarraituz soilik egin behar da, giza eskubideak errespetatuz eta sistema demokratikoa zainduz. Beste kasu batzuetan, aldiz, estatuek legez kanpoko prozeduretara jo izan dute, indar parapolizial eta paramilitarretara, tortura baimentzera, giza eskubideak etetera eta diktadurak ezartzera. Terrorismoa erreprimitzeko prozeduren artean, iritsi izan da argudiatzera estatuak terroristatzat jotze dituenen seme-alabak bahitu eta nortasuna ezabatu beharra dagoela.^[52] Halako argudioei dagokienez, Delia Pons argentinar epaileak, 1978an, Maiatzaren Plazako Amak elkarteari adierazi zion estatuak terroristatzat jotako pertsonen seme-alaben gainean zuen doktrina juridikoa:

2001ean, abenduan onartu zuen Europar Batasunak ekintza terroristetan inplikatutako pertsona, talde eta erakundeen zerrenda.^[53] Zerrendaren lehen bertsioan, 29 pertsona izen zeuden, horietatik 21 bat ETArekin lotuak. Erakundeen artean, ETA agertzen zen, eta «haren parte diren» KAS, Xaki, Ekin, Jarrai-Haika-Segi (honela idatzita) eta Amnistiaren Aldeko Batzordeak.^[54]

Geroztik, urtez urte berritu izan da zerrenda hori, eta 2022ko bertsioan,^[55] alde batetik, ez zen euskal jatorriko inoren izenik agertzen, eta, bestetik, ETA desagertu zen erakundeen zerrendatik, baita Europako beste erakundeak ere, CIRA bezala.

2004. urtean, Europako Kontseiluak, Europako Parlamentuaren eskariz, Terrorismoaren Biktimen Europako Eguna izendatu zuen martxoaren 11, egun horretan Madrilen izandako atentatuak gogoan.^[56]

Euskal Herrian

• Ekin
• Euskadi ta Askatasuna
• Iparretarrak
• Euskal Zuzentasuna
• Hordago
• Irrintzi

Munduan

• Corte Ibáñez, Luis de la (2006) La lógica del terrorismo. Madriol, Alianza. ISBN 978-8420648264.

• Köchler, Hans (ed.) (1988) Terrorism and National Liberation. Proceedings of the International Conference on the Question of Terrorism. Frankfurt/Berna/New York, Peter Lang. ISBN 978-3820412174.
• Köchler, Hans (2002) Manila Lectures 2002. Terrorism and the Quest for a Just World Order. Quezon City (Manila), FSJ Book World. ISBN 978-0971079129.
• Laqueur, Walter (2003) No End to War - Terrorism in the 21st century, New York. ISBN 978-0826414354.
• Lerner, Brenda Wilmoth & K. Lee Lerner, ed. (2006) Terrorism: essential primary sources. Thomson Gale. ISBN 978-1414406213.
• Tausch, Arno Against Islamophobia: Quantitative Analyses of Global Terrorism, World Political Cycles and Center Periphery Structures. ISBN 978-1600215360.^[57]

• Our World in Data: Terrorism.
• Joseba Zulaika: «Euskal irudia munduan terrorismo diskurtsoaren baitan birziklatzen da». Argia, 1995eko uztailaren 30a.