Axlor

Jose Migel Barandiaranek 1967 eta 1974 artean aztarnategia ikertu zuen, 1980an bere estratigrafia argitaratuz. J. Basabek bertan neanderthal gazte baten 5 hortz topatu zituen^[2]. J. Altunak ugaztun handien aztarnak ikertu zituen eta A. Baldeonek harri landuak.

2000. urtean, berriro, J. González Urkixo eta J. Ibáñez Estévez Farridok zuzenduriko jakintza-alor anitzeko talde batek lehenengo ikerketak sakontzeari ekin zion^[3][4]. 2024an iragarri zuten orain dela 100.000 urteko 10-12 urteko bi neandertal haurren hortzak aurkitu zituztela^[5].

Baltzola eta Axlor haitzuloetako monumentu-multzoa kokatzen den substratu geologikoa kareharri urgoniarreko amildegi dezimetrikoz osatuta dago. Kareharri horiek garapen karstiko handikoak dira, eta harearriko faziesekin eta Behe Kretazeoko limonitekin aldizkatzen dira.

Hor Baltzola sistema edo Indusiko karsta deritzona dago. Oso sistema konplexua da: hainbat galeria aktibo eta fosildu ditu. Bertan hainbat haitzulo-aho daude, eta horietako batzuek Erdi Paleolitotik Paleolito osteko aroetara okupatuta egon zirela adierazten duen aztarnategi arkeologikoa dute. Sisteman hiru aztarnategi arkeologiko daude: Baltzola, Axlor eta Baltzola II; lehenengo biak dira nabarmenenak.

Baltzolatik 200 metrora dago Axlorko babeslekua, eta, txikiagoa bada ere, ez du interes gutxiagorik zientziaren aldetik. Oso erraz ezagut daiteke hori, sarrera ixten duen burdin hesi bat du eta. Ipar-mendebaldera begira dago eta handia da (13 metro zabal eta 3,5 metro garai). Atarte zabal batera ematen du. Atarte hori lohiz betetzen da 8 bat metrora. Hala ere, nahiz eta gaur egun sartzea ezinezkoa den, bere garaian galeria batera sartuko zen hortik. Haren gainaldearen zati handi batean ikerkuntza arkeologikoko lanak egin dira, eta argi eta garbi Moustier aldiko kokaleku bat igarri da bertan, Neanderthalgo gizakiak Bizkaian utzitako aztarnarik zaharrenetako batzuez gain.