Eredu Estandarra

Eredu Estandarraren lehen pausoa Sheldon Lee Glashowren 1961ko aurkikuntzarekin eman zen, elektromagnetismoa eta indar ahula batzeko modua aurkitu zuenean.^[4] 1967an Steven Weinbergek^[5] eta Abdus Salamek ^[6] Higgsen mekanika gehitu zuen.^[7][8][9] Glashowren teoria elektroahularen barruan, gaur egungo forma emanez.

Higgsen mekanismoak partikula elemental guztien masen sorrera dakarrela uste da. Honen ondorioz W eta Z bosoiek eta fermioiek (adb quarkek eta leptoiek) masa dute.

Z bosoiaren aldaketak sortutako korronte neutral ahula aurkitu zen CERNen 1973an,^{[10][11][12][13]} eta teoria elektroahulak onarpen zabalagoa eskuratu zuen. 1979an Fisikako Nobel Saria jaso zuten Glashow, Salam eta Weinbergek aurkikuntza honengatik. W eta Z bosoiak 1981an aurkitu ziren esperimentalki, eta euren masak Eredu Estandarrak esandakoak zirela ziurtatu zen.

Interakzio indartsuaren teoria, askoren ekarpenaren ondorioz, bere gaur egungo forma eskuratu zuen 1973-74 artean, esperimentuek erakutsi zutenean hadroiak frakzionalki kargatutako quarkez osatuta zeudela.

Ereduan bi partikula mota daude, fermioiak eta bosoiak. Fermioiak, spin erdi-osoa dutenak, materiaren osagaiak dira, Bosoiak aldiz, spin osoa dute eta fermioien arteko interakzioen arduradunak dira.

Funtseko interakzioak

Eredu estandarra naturan agertzen diren 4 interakzioetatik 3 azaltzen ditu, elektromagnetikoa, nuklear ahula eta nuklear sendoa. Ereduan grabitatea sartzeko saialdi guztiak huts egin dute. Interakzio bakoitza eragina du partikula zehatz batzuetan eta gauge-bosoi (bitarteko partikula) batez garraiatzen da:

Fermioiak

Erdi-osoko spin-eko partikulak dira eta Pauliren bazterketa printzipioa betetzen dute, hau da, sistema bateko bi fermioi ezin dute egoera kuantiko bera hartu, hori dela eta egitura konplexuagoak eratzen dituzte (protoiak, atomoak...). Fermioien zinematika Dirac-en ekuazioak deskribatzen du.

Fermioiak bi taldeetan banatzen dira: Quarkak eta Leptoiak. Quarkak Kolore karga dute eta beraz indar nuklear sendoa jasaten dute, leptoiak aldiz ez dute kolore karga eta beraz ez dute indar hau jasaten.

Familia	Quarkak	Leptoiak
1	Up ${\displaystyle u}$	Elektroia ${\displaystyle e^{-}}$
	Down ${\displaystyle d}$	Neutrino elektronikoa ${\displaystyle \nu _{e}}$
2	Charm ${\displaystyle c}$	Muoia ${\displaystyle \mu ^{-}}$
	Strange ${\displaystyle s}$	Neutrino muonikoa ${\displaystyle \nu _{\mu }}$
3	Top ${\displaystyle t}$	Tau ${\displaystyle \tau ^{-}}$
	Bottom ${\displaystyle b}$	Neutrino tauonikoa ${\displaystyle \nu _{\tau }}$

Simetriak

Noether-en teoremaren arabera transformazioen aurreko Simetria-talde bakoitza zerikusia du kontserbaturiko magnitude batekin. Eredu estandarrean simetriak bereziki garrantzitsuak dira, partikulen arteko interakzioak zehazten dituztelako:

Modu honetan, U(1) transformazio-taldearen aurreko lagrangiano inbarianteak partikulen arteko interakzio elektromagnetikoak deskribatzen dituzte.