Haitzurdin

Haitzurdin edo marmola kareharria metamorfizatzean sortzen den harri metamorfikoa da. Oso erabilia arkitektura eta ertian (batez ere eskulturan) arroka.

Arroka metamorfikoaa
Marmola edo haitzurdina		Mineral infotaula irakurtzeko era

Mineral garrantzitsuak	Kareharria
Dentsitatea	2,7 g/cm³
Maximoa	>2,8 g/cm³
Minimoa	<2,6 g/cm³

Etimologia

Grekerazko μάρμαρον (mármaron) hitzetik dator eta "harri beirakara" edo "harri distiratsua" esan nahi du, baina izenaren jatorria lehenagokoa dela esaten duenik ere badago.

Ezaugarriak

Arroka sedimentario karbonatatuen eraldaketaz sortzen da, kareharritik edo dolomiatik batez ere, izan ere haitzurdinaren osagarri nagusia kaltzio karbonatoa baita, %90 gutxienez. Mineral osagarriak ere ager daitezke, grafitoa, klorita, talkoa, mika, kuartzoa, pirita, korindoia, granatea eta zirkonita kasu. Harri sedimentarioak zenbat eta kaltzio karbonato portzentaje handiagoa eduki, hainbat eta zuriagoa izango da haitzurdina, aldiz buztin, harea edo burdin oxidatu trazak baditu haitzurdinak hainbat kolore azalduko ditu. Magnesio kopurua handia bada koloreak berderantz joko du.

Haitzurdin-motak

Hauek dira haitzurdin-mota ezagunenak, tartean Euskal Herriko haitzurdina ere badago, Markinako marmol beltza.

Haitzurdina	Kolorea	Kokapena
Carrara	zuria edo urdin-grisa	Carrara
Connemara	berdea	Connemara
Creole	zuria eta urdina/beltza	Pickens konderria (Georgia)
Etowah	arroxa	Pickens konderria (Georgia)
Markinako beltza	beltza	Markina
Murphy	zuria	Pickens eta Gilmer (Georgia)
Paros	oso zuria	Paros
Penteliko	oso zuria	Penteliko eta Atika
Purbeck	gris/marroia	Purbeck uhartea
Ruskeala	zuria	Ruskeala (Karelia)
Rușchița	zuria edo gorrixka	Poiana Ruscă mendiak
Siena	horia eta morea/gorria/urdina/zuria	Siena
Sivec	zuria	Prilep
Suediako berdea	berdea	Kolmården
Sylacauga	zuria	Talladega konderria (Alabama)
Vermont	zuria	Proctor (Vermont)
Yule	oso zuria	Marble (Colorado)
Wunsiedel	zuria	Wunsiedel
Makrana	zuria	Makrana (Rajastan)

Erabilera

Bereziki preziatua izan da eskulturgintzan eta arkitekturan.

Eskulturak antzinatik egin izan dira haitzurdinez hainbat arrazoirengatik; lantzeko erraza da, material homogeneoa da eta apurtzeko zaila ere bada. Daukan errefrakzio indizeari esker argi izpiak hainbat milimetro sartzen dira harriaren barnean eta eskulturek "bizirik" dauden antza ematen dute.

Arkitekturan ere hamaika eraikin egin dira haitzurdinez, denetan ezagunena Taj Mahal da, Indiako Agra hirian dagoen mausoleoa. Bitxikeria gisa aipatu Turkmenistango hiriburua den Asgabat hiria 2013ko Errekorren Guinness Liburuan agertzen dela munduan haitzurdinezko eraikin kopuru handiena duen hiria delako.

Ekoizpena

Mundu mailako ekoizle nagusiak lau herrialde dira, hauen artean %50a baino gehiago ekoizten baitute. Italia da nagusi (mundu guztiko %20a), ondoren Txina (%16a), India (%10a) eta Espainia (%6a).