Lergako hilarria
Lergako hilarria, Lergako estela, Lergako idazkuna, Lergako inskripzioa edo Narhungesen epitafioa, erromatarren garaiko hilarri bat da, 1960an Lergan (Nafarroa Garaian) aurkitutakoa, euskal itxurako aztarna epigrafikoak dituelako nabaria; izan ere, Umme Sahar izen itxura argiki euskaldunekoa irakurtzen da. Egun, Nafarroako Museoan dago[1].
| Lergako hilarria | |
|---|---|
 | |
| Jatorria | |
| Sorrera-urtea | II. mendea |
| Jatorrizko herrialdea | Erromatar Inperioa |
| Ekoizpen lekua | Hispania Citerior |
| Aurkikuntza lekua | Santa Barbara baseliza (Lerga) |
| Ezaugarriak | |
| Materiala(k) | hareharria |
| Dimentsioak | 125 ( ) × 69 ( ) × 32 ( ) cm |
| Hizkuntza | latina, eusko-akitaniera eta akitaniera |
| Idazketa-sistema | latindar alfabetoa |
| Kokapena | |
| Lekua | Nafarroako museoa Hispania Citerior |
| Bilduma | Nafarroako museoa |
| Herrialdea |  Euskal Herria |
| Probintzia |  Nafarroa Garaia |
| Udalerria | Nafarroa Garaia |
| Koordenatuak | 42°49′10″N 1°38′47″W / 42.8195°N 1.6464°W |
 | |
Idazkunean agertzen diren beste bi pertsona izan (antroponimo) euskararekin erlazionatuta daudela uste da: Abisunhar eta Narhunges, H (asperena) baitute, eta letra hori ez da agertzen ez iberiar testuetan ez eta zeltiberiarren artean ere. H ahoskatua euskalki guztietan zabalduta zegoen duela zenbait mende arte.
Aurkikuntza
1960an aurkitu zuten[2], Lergako Santa Barbara baseliza zaharraren hormetan sartua zegoelarik[3]. Lerga Eslabatik 5 km. exkaxera dago, eta Eslaban Santakriz erromatar garaiko hiriaren aztarnategia, eta Burdin Aroko herrixka (oraindik induskatu ez dena).
Hareharriz egina da[4] 125 zentimetro garai da, eta II. eta III. mendeen artekotzat jotzen da[5].
Erliebeak
Harriak dituen lau aldetatik, aurrekoak bakarrik du dekorazioa. Goiko frisoan zaldun bat dago bere zaldi gainean, erdian, eszena arkitektoniko bat; bi pertsona bi zutaberen artean eta lerro bateko inskripzioa duen ateburu baten azpian. Erdiko frisoaren azpian, maila bat sakonago dagoen lauki baten barruan idazkunaren zati handiena idatzi zuten[2].
Irakurketa
Transkripzioa
Alejandro Marcos Pusen arabera[2], eta Koldo Mitxelenak ontzat emana[6]:
| « | VM . ME . SA . HARFI NAR . HVN . GE . SI . A . BI SVN . HA . RI . FI . LIO ANN . XXV . T . P . S . S | » |
Proposatzen diren irakurketak, laburdurak osatuta:
Epigrafistek estelako testua honela analizatu eta itzuli dute[7]:
| « | 1) Ume Sahar(i) fi(lius) Narhungesi Abi sunhari filio ann(orum) XXV T(itulum) p(osuit) s(umptu) s(uo)[2] | » |
| « | 2) Umme Sahar(i) fi(lius) Narhungesi Abi sunhari filio ann(orum) XXV t(estamento) p(osuit) s(obrino) s(uo) | » |
Proposatzen diren itzulpenak
| « | 1) Um.me, Sa.hari-ren semeak Nar.hun.ge.si, Abisun.ha.ri-ren 25 urteko semeari. Bere bizkar eskaini zuen epigrafea.[8] | » |
| « | 2) Umme, Saharren semeak monumentu hau jarri dio bere lehengusuari Narhungesi, Abisunharren 25 urteko semeari horrek bere testamentuan eskatu zuena betez.[9][10] | » |
| « | 3) “Umme, Sahar-en semeak, bere seme Narhunges Abisunhar-i” (edo “bere seme Narhunges abisunhar-i”, abisunhar ezizena delarik) ........ [11] | » |
Koldo Mitxelenak azaldu zuen zergatik goiko lerroko testua "Ume, Zaharren semea" gisan irakur eta itzul zitekeen.[6] Orduña Aznar epigrafistak ere bi izen direla uste du, nahiz eta "Sahar"-ek genitiboaren (noren) marka eduki beharko lukeen gramatikalki zuzena izateko[11]. Carmen Castillok[12], Fernando Fernández Palaciosek[13] eta Joakin Gorrotxategik, besteak beste, izen bakarra dela uste dute.
Erreferentziak
Kanpo estekak
Datuak: Q20108062
