Pedro Ignazio Barrutia

Aita, Pedro Alonso de Barrutia y Salinas, Salamancako Sancti Spiritus parrokiako bikarioa izan zen eta ama, Katharina Basagoitia Olabide, Aramaioko baserri txiro batekoa. Gurasoak ez ziren elkarrekin bizi izan. Aita gazte hil eta semeari utzi zion bere ondarea. Ama, ordea, zahartzaroan hil zen, beti izan zen bezain pobrea.^[1]

Sortzez Ibarra elizatekoa (Aramaio, Araba) zen, Arrasatetik hurbilekoa, eta bizitzaren aldi eder bat Arrasaten egin zuen, luzaro bertako izkribau izanik^[1]. 1712an María Luisa de Humendia y Arragarekin ezkondu eta hainbat seme-alaba izan zituen^[2].

Antzerki lan bakarra ezagutzen dugu, 1711 eta 1752 artean idatzia: Acto para la Nochebuena (Gabonetako ikuskizuna). Juan Carlos Guerra euskalari arrasatearrak aurkitu eta Azkuek argitaratu zuen Euskalzale aldizkarian lehenengoz (1897)^[2]. Kritikak obra urtetan zokoraturik eduki ondoren, XX. mendean Gabriel Aresti poeta ohartu zen lehen aldiz obraren balioaz.

Gabonetako Ikuskizuna / Acto para la Nochebuena (1983, Arabako Foru Aldundia) izeneko obra gaztelaniazko antzerki barrokoaren hurbilekotzat jotzen da. Obra horietan inspiratua dela uste dute adituek. Denbora-, leku- eta ekintza- unitateak oso era berezian erabiltzen ditu: garaiko arau zurrunei men egin gabe, nahasian. Ekintza, esaterako, Judeako Betleemen eta Arrasaten gertatzen da, fantasiaren irudi arinek bakarrik egin ahal dituzten bidaiez baliaturik. Pertsonaiak, oraintxe dira arrasatear ezagunak; oraintxe aingeruak edo Ama Birjina edo San Josef, eta abar.

Baina hain zuzen ere kritikoen ustez, bikoiztasun-joko horiexek dira obrari originaltasun bete-betekoa ez, baina neurri on batean, berezitasun eta tamaina bateko kalitatea ematen diotenak^[3]. Bikoiztasun horien azpian, autoreak bi helburu izan dituela uste du Jon Kortazar aztertzaileak:

• Asmo didaktikoa

• Asmo barregarri edo komikoa

Gaia

Obraren gaia honako hauxe da: Grazioso pertsonaiarengan nola gertatzen den kristau-salbazioa. Obraren egitura berriz, ekitaldi bakarrekoa da. Hala ere, ekitaldi bakar honetan hiru zate bereiz daitezke:

• Lehenean, planteamendua adierazten da.

• Bigarrenean, bekatuaz eta bekatariez gogoeta egiten da.

• Hirugarrenean, bekatariaren konbertitzea erakusten da.

Jakin beharrekoa da, azkenik, obra bizkaieraz idatzita dagoela, Arrasateko euskaran, hain zuzen. Obran zehar, bertso-neurri bat baino gehiago erabili ditu autoreak.

• Teatro zaarra. Gabonetako ikuskizuna. Gabon-sariak. El borracho burlado (1965, Auspoa argitaletxea).
• Gabonetako Ikuskizuna: Euskalzale aldizkarian argitaratu zen lehenengoz, 1869an, J.M. Guerra historialariak aurkitu eta R.M. Azkueri igorri ostean.

Berrargitalpenak

Gabonetako ikuskizuna hainbatetan berrargitaratu da.

• Teatro zaharra ( Auspoa, 1965). Sor Luisaren Gabon sariak eta Xabier Muniberen El borracho burladorekin.
• Gabonetako Ikuskizuna = (Acto para la Nochebuena) (Arabako Foru Aldundia, 1983) Itzultzailea: Joseba Andoni Lakarra.
• Actto para la noche buena (Gráf. López-Mendizábal, 1983)
• Gabonetako Ikuskizuna (Gipuzkoako Foru Aldundia, 19??). Euskararen separata
• Gabonetako Ikuskizuna (eLiburutegia, Euskadiko Liburutegi Digitala, 2016). Bertsio elektronikoa.

• Euskal Herriko antzerkia
• Arabako idazleak
• Arabar ospetsuen zerrenda

• Pedro Ignazio Barrutia literaturaren zubitegian
• Gabonetarako ikuskizuna. Klasikoen Gordailua