Tsakhurrera
Tsakhurrera[1][2] edo tsakhurera[3] (Цӏаӏхна миз) tsakhurrek hitz egiten duten hizkuntza da, Kaukasoko ipar-ekialdeko hizkuntzen familiakoa, dagestango hizkuntzen taldekoa eta lezgiar hizkuntzen adarrekoa. 10 600 inguru[4] hiztun ditu Errusiako Dagestan errepublikako hegoaldean eta 12 300 inguru hiztun Azerbaijaneko ipar-mendebaldean.
| Tsakhurrera | |
|---|---|
| цӀаӀхна миз | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua |  Errusia Azerbaijan |
| Hiztunak | 23.000 (1989) |
| Ofizialtasuna |  Dagestan |
| Eskualdea | Kaukasia |
| UNESCO sailkapena | 3: arriskuan |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza ibero-kaukasoar hizkuntzak ipar-ekialdeko kaukasoar hizkuntzak Dagestanian (en)  Lezgic (en) Samur (en) | |
| Alfabetoa | alfabeto zirilikoa eta Tsakhur alphabet (en) |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-3 | tkr |
| Ethnologue | tkr |
| Glottolog | tsak1249 |
| UNESCO | 1061 |
| IETF | tkr |
| Endangered Languages Project | 3034 |
Dagestango hizkuntza ofizialetako bat da, eta posiblea da eskolan tsakhurreraz ikastea edo hizkuntza hau izan ikasgai bat gisa, lehen hezkuntzan[5][6]. Azerbaijanen ez du estatus ofizialik; hala ere, eskola batzuetan badago aukera tsakhurrera ikasteko [7]. Нур (Nur, tsakhurreraz: Argia) astekarian artikulu batzuk tsakhurreraz idazten dira[8], eta 2002tik 2022ra tsakhurrerazko 40 liburu baino gehiago argitaratu ziren[9]. 2009an Asif Rustamov zinemagileak tsakhurrerazko lehen pelikula zuzendu zuen, Kiblayıka yıkbıhiyna (tsakhurreraz: Alkiblali bizkarra emanda)[10][11] laburmetraia.
Dialektoak
Sailkapen baten arabera, tsakhurrerak bi dialekto ditu, tsakhera eta gelmetsera. Beste hizkuntzalari batzuen iritsiz, hiru dialekto bereizi behar dira: tsakhur-suvagilera, gelmets-kurdulera eta saputxinera edo sabundzhinera[6].
Ezaugarriak
Tsakhurrera hizkuntza ergatiboa da. Izenek kasua markatzen dute, atzizkien bidez. Absolutibo, ergatibo, datibo eta genitiboz gain, 14 kasu lokatibo daude. Lau izen klase bereizten ditu: 1., gizonezko pertsonentzat; 2., emakumezko pertsonentzat; 3., animalia, objektu eta kontzeptu batzuentzat eta 4., objektu eta izaki mitologikoentzat.
Idazteko sistema
1934tik 1938ra alfabeto latinoan oinarrituta idazteko sistema bat erabiltzen zen. 1990tik Dagestanen alfabeto zirilikoa erabiltzen da tsakhurreraz idazteko; Azerbaijanen, aldiz, alfabeto latinoa[6] (1996tik).
Gaur egungo tsakhurrerazko alfabetoa (Errusia):
| А а | АI аI | Б б | В в | Г г | ГI гI | Гъ гъ | Гь гь |
| Д д | Дж дж | Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й |
| К к | КI кI | Къ къ | Кь кь | Л л | М м | Н н | О о |
| ОI оI | П п | ПI пI | Р р | С с | Т т | ТI тI | У у |
| УI уI | Ф ф | Х х | Хъ хъ | Хь хь | Ц ц | ЦI цI | Ч ч |
| ЧI чI | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | ЫI ыI | Э э | ь |
| Ю ю | Я я |
Gaur egungo tsakhurrerazko alfabetoa (Azerbaijan), 2015eko aldaketekin:
| A a | Ә ә | B b | C c | Ç ç | Ç' ç' | D d | E e |
| F f | G g | G' g' | Gh gh | Ğ ğ | H h | X x | Xh xh |
| I ı | I' ı' | İ i | J j | K k | K' k' | Q q | Q' q' |
| L l | M m | N n | O o | Ö ö | P p | P' p' | R r |
| S s | Ş ş | T t | T' t' | Ts ts | Ts' ts' | U u | Ü ü |
| V v | Y y | Z z | ' |
Erreferentziak
Kanpo estekak
| Bisita ezazu Tsakhurrera Wikimedia Incubator proiektuan |
Datuak: Q36853
Multimedia: Tsakhur language / Q36853
