Uritz

Uritz toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[2]

• Huriz (1268)
• Uritz (1268)
• Vriz (1270)
• Uriz (1274)
• Uriç (1281)
• Uriz (1287)
• Uriz (1320)
• Uriz (1365)
• Uriz (1534)
• Uriz (1767)
• Uriz (1800)
• Uriz (1945)
• Uritz (1990)

Armarria

Uritzako rmarria Artzibarko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:^[3]

Uritz Artzibarran dago.

Inguru naturala eta kokapena

Artzibar kokatzeko ez dago aho bateko akordiorik. Egia esan, Zaraitzu eta Erronkaribar ibarretan bezala, haran horien iparraldea Pirinioetakoa da, eta hegoalde Pirinioaurreatarra, klima eta landaretza aldaketa nabariarekin. Trantsizio-eremu bat da, eta bi espazioen muga edo muga hori Larrogain, Elke-Pausaran, Peñas Baxas eta Lareki mendien arteko irudizko lerro batekin markatu daiteke.

Artzibar ibarra berezia da, bitxia beharbada, eta Erdi Arokan galtzen da bere jatorria. Ez dio jarraitzen ibai baten inguruan garatzeko zonako arauari. Bi adar bereiz ditu, Irati eta Urrobi ibaien ibilbideei jarraituz, eta hirugarren adar erdi bortxatu bat Gurpegi errekaren inguruan.

Klima

Udalerriko gunerik garaienetan izan ezik, Artzibar gehienean klima azpimediterraneoa nagusi da. Urteko batez besteko tenperatura 6 eta 12 gradu bitartekoa da (sei gradu mendietan eta hamabi herrigunean). Prezipitazioak 1 000 eta 1 600mm bitartekoak dira, betiere udaberrian eta udazkenean ugariagoak. Urteroko egun euritsuak 100-120 inguru izaten dira, eta azarotik apirilera ohikoa da elurra jaustea.

Baso-soiltze gogorra jasan dute Artzibar aldeko basoek. Pagoa, pinu basatia, haritza eta artea dira zuhaitzik ugarienak. Artea, arroilean eta ipar eta ipar-mendebaldeko mendietan hedatzen da batez ere. Birlandatutako pinuek 1 000 hektareatik gora hartzen dituzte, batez ere Austriatik ekarritako pinu lariziarrak dira.

Estazio meteorologikoak

Artzibarren dagoen Orotz-Betelu udalerrian (ibarraren parte da geografikoki, baina ez administratiboki), itsasoaren mailatik 619 metrora, Nafarroako Gobernuak 1993n jarritako estazio meteorologikoa dago.^[4]

Datu klimatikoak (Orotz-Betelu, 1993-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	18.0	21.0	25.0	27.0	31.0	39.0	38.0	39.0	34.0	28.0	22.0	17.0	39.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.2	9.1	11.9	15.1	18.5	23.5	26.2	26.4	22.6	17.8	11.8	8.8	16.7
Batez besteko tenperatura (ºC)	4.4	4.8	7.2	10.2	13.3	17.5	19.9	19.7	16.5	12.8	7.9	5.0	11.6
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	0.7	0.5	2.5	5.3	8.1	11.5	13.7	13.0	10.4	7.8	4.0	1.1	6.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-9.0	-10.0	-11.0	-2.0	0.0	2.0	5.0	6.0	1.0	-3.0	-7.0	-10.0	-11.0
Pilatutako prezipitazioa (mm)	157.6	130.4	121.0	114.7	89.9	64.5	45.8	50.3	81.4	111.3	162.7	141.3	1270.9
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	75.0	72.0	65.0	62.0	45.0	65.0	58.0	140.2	97.0	98.0	72.0	91.0	140.2
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	14.4	12.9	11.9	13.4	11.8	7.6	5.9	6.7	8.4	11.2	14.1	13.1	131.4
Elur egunak (≥ 1 mm)	2.8	3.8	2.0	0.9	0.1	0.0	0.0	0.0	0.0	0.1	1.0	1.9	12.6
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5]

Erdi Aroko egitura neurri batean mantentzen duen herria da. Hiru dorre ditu, elizakoa eta bi jauregi, bata gaur egun hotel bihurtua. Karrika nagusiak arku zorrotzeko portadak ditu, gotikoak, edertasun handikoak eta leihate ageminatuak eta armarriak.

Demografiari dagokionez, etxeen zenbaketetan 1366tik 1819ra bitarteko 17en artean egon zen, eta 1858an erl anibel demografiko maximoa iritsi zen 169 pertsonarekin, eta hortik aurrera beherakada txiki etengabea izan zuen, gainerako haranean bezala, 1950etik 1970era eta 1980an beherakada handia izan zuelarik, 121etik 52ra eta 25 biztanlera igaro baitzen, azken urteetan ildo horretan mantenduz (20 2012an).

Interesgarria da aipatzea 1366ko zenbaketan ibarreko herririk handiena zela, 17 bizilagun, eta bizilagun guztiak nobleak ziren bakarra.

2020 urteko erroldaren arabera 20 biztanle zituen Uritzek.^[6]

Uritzeko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Juan Manuel Nagore Mina da.

Kontzejua

Uritzeko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Juan Manuel Nagore Mina da.

Kontzejuburuak

2011tik, Uritzek 2 kontzejuburu izan ditu:

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Artzibarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Esteribar eta Erroibar ibarrekin hitz egiten zena.^[7]

Koldo Zuazok, 2010ean, Artzibarrek atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.^[8]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Artzibarrera azpieuskalkian (Hegoartzibartar aldaera). Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Artzibarko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Jaiak

• San Saturninoko jaiak, abuztuaren hirugarren asteburuan

• San Saturnino eliza, XII. mendeko kristiau eliza.
• Urizko dorrea, XVIII. mendeko dorretxe eta gaur egun hotela.

• Errodrigo Urizkoa (?-1337), Nafarroako Erresumako noble eta errege-kontseilari.

• Artzibar
• Pirinioaurrea
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia

• Artzibarko Udalako webgune ofiziala