زبان‌های آسترونزیایی

زبان‌های آسترونزیایی یکی از خانواده‌های زبانی در جهان هستند که در ناحیه دریایی جنوب شرق آسیا، ماداگاسکار، جزایر اقیانوس آرام، تایوان (توسط بومیان تایوان) و قاره آسیا گویش می‌شوند.[۲]آن‌ها توسط حدود ۳۸۶ میلیون نفر (۴٫۹٪ از جمعیت جهان) تکلم می‌شوند و پنجمین خانواده بزرگ جهان از نظر شمار سخنگویان هستند. زبان‌های بزرگ آسترونزیایی شامل مالایی (اندونزیایی و مالزیاییجاوه‌ای و تاگالوگ (فیلیپینی) هستند. مطابق برآوردها این خانواده دارای ۱٬۲۵۷ زبان است که از این نظر نیز رتبه دوم را در جهان دارد.[۳]

زبان‌های آسترونزیایی
اقوام:مردمان آسترونزیایی
پراکنش:شبه‌جزیره مالایا، ناحیه دریایی جنوب شرق آسیا، ماداگاسکار و بخش‌هایی از هندوچین، اقیانوسیه، جزیره ایستر و تایوان
تبار:یکی از خانواده‌های زبانی ابتدایی جهان
نیا:Proto-Austronesian
زیرگروه‌ها:
Rukai
Tsouic
Puyuma
Northwest Formosan
Western Plains
Atayalic
East Formosan
Bunun
پایوانی
ایزو ۲–۶۳۹ / ۵map
گلاتولوگaust1307[۱]
{{{mapalt}}}
پراکندگی زبان‌های آسترونزیایی

محدودهٔ پراکنش این زبان‌ها جزیره‌های جنوب شرق آسیا و اقیانوس آرام است. چند زبان از این خانواده نیز در قاره آسیا گویشور دارد. یک زبان تک‌افتاده نیز از این خانواده به قاره آفریقا رسیده‌است. این زبان، یعنی زبان مالاگاسی در کشور ماداگاسکار صحبت می‌شود. بیشتر زبان‌های این خانواده شمار کمی گویشور دارند ولی چند زبان اصلی استرونزیایی هم هستند که ده‌ها میلیون متکلم دارند. معنی نام آسترونزیا در زبان لاتین، «جزایر جنوبی» است.

پیشینه

گسترهٔ جغرافیایی زبان‌های استرونزیایی.

شواهد باستان‌شناسی نشان دهنده ارتباط فناورانه بین فرهنگ‌های متنوع کشاورزی «جنوب» به معنی جنوب شرقی آسیا و ملانزی با مکان‌هایی است که با عنوان بخش‌هایی از سرزمین اصلی چین شناخته می‌شوند. در حالی که ترکیبی از شواهد باستان‌شناسی و زبانی نشان می‌دهد که «شمال» منشأ خانواده‌های زبانی آسترونزیایی است که شامل سرزمین اصلی چین و تایوان می‌شود.

قبل از گسترش‌های قلمرو به سمت جنوب که توسط ویتنامی‌ها صور گرفت، خلیج تونکین در جنوب چین مسکن بومیان آسترانزیایی بود. گسترش فرهنگ چینی منجر به چینی کردن جمعیت‌های آسترونزیایی از کارهای بعدی در سرزمین اصلی چین بود.[۴]

جایگزین‌هایی برای این مدل پراکندگی وجود دارد که بیان می‌دارند که منشأ زبان‌های آسترونزیایی در آسیای مرکزی یا آسیای جنوب شرقی است.[۵][۶][۷][۸]

مهاجرت و پراکندگی

تجزیه و تحلیل ژنوم کشت نارگیل (Cocos nucifera) شواهدی مبنی بر چگونگی مهاجرت و پراکندگی مردمان آسترونزیایی ارائه می‌دهد. این مردم ممکن است حتی از سمت شرق تا آمریکا هم رفته باشند.[۹]

مدل «حرکت از تایوان»

یک دیدگاه دربارهٔ ریشه مردمان آسترونزیایی زبان این است که از تایوان در حدود ۱۰٬۰۰۰– ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد شروع به مهاجرت به مناطق مختلف اقیانوسی کرده‌اند.[۱۰][۴]

مدل حرکت از ساندالند

ناحیه ساندالند طی تحقیقات دیگری به عنوان منشأ و محل آغاز گسترش و حرکت مردمان آسترونزی معرفی شده‌است.[۷]

دسته‌بندی

ساختار داخلی زبان‌های آسترونزیایی پیچیده‌است. این خانواده از بسیاری زبان مشابه و نزدیک به هم با شمار بالایی زنجیره گویشی تشکیل شده‌است که شناخت مرزهای بین شاخه‌ها را دشوار می‌کند. اولین گام مهم به سوی گروه‌بندی معرفی زیرگروه اقیانوسیه‌ای توسط دمپولف بود (که او آن را ملانزیایی می‌نامد).[۱۱] موقعیت ویژه زبان‌های تایوان برای اولین بار توسط آندره ژرژ هادریکورت (۱۹۶۵) شناخته شد که زبان‌های آسترونزیایی را به سه زیر گروه تقسیم کرد: آسترونزیایی شمالی (= فرمزی)، آسترونزیایی شرقی (= اقیانوسیه‌ای) و آسترونزیایی غربی (تمام زبان‌های باقیمانده).

متعاقباً، موقعیت زبان‌های فرمزی به عنوان باستانی‌ترین گروه زبان‌های آسترونزیایی توسط اتو کریستین دال (۱۹۷۳) به رسمیت شناخته شد و به دنبال آن پیشنهادهایی از پژوهشگران دیگری ارائه شد که زبان‌های فرمزی در واقع بیش از یک گروه درجه اول آسترونزیایی هستند. رابرت بلوست (۱۹۷۷) برای نخستین بار مدلی را ارائه داد که در حال حاضر تقریباً توسط همه پژوهشگران این رشته پذیرفته شده‌است. این مدل دارای چند زیر گروه درجه یک در تایوان و یک شاخه درجه یک به نام مالایو-پلی‌نزیایی شامل تمام زبان‌های آسترونزیایی خارج از تایوان است.

نوشتار

تابلویی به خطوط بالیایی و لاتین در یک معبد هندو در استان بالی

امروزه بیشتر زبان‌های آسترونزیایی به خط لاتین می‌نویسند. خطوط غیرلاتین پرکاربرد شامل خط براهمی (الفبای کاوی و چامی) و خط عربی (الفبای جاوی و پگون) هستند. از خط بریل نیز در فیلیپینی، مالزیایی، اندونزیایی، تولای، موتو، مائوری، ساموآیی، مالاگاسی و بسیاری زبان آسترونزیایی دیگر استفاده می‌شود.

مقایسه واژگان

در زیر ۱۳ واژه از زبان‌های آسترونزیایی برای مقایسه ارائه شده‌است که در تایوان، فیلیپین، جزایر ماریانا، اندونزی، مالزی، چامپا (در تایلند، کامبوج و ویتنامتیمور شرقی، پاپوآ، نیوزیلند، هاوایی، ماداگاسکار، بورنئو، کیریباتی و تووالو گویش می‌شوند.

جدول مقایسه ۱۳ واژه
فارسییکدوسهچهارفردخانهسگراهروزنوماچه؟آتش
نیاآسترونزیایی*əsa, *isa*duSa*təlu*əpat*Cau*balay, *Rumaq*asu*zalan*qaləjaw, *waRi*baqəRu*kita, *kami*anu, *apa*Sapuy
تتومیidaruatoluhaatemaumaasudalanloronfounitasaidaahi
آمیسcecaytosatolosepattamdawlumawaculalancidalfarohkitaumannamal
پویوماsaduatelupattawrumahsoandalanwarivekarmiamanaiapue,
asi
تاگالوگisa

ᜁᜐ

dalawa

ᜇᜎᜏ

tatlo

ᜆᜆ᜔ᜎᜓ

apat

ᜀᜉᜆ᜔

tao

ᜆᜂ

bahay

ᜊᜑᜌ᜔

aso

ᜀᜐᜓ

daan

ᜇᜀᜈ᜔

araw

ᜀᜇᜏ᜔

bago

ᜊᜄᜓ

tayo / kami

ᜆᜌᜓ / ᜃᜋᜒ

ano

ᜀᜈᜓ

apoy

ᜀᜉᜓᜌ᜔

بیکولsarô

ᜐᜇᜓ

duwá

ᜇᜓᜏ

tuló

ᜆᜓᜎᜓ

apat

ᜀᜉᜆ᜔

táwo

ᜆᜏᜓ

harong

ᜑᜇᜓᜅ᜔

áyam

ᜀᜌᜋ᜔

dálan

ᜇᜎᜈ᜔

aldaw

ᜀᜎ᜔ᜇᜏ᜔

bâgo

ᜊᜄᜓ

kitá

ᜃᜒᜆ

anó

ᜀᜈᜓ

kalayó

ᜃᜎᜌᜓ

رینکونادا بیکولəsad

ᜁᜐᜇ᜔

darwā

ᜇᜇ᜔ᜏ

tolō

ᜆᜓᜎᜓ

əpat

ᜁᜉᜆ᜔

tawō

ᜆᜏᜓ

baləy

ᜊᜎᜒᜌ᜔

ayam

ᜀᜌᜋ᜔

raran

ᜇᜇᜈ᜔

aldəw

ᜀᜎ᜔ᜇᜏ᜔

bāgo

ᜊᜄ᜔

kitā

ᜃᜒᜆ

onō

ᜂᜈᜓ

kalayō

ᜃᜎᜌᜓ

ویناراییusaduhatuloupattawobalayayam,
ido
dalanadlawbag-okitaanukalayo
سبوانوusa,
isa
duhatuloupattawobalayirodalanadlawbag-okitaunsakalayo
هیلیگاینونisaduhatatloapattawobalayidodalanadlawbag-okitaanokalayo
آکلانیisaea,
sambilog
daywatatloap-attawobaeayayamdaeanadlawbag-okitaanokaeayo
کینارای-آ(i)saradarwatatloapattawobalayayamdalanadlawbag-okitaanokalayo
تائوسونگhambuukduwatuupattaubayiru'danadlawba-gukitaniyuunukayu
مارانائوisadowat'lophattawwalayasolalangawi'ebagotanotonaaapoy
کاپامپانگانmétungadwáatlúápattáubaléásudálanaldóbáyuíkatamunánuapî
پانگاسینانیsakeydua,
duara
talo,
talora
apat,
apatira
tooabongasodalanageobalosikatayoantopool
ایلوکانوmaysaduatallouppattaobalayasodalanaldawbarodatayoaniaapoy
ایواتانasadadowatatdoapattaovahaychitorarahanarawva-yoyatenangoapoy
ایبانگtaddayduatalluappa'tolaybalaykitudalanaggawbagusittamanniafi
یوگادtataaddutalluappattolaybinalayatudaddamanagawbagusikitamganiafuy
گادانگantetaddwatalloappattolaybalayatudallanawbawuikkanetamsanenayafuy
تبولیsotulewutlufattaugunuohulankdawlomitekuyteduofih
لونگ باوانگecehduehteluhepatlemulun/lunruma'uko'dalanecoberuhteuenunapui
مالایی

(مالزیایی/اندونزیایی)

sa/se,
satu,
suatu
duatiga[نیازمند منبع]empatorangrumah,
balai
anjingjalanharibarukita, kamiapa,
anu
api
کاویesa,
eka
rwa,
dwi
tĕlu,
tri
pat,
catur[۱۲]
wwangumahasudalandinahañar, añar[۱۳]kami[۱۴]apa,
aparan
apuy,
agni
جاوه‌ایsiji,
setunggal
loro,
kalih
tĕlu,
tiga[۱۵]
papat,
sekawan
uwong,
tiyang,
priyantun[۱۵]
omah,
griya,
dalem[۱۵]
asu,
sĕgawon
dalan,
gili[۱۵]
dina,
dinten[۱۵]
anyar,
énggal[۱۵]
awaké dhéwé,
kula panjenengan[۱۵]
apa,
punapa[۱۵]
gĕni,
latu,
brama[۱۵]
سونداییhijiduatiluopaturangimahanjingjalanpoeanyar,
enggal
arurangnaonseuneu
آچه‌ایsaduwalhèëpeuëtureuëngrumoh,
balè,
seuëng
asèëröturoëbarô(geu)tanyoëpeuëapui
مینانگ‌کابائوciekduotigoampekurangrumahanjianglabuah,
jalan
haribaruawakapoapi
رجانگdoduaitlaupattunumêakkuyukdalênbilaiblauitêjano,
gen,
inê
opoi
لامپونگیsaikhuatelupakjelemalambankaciranlayakhanibarukhamapiapui
باسایوگیse'diduatellueppa'taubolaasulalengessobaruidi'agaapi
تموییsatukduaktigakempatuwang,
eang
gumah,
umah
anying,
koyok
jalanaik,
haik
bahaukkitakapakapik
توبا باتاکsadaduatoluopathalakjabubiangdalanaribaruhitaahaapi
کلانتان-پاتانیsoduwotigopakogheghumoh,
dumoh
anjingjaleaghibaghukitogapoapi
چاموروhåcha,
maisa
huguatulufatfattaotao/tautauguma'ga'lågu[۱۶]chålanha'åninuebu[۱۷]hitahåfaguåfi
موتوta,
tamona
ruatoihanitaurumasisiadaladinamatamataita,
ai
dahakalahi
مائوریtahiruatoruwhātangatawharekurīarahoutāua, tātou/tātau
māua, mātou/mātau
ahaahi
کیریباسیteunauouatenuaauaaomatauma,
bata,
auti (از خانه)
kamea,
kiri
kawaibongboutitera,
-ra (پسوند)
ai
تووالوییtasiluatolutokofalekuliala,
tuu
asofoutāuaaafi
هاواییkahiluakolukanakahale'īlioalaaohoukākouahaahi
بانجاریasaduwataluampaturangrūmahhadupanhekohǎrihanyarkamiapaapi
مالاگاسیisaroateloefatraolonatranoalikalalanaandrovaovaoisikainonaafo
دوسونisoduotoluapattulunwalai,
lamin
tasuralantadauwagutokouonu/nutapui
کادازانisoduvotohuapattuhunhamintasulahantadauvagutokouonu,
nunu
tapui
رونگوسisoduvotolu,
tolzu
apattulun,
tulzun
valai,
valzai
tasudalantadauvagutokoununutapui,
apui
تامبانوidoduotoluopatlobuwwaloiasuralanrunatwagutokoonuapui
ایبانsatu, sa,
siti, sigi
duatigaempatorang,
urang
rumahukui,
uduk
jalaiharibarukitainamaapi
مالایی ساراواکsatu,
sigek
duatigaempatorangrumahasukjalanaribarukitaapaapi
ترنگانوseduwetigepakoghangghumoh,
dumoh
anjingjalangaghibaghukitemende, ape,
gape, nape
api
کانایاتنsaduataluampaturakngrumahasu'jalatnaribarukami',
diri'
aheapi

جستارهای وابسته

منابع

  • Cohen, E. M. K. (1999). Fundaments of Austronesian roots and etymology. Canberra: Pacific Linguistics. ISBN 0-85883-436-7
  • ویکی‌پدیای هلندی.

پیوند به بیرون

🔥 Top keywords: