COVID-19
Is galar riospráide an-tógálach é COVID-19, arb é coróinvíreas núíosach is cúis leis, a sainaithníodh den chéad uair i mí na Nollag 2019 i Wuhan, príomhchathair chúige Hubei na Síne. Scaip COVID-19 ar fud an domhain go tapa.[1][2] D’fhógair an Eagraíocht Dhomhanda Sláinte (EDS) i Márta 2020 go raibh sé ina phaindéim.
Tréithe an ghalair
.png)
I measc na tréithe coitianta, tá fiabhras, casacht agus giorra anála.[3] I measc na siomptóim eile, tá tuirse, pian sna matáin, buinneach, scornach tinn, cailliúint boladh, agus pian bhoilg.[4][5] De ghnáth bíonn an t-am ó nochtadh do theacht na siomptóm thart ar chúig lá. ach féadfaidh sé a bheith idir dhá lá agus ceithre lá dhéag.[6][7]
Scaipeadh
Scaiptear an víreas go príomha idir daoine le linn dlúth-theagmhála,[8][9] go minic trí bhraoiníní beaga a tháirgtear trí chasacht,[10] ag sraothartach nó ag caint.[11][12][13] Cé go dtáirgtear na braoiníní seo agus iad ag anáil amach, is gnách go dtiteann siad go talamh nó ar dhromchlaí. D’fhéadfadh daoine a bheith ionfhabhtaithe freisin trí dhul i dteagmháil le dromchla éillithe agus ansin a n-aghaidh.[14][15]
Is féidir leis an víreas maireachtáil ar dhromchlaí ar feadh suas le 72 uair an chloig uaireanta (athraitheach ar fad).[16]
Ionfhabhtú a chosc
I measc na mbeart a mholtar chun ionfhabhtú a chosc tá níochán láimhe go minic, fad fisiceach a choinneáil ó dhaoine eile (go háirithe uathu siúd a bhfuil comharthaí orthu), casacht agus sraothartach a chlúdach le fíochán nó uillinn inmheánach, agus lámha gan scaoileadh a choinneáil ar shiúl ón duine.[17][18] Moltar maisc a úsáid.[19]
Is éard atá i gceist le bainistíocht cóireáil comharthaí, cúram tacúil, aonrú agus bearta turgnamhacha.[20]
Stair
Ceaptar go raibh bunús ainmhíoch ag an víreas,[21][22] Ní fios cén bunús iarbhír, ach faoi mhí na Nollag 2019 ba é tarchur duine go duine ba chúis le leathadh an ionfhabhtaithe.[23][24]
Léirigh staidéar ar na chéad 41 cás de COVID-19 dearbhaithe, a foilsíodh in Eanáir 2020 in The Lancet, gurb é an 1 Nollaig 2019. an dáta is luaithe ar thosaigh na hionfhabhtuithe.[25][26][27] Thuairiscigh foilseacháin oifigiúla ón EDS gur thosaigh na hionfhabhtuithe is luaithe ar 8 Nollaig 2019.[28]
Dhearbhaigh an Eagraíocht Dhomhanda Sláinte (EDS) gur ráig Éigeandála Sláinte Poiblí de Imní Idirnáisiúnta[29][30] an ráig 2019-2020 agus an phaindéim an 11 Márta 2020.[31]
Amhail an 15 Aibreán 2020, tuairiscíodh níos mó ná 2 mhilliún[32] cás ar fud 210 tír agus críoch,[33] agus fuair níos mó ná 128,000 bás dá bharr. Tá níos mó ná 501,000 duine tar éis aisghabháil.[34]