Գենետիկորեն մոդիֆիկացված սննդամթերք
| Առաջարկվում է այս և Գենետիկորեն մոդիֆիկացված սնունդ հոդվածները միացնել իրար: (քննարկում) |
Գենետիկորեն մոդիֆիկացված սննդամթերքը, (GM foods )(նաև հայտնի է որպես գենետիկորեն մշակված սննդամթերք (GE foods), կամ կենսաձև մշակված սննդամթերք) սննդամթերք է արտադրված այն օրգանիզմներից, որոնց ԴՆԹ-ում փոփոխություններ են կատարել` օգտագործելով գենետիկական ինժեներայի մեթոդները։ Գենետիկական ինժեներային մեթոդները թույլ են տալիս նոր հատկանիշների ներդրումը, ինչպես նաև նախորդ մեթոդների հետ համեմատած ավելի մեծ վերահսկողությունը, ինչպիսիք են ընտրովի բուծումը և փոփոխման բուծումը։ Գենետիկորեն մոդիֆիկացված սննդամթերքի առևտրային վաճառքը սկսվել է 1994 թվականին, երբ Կալգենը վաճառեց իր առաջին անհաջողակ Flavr Savr-ի «ձգվող» լոլիկը։ Սննդամթերքի մեծամասնության փոփոխությունները հիմնականում կենտրոնացած են հացահատիկային մշակաբույսերի վրա, որոնք մեծ պահանջարկ ունեն ֆերմերների կողմից, ինչպիսիք են սոյան, եգիպտացորենը, կանոլայը և բամբակը։ Գիտական համաձայնություն կա, որ ԳՄ-ի մշակաբույսերից ստացվող ներկայումս առկա սննդամթերքը ավելի մեծ վտանգ չի ներկայացնում մարդու առողջության համար, քան սովորական սնունդը, սակայն յուրաքանչյուր ԳՄ-ի սննդամթերք պետք է փորձարկվի առանձին դեպքից առաջ։ ԳՄ օրգանիզմի իրավական և կարգավորիչ կարգավիճակը տարբերվում է երկրների կողմից, որոշ երկրներ արգելում են դրանք արգելել կամ սահմանափակել, իսկ մյուսները` թույլ տալով նրանց տարբեր կարգի աստիճաններ։ Այնուամենայնիվ, կան շարունակական հանրային մտահոգություններ, կապված սննդամթերքի անվտանգության, շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության, հետազոտության մեթոդների հետ կապված[2]։
Նշանակություն
Գենետիկորեն մոդիֆիկացված սննդամթերքները օրգանիզմներից պատրաստված սննդամթերքներ են, որոնց ԴՆԹ-ներում փոփոխություններ են կատարել`օգտագործելով գենային տեխնիկայի մեթոդները, ի տարբերություն ավանդական խաչաձև մշակման։ ԱՄՆ-ում Գյուղատնտեսության վարչությունը (USDA) և Սննդամթերքի և դեղերի վարչությունը (FDA) նպաստում են գենետիկական ինժեներիայի օգտագործմանը։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության համաձայն, «գենետիկորեն ձևափոխված օրգանիզմները (ԳՄՕ-ները) կարող են սահմանվել որպես օրգանիզմներ (բույսեր, կենդանիներ կամ միկրոօրգանիզմներ), որոնցում գենետիկական նյութը (ԴՆԹ) փոփոխվել է այն ձևով որը բնականորեն չի ծագում ։ Այս տեխնոլոգիան հաճախ կոչվում է «ժամանակակից կենսատեխնոլոգիա» կամ «գենային տեխնոլոգիա», երբեմն նաև «կոմպենսատիվ ԴՆԹ տեխնոլոգիա» կամ «գենային տեխնիկա»։ ԳՄ-ի օրգանիզմներից պատրաստված կամ օգտագործող սննդամթերքները հաճախ կոչվում են ԳՄ-ի սննդամթերք[3]։
Պատմություն
Գենետիկորեն ձևափոխված առաջին օրգանիզմը արտադրվել է 1983 թվականին, օգտագործելով հակաբիոտիկների դիմացկուն ծխախոտի գործարանը։ Գենետիկորեն ձևափոխված մանրէային ֆերմենտները գենետիկորեն ձևափոխված օրգանիզմների սննդի արտադրության առաջին կիրառությունն էին և հաստատվել էր 1988 թվականին ԱՄՆ Սննդամթերքի և դեղերի վարչության կողմից։ Առաջին գենետիկորեն մոդիֆիկացված սննդամթերքը դուրս է եկել շուկա 1994 թվականին և դա եղել է Flavr Savr- ի լոլիկը ,որը մշակված է եղել Կալգենի կողմից; Նախաոեսված էր լոլիկի դիմացկունությունը բարձրացնել՝ տեղադրելով հակասենսային գեն, որը դարձնում էր այն ձգվող[4]։ 2000 թվականին ոսկե բրնձի ստեղծման արդյունքում գիտնականները առաջին անգամ գենետիկորեն ձևափոխեցին սննունդը որպեսզի բրնձի սննդային արժեքը բարձրացնեն։ 2010 թվականին 29 երկրներ տնկել են առևտրային կենսաարտադրական մշակաբույսեր և հետագայում ևս 31 երկրներ ներմուծել են տրանսգենիկ մշակաբույսերի կարգավորումը։ Առաջին գենետիկորեն մոդիֆիկացված կենդանին ստեղծվել է 2015 թվականին և եղել է «AquAquantage Salmon» -ը։ Սաղմոնում փոխել են աճուկային հորմոն կարգավորող գեն, որը հնարավորություն է տալիս տարեկան աճել միայն գարնանը և ամռանը։ 2016 թվականի ապրիլին ԱՄՆ-ում ստացվել է CRISPR տեխնիկայի օգտագործմամբ ձևափոխված սպիտակ սիգը (Agaricus bisporus)[5]։
Ընթացք
Գենետիկորեն մշակված օրգանիզմները ստեղծվում և փորձարկվում են լաբորատորիայում`ցանկալի հատկություններով։ Ամենատարածված փոփոխությունը մի կամ ավելի գեն ավելացնելն է օրգանիզմի գենոմին։ Արտադրողը արտադրվում է բավարար մակարդակով, արտադրողը կիրառում է դաշտային փորձարկումների համար կարգավորող հաստատություն, որը կոչվում է «դաշտային թողարկում»[6]։ Դաշտային փորձարկումն ընդգրկում է վերահսկվող միջավայրում ֆերմերային դաշտերում կամ աճող կենդանիների բույսերը մշակելու համար։ Եթե այդ դաշտային փորձարկումները հաջող լինեն ապա հաստատվում են։ Հաստատվելուց հետո նմուշները (սերմեր, հատումներ, բուծման զույգեր և այլն) մշակվում և վաճառվում են ֆերմերներին։ Ֆերմերները զարգացնում են և հանում շուկա[7]։ Որոշ դեպքերում հաստատումը ներառում է մարքեթինգը, բայց ոչ մշակումը։ USDA-ի համաձայն, գենետիկորեն ձևավորված օրգանիզմների համար դաշտերի թողարկումը 1985 թ.-ին չորսից աճել է մինչև տարեկան մոտավորապես 800-ի։ Ընդհանուր առմամբ, ավելի քան 17,000 թողարկումներ հաստատվել են 2013 թվականի սեպտեմբերին[8]։