Search

Չինական օրացույց

Չինական օրացույցը ներկայացված է երկու տեսակի օրացույցներով (գյուղատնտեսական) և արևա-լուսնային։ Նրանցից երկրորդը պատմականորեն հայտնի է երկու տարբերակով․ Սյա օրացույց («Սյա» դինաստիայի անունով, 夏), առավել հայտնի է Արևելյան Ասիայում, տարին սկսվում է գարնանը, և Չժուան օրացույց (չինարեն՝ 顓頊曆)՝ Ցին դինաստիայի նախահայր Չժուան Սյուի անունով, տարվա սկիզբը համարվում է աշունը։

Չինական օրացույց 2017թ-ի համար

Ժամանակակից Չինաստանում կիրառվում է նաև գրիգորյան օրացույցը, սակայն լուսնային օրացույցը, ինչպես նախկինում, այժմ էլ համատարած օգտագործվում է ավանդական տոների (Չինական նոր տարի) և այս կամ այն գյուղատնտեսական աշխատանքները սկսելու օրերը որոշելու համար։

«Գարնան տոնը» (Նոր տարի) լուսնային օրացույցում փոփոխական է և նշվում է ամեն տարի նորալուսնի առաջին օրը։ Սյա օրացույցը կիրառվում է մաթեմատիկական նպատակներով, օրինակ, ամուսնության կամ նոր հարաբերություններ սկսելու համար ամենաբարենպաստ օրվա որոշում և այլն։

Չինաստանում գրիգորյան օրացույցը կոչվում է «ստանդարտ» (公曆 gōnglì), «արևմտյան» (西曆 xīlì) կամ «արևային» (日曆 rìlì)։ Գրիգորյան օրացույցի ի հայտ գալով՝ այն նաև համարվեց նոր, իսկ լուսնային օրացույցը՝ հին։

Պատմություն

Շան դինաստիայի օրացույցի ժամանակաշրջան

Շան դինաստիայի ժամանակաշրջանի հնագույն արձանագրություններում (մ․թ․ա․ XVI—XI դարեր) տարին նկարագրվում է 12 լուսնային ամսով, որին ավելանում էր տեսական տասներեքերրորդը, երբեմն նաև տասնչորսերրորդը, որպեսզի խուսափեն իրական և օրացույցային տարվա շեղումից։ Արդեն այդ ժամանակ օգտագործվում էր հաշվարկման վաթսունական համակարգը։ Ավանդույթն ասում է, որ տարին սկսվում է ձմեռային արևադարձից հետո առաջին նորալուսնին։

Չժոու դինաստիայի օրացույցի ժամանակաշրջան

Չժոու դինաստիայի ժամանակաշրջանի հնագույն արձանագրությունները (մ․թ․ա XI—III դարեր) նախորդի օրինակով տարին ներկայացնում են 12 լուսնային ամսով, որտեղ կրկին ավելանում է տասներեքերրորդը։ Ամիսները հերթագայում են 29 և 30 օրերով, իսկ անհամապատասխանությունից խուսափելու համար երբեմն լրացուցիչ օր է ավելացվում ամսվա ավարտին։ Տարվա սկիզբը համարվում է ձմեռային արևադարձից առաջ նորալուսինը։

Ցին դինաստիայի օրացույց

Մեր թվարկությունից առաջ 221 թվականին, երբ Ցին Շի Հուանդի կայսրը միավորեց Չինաստանը, նա արեց օրացույցային բարեփոխումներ և մտցրեց մեկ ընդհանուր օրացույց։ Ցին դինաստիայի ժամանակ գործնականում մտցվեց 24 եղանակ, որոնք որոշվում էր խավարածրում արևի դիրքով, որն էլ հիմք հանդիսացավ գյուղատնտեսական օրացույցին։ Եղանակներն անմիջական կապ չունեն Լուսնի շարժի հետ։

Տարբերակներ

Արևելյան այլ օրացույցները կամ ամբողջությամբ նույնացվում են չինականին (կորեական), կամ շատ առումներով նման են չինական, սակայն ունեն որոշակի տարբերություն (վիետնամական՝ կենդանակերպի ցիպլում ճագարը փոխարինված է կատվով, տիբեթական՝ որոշակի փոփոխություն կենդանակերպի անուններում, ճապոնական՝ փոխված է հաշվարկման սկզբունքը)։

Չինական (չինա-ույղուրական) օրացույցի տարրերը մոնղոլների արշավանքների շնորհիվ հասան իսլամադավան աշխարհին։

Չինական գյուղատնտեսական օրացույց

Այս օրացույցը տարին բաժանում է 24 գյուղատնտեսական եղանակի, որոնք որոշվում են խավարածրում արևի դիրքով։ Եղանակների հերթափոխը կապ չունի լուսնի փուլերի հետ։

Խավարածրային կոորդինատային
համակարգի երկայնություն		ԹարգմանությունՉինարեն
անվանում[1]		Ճապոներեն
անվանում		Կորեերեն
անվանում		Վիետնամերեն
անվանում		Մոտավոր օրը
գրիգորյան օրացույցում[1]
315°Գարնան սկիզբ立春
լիչուն		立春
րիսսյուն		입춘 (立春)
իմպչխուան		Lập xuân
էեպ սյուան		Փետրվարի 4—5
330°Անձրևաջուր雨水
յույշույ		雨水
ուսույ		우수 (雨水)
ուսու		Vũ thủy
վու թխյուի		Փետրվարի 19—20
345°Թրթուրների արթանանալու ժամանակ驚蟄 (惊蛰)
ցզինչժե		啓蟄
կեյտիցու		경칩 (驚蟄)
կյոնչխիպ		Kinh trập
կին չապ		Մարտի 5—6
0°Գարնանային գիշերահավասար春分
չունֆեն		春分
սյումբուն		춘분 (春分)
չխունբուն		Xuân phân
սյուան ֆան		Մարտի 20—21
15°Պարզ և արևոտ清明
ցինմին		清明
սեյմեյ		청명 (清明)
չխյոնմյոն		Thanh minh
տխան մին		Ապրիլի 4—5
30°Հացի անձրև穀雨 (谷雨)
գույույ		穀雨
կոկու		곡우 (穀雨)
կոգու		Cốc vũ
կոկ վու		Ապրիլի 20—21
45°Ամառվա սկիզբ立夏
լիսյա		立夏
րիկկա		입하 (立夏)
իմպխա		Lập hạ
լապ խա		5—6 мая
60°Պակաս առատություն小滿 (小满)
սյաօման		小満
սյո ման		소만 (小滿)
սօման		Tiểu mãn
սեու ման		Մայիսի 21—22
75°Ցանքի հերկում芒種 (芒种)
մանչժուն		芒種
բո սյու		망종 (芒種)
մանջոն		Mang chủng
մանգ տյունգ		Հունիսի 5—6
90°Ամառային արևադարձ夏至
սյանչժի		夏至
գեսի		하지 (夏至)
հաջի		Hạ chí
հա տի		Հունիսի 21—22
105°Թեթև տապ小暑
սյաօշի		小暑
սյո սյո		소서 (小暑)
սոսո		Tiểu thử
տեու տհի		Հուլիսի 7—8
120°Մեծ տապ大暑
դաշու		大暑
տայսե		대서 (大暑)
դեսո		Đại thử
դաու տհի		Հուլիսի 23—24
135°Աշնան սկիզբ立秋
լիցյու		立秋
րիսսյու		입추 (立秋)
իմպհչհու		Lập thu
լապ տհու		7—8 августа
150°Շոգի ավարտ處暑 (处暑)
չուշու		処暑
սյոսյո		처서 (處暑)
չհոսո		Xử thử
սի տհի		Օգոստոսի 23—24
165°Սպիտակ ցող白露
բաուլի		白露
հակուրո		백로 (白露)
պեկհրո		Bạch lộ
պատ լո		Սեպտեմբերի 7—8
180°Աշնանային գիշերահավասար秋分
սյուֆեն		秋分
սյու բուն		추분 (秋分)
չհուպուն		Thu phân
տհու ֆան		Սեպտեմբերի 23—24
195°Սառը ցող寒露
հանլու		寒露
կանրո		한로 (寒露)
հալլո		Hàn lộ
հան լո		Հոկտեմբերի 8—9
210°Սառնամանիք霜降
շուանցզյան		霜降
սո կո		상강 (霜降)
սանգան		Sương giáng
շիօնգ զյանգ		Հոկտեմբերի 23—24
225°Ձմռան սկիզբ立冬
լիդուն		立冬
րիտտո		입동 (立冬)
իմպդոն		Lập đông
լապ դոնգ		Հոկտեմբերի 7—8
240°Թեթև ձյուն小雪
սյաօսյուե		小雪
սյո սեցու		소설 (小雪)
սոսոլ		Tiểu tuyết
տեու տուետ		Նոյեմբերի 22—23
255°Մեծ ձյուն大雪
դասյուե		大雪
սայսեցու		대설 (大雪)
դեսոլ		Đại tuyết
դայ տուետ		Դեկտեմբերի 7—8
270°Ձմեռային արևադարձ冬至
դունչժի		冬至
տո ձի		동지 (冬至)
տոնջի		Đông chí
դոնգ տի		Դեկտեմբերի 21—22
285°Թեթև ցուրտ小寒
սյօհան		小寒
սյո կան		소한 (小寒)
սոհան		Tiểu hàn
տեու հան		Հունվարի 5—6
300°Մեծ ցուրտ大寒
դահան		大寒
դայկան		대한 (大寒)
դեհան		Đại hàn
դայ հան		Հունվարի 20—21

Չինական ցիկլային օրացույց

Չինական ցիկլային օրացույցը կիրառում է վաթսունական ցիկլը։ Հանդիսանում է 10 և 12 տարվա համակցված ցիկլ։ 10 և 12 թվի ամենափոքր ընդհանուր բազմապատիկը 60-ն է, ինչի հետևանքով օրացույցը կրկնվում է յուրաքանչյուր 60 տարին մեկ։

Վաթսունական համակարգ (干支)
Չինական օրացույցով տարվա սկիզբն ըստ գրիգորյան օրացույցի[2][3]

Ցիկլում տարվա հիերոգլիֆը
2-րդ \ 1-ին		Երկնային փողՉինական կենդանակերպօրվա ժամ
ծառ 木 mùկրակ 火 huŏհող 土 tŭմետաղ 金 jīnջուր 水 shuĭ
甲 jiă乙 yĭ丙 bĭng丁 dīng戊 wù己 jĭ庚 gēng辛 xīn壬 rén癸 guĭ
12345678910
Ե
ր
կ
ր
ա
յ
ի
ն

ճ
յ
ու
ղ
ե
ր		子
zĭ		I1
05.02.1924
02.02.1984		13
24.01.1936
19.02.1996		25
10.02.1948
07.02.2008		37
28.01.1960
25.01.2020		49
15.02.1972
11.02.2032		Առնետ
鼠
shŭ		23…1
丑
chŏu		II2
24.01.1925
20.02.1985		14
11.02.1937
07.02.1997		26
29.01.1949
26.01.2009		38
15.02.1961
12.02.2021		50
03.02.1973
31.01.2033		Ցուլ
牛
niú		1…3
寅
yín		III51
23.01.1974
19.02.2034		3
13.02.1926
09.02.1986		15
31.01.1938
28.01.1998		27
17.02.1950
14.02.2010		39
05.02.1962
01.02.2022		Վագր
虎
hŭ		3…5
卯
măo		IV52
11.02.1975
08.02.2035		4
02.02.1927
29.01.1987		16
19.02.1939
16.02.1999		28
06.02.1951
03.02.2011		40
25.01.1963
22.01.2023		Ճագար
兔
tù		5…7
辰
chén		V41
13.02.1964
10.02.2024		53
31.01.1976
28.01.2036		5
23.01.1928
17.02.1988		17
08.02.1940
05.02.2000		29
27.01.1952
23.01.2012		Վիշապ
龍
lóng		7…9
巳
sì		VI42
02.02.1965
29.01.2025		54
18.02.1977
15.02.2037		6
10.02.1929
06.02.1989		18
27.01.1941
24.01.2001		30
14.02.1953
10.02.2013		Օձ
蛇
shé		9…11
午
wŭ		VII31
03.02.1954
31.01.2014		43
21.01.1966
17.02.2026		55
07.02.1978
04.02.2038		7
30.01.1930
27.01.1990		19
15.02.1942
12.02.2002		Ձի
馬
mă		11…13
未
wèi		VIII32
24.01.1955
19.02.2015		44
09.02.1967
06.02.2027		56
28.01.1979
24.01.2039		8
17.02.1931
15.02.1991		20
05.02.1943
01.02.2003		Ոչխար
羊
yáng		13…15
申
shēn		IX21
25.01.1944
22.01.2004		33
12.02.1956
08.02.2016		45
30.01.1968
26.01.2028		57
16.02.1980
12.02.2040		9
06.02.1932
04.02.1992		Կապիկ
猴
hóu		15…17
酉
yŏu		X22
13.02.1945
09.02.2005		34
31.01.1957
28.01.2017		46
17.02.1969
13.02.2029		58
05.02.1981
01.02.2041		10
26.01.1933
23.01.1993		Աքլոր
鷄
jī		17…19
戌
xū		XI11
14.02.1934
10.02.1994		23
02.02.1946
29.01.2006		35
18.02.1958
16.02.2018		47
06.02.1970
03.02.2030		59
25.01.1982
22.01.2042		Շուն
狗
gŏu		19…21
亥
hài		XII12
04.02.1935
31.01.1995		24
22.01.1947
18.02.2007		36
08.02.1959
05.02.2019		48
27.01.1971
23.01.2031		60
13.02.1983
10.02.2043		Խոզ
猪
zhū		21…23
Համապատա-
տասխան		փիրուզագույն, կանաչկարմիրդեղինսպիտակսև, կապույտ—գույն
ՅուպիտերՄարսՍատուրնՎեներաՄերկուրի—մոլորակ
գարունամառամառվա ավարտաշունձմեռ—տարվա եղանակ
արևելքհարավմիջինարևմուտքհյուսիս—հորիզոնի կողմ

Գրիգորյան օրացույցով ցիկլի համարի հաշվում

  • Ժամանակակից եղանակ․[4]
2006 年 − 3 = 60 × 33 + 23; 2006 ≈ 34-րդ ցիկլ, 23-րդ տարի
  • Ավանդական եղանակ․[4]
2006 年 + 2397 = 60 × 73 + 23; 2006 ≈ 74-րդ ցիկլ, 23-րդ տարի
  • Հնագույն եղանակ․[4]
2006 年 + 2697 = 60 × 78 + 23; 2006 ≈ 79-րդ ցիկլ, 23-րդ տարի
  • Եվս մեկ եղանակ․[5]
2006 年 + 2637 = 60 × 77 + 23; 2006 ≈ 78-րդ ցիկլ, 23-րդ տարի

1888-2067թթ-ի պարզեցված աղյուսակ

Ծառ (փիրուզագույն, կանաչ)Կրակ (կարմիր)Հող (դեղին)Մետաղ (սպիտակ)Ջուր (սև, կապույտ)
Առնետ1924, 1984, 20441936, 1996, 20561888, 1948, 20081900, 1960, 20201912, 1972, 2032
Ցուլ1925, 1985, 20451937, 1997, 20571889, 1949, 20091901, 1961, 20211913, 1973, 2033
Վագր1914, 1974, 20341926, 1986, 20461938, 1998, 20581890, 1950, 20101902, 1962, 2022
Ճագար1915, 1975, 20351927, 1987, 20471939, 1999, 20591891, 1951, 20111903, 1963, 2023
Վիշապ1904, 1964, 20241916, 1976, 20361928, 1988, 20481940, 2000, 20601892, 1952, 2012
Օձ1905, 1965, 20251917, 1977, 20371929, 1989, 20491941, 2001, 20611893, 1953, 2013
Ձի1894, 1954, 20141906, 1966, 20261918, 1978, 20381930, 1990, 20501942, 2002, 2062
Ոչխար1895, 1955, 20151907, 1967, 20271919, 1979, 20391931, 1991, 20511943, 2003, 2063
Կապիկ1944, 2004, 20641896, 1956, 20161908, 1968, 20281920, 1980, 20401932, 1992, 2052
Աքլոր1945, 2005, 20651897, 1957, 20171909, 1969, 20291921, 1981, 20411933, 1993, 2053
Շուն1934, 1994, 20541946, 2006, 20661898, 1958, 20181910, 1970, 20301922, 1982, 2042
Խոզ1935, 1995, 20551947, 2007, 20671899, 1959, 20191911, 1971, 20311923, 1983, 2043

Լուսնային օրացույցով տարվա ստույգ սկիզբ

(Ամսաթիվը գրված է Օր․Ամիս․Տարի ֆորմատով, տարեթվի առաջին երկու նիշը գրված չէ)[3]

Տարեթվի առաջին երկու նիշը՝ 19

31.01.0019.02.0108.02.0229.01.0316.02.0404.02.0525.01.0613.02.0702.02.0822.01.09
10.02.1030.01.1118.02.1206.02.1326.01.1414.02.1503.02.1623.01.1711.02.1801.02.19
20.02.2008.02.2128.01.2216.02.2305.02.2424.01.2513.02.2602.02.2723.01.2810.02.29
30.01.3017.02.3106.02.3226.01.3314.02.3404.02.3524.01.3611.02.3731.01.3819.02.39
08.02.4027.01.4115.02.4205.02.4325.01.4413.02.4502.02.4622.01.4710.02.4829.01.49
17.02.5006.02.5127.01.5214.02.5303.02.5424.01.5512.02.5631.01.5718.02.5808.02.59
28.01.6015.02.6105.02.6225.01.6313.02.6402.02.6521.01.6609.02.6730.01.6817.02.69
06.02.7027.01.7115.02.7203.02.7323.01.7411.02.7531.01.7618.02.7707.02.7828.01.79
16.02.8005.02.8125.01.8213.02.8302.02.8420.02.8509.02.8629.01.8717.02.8806.02.89
27.01.9015.02.9104.02.9223.01.9310.02.9431.01.9519.02.9607.02.9728.01.9816.02.99

Տարեթվի առաջին երկու նիշը՝ 20

05.02.0024.01.0112.02.0201.02.0322.01.0409.02.0529.01.0618.02.0707.02.0826.01.09
14.02.1003.02.1123.01.1210.02.1331.01.1419.02.1508.02.1628.01.1716.02.1805.02.19
25.01.2012.02.2101.02.2222.01.2310.02.2429.01.2517.02.2606.02.2726.01.2813.02.29
03.02.3023.01.3111.02.3231.01.3319.02.3408.02.3528.01.3615.02.3704.02.3824.01.39
12.02.4001.02.4122.01.4210.02.4330.01.4417.02.4506.02.4626.01.4714.02.4802.02.49
23.01.5011.02.5101.02.5219.02.5308.02.5428.01.5515.02.5604.02.5724.01.5812.02.59
02.02.6021.01.6109.02.6229.01.6317.02.6405.02.6526.01.6614.02.6703.02.6823.01.69
11.02.7031.01.7119.02.7207.02.7327.01.7415.02.7505.02.7624.01.7712.02.7802.02.79
22.01.8009.02.8129.01.8217.02.8306.02.8426.01.8514.02.8603.02.8724.01.8810.02.89
30.01.9018.02.9107.02.9227.01.9315.02.9405.02.9525.01.9612.02.9701.02.9821.01.99

Ծանոթագրություններ

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Չինական օրացույց» հոդվածին։
Ստացված է «https:https://www.search.com.vn/wiki/index.php?lang=hy&q=Չինական_օրացույց&oldid=9128951» էջից
🔥 Top keywords: Գլխավոր էջՍպասարկող:ՈրոնելՈրոտանԱլեքսանդր ԹամանյանՀամո ՍահյանՄատենադարանՀայաստանՀայոց ցեղասպանությունԶվարթնոցի տաճարԳուրգեն ՄահարիՀովհաննես ԹումանյանԿոմիտասՍևանա լիճՄուշեղ ԳալշոյանՄարտիրոս ՍարյանԵղիշե ՉարենցՏիգրան ՊետրոսյանՎահան ՏերյանՎարդանանք (պատմավեպ)Խաչատուր ԱբովյանԷջմիածնի Մայր ՏաճարՔութեշԽաչքարՍասունցի ԴավիթՀայերենի այբուբենՊարույր ՍևակՍասնա ծռերՄոնթե ՄելքոնյանՍպասարկող:ՎերջինփոփոխություններըԳարեգին ՆժդեհՏոտոԳեյմինգԿարեն ԴեմիրճյանՎիլյամ ՍարոյանԱծական անունԴանիել ՎարուժանԱմերիկայի Միացյալ ՆահանգներՎարդան ՄամիկոնյանՄակբայԱվետիք Իսահակյան