Սաուդյան Արաբիայի զինված ուժերի ներխուժումը Եմեն
Սաուդյան Արաբիայի զինված ուժերի ներխուժումը Եմեն (արաբ․՝ التدخل العسكري في اليمن), տարածաշրջանային հակամարտություն Արաբական թերակղզում՝ Եմեն պետության տարածքում, որը սկսվել է 2015 թվականի մարտի 25-ին և շարունակվում է մինչ օրս։
 | |
|---|---|
 | |
| Թվական | մարտի 25, 2015 (շարունակվում է մինչ օրս) |
| Մասն է | Զինված հակամարտություն Եմենում |
| Վայր | Եմեն, Արաբական թերակղզի |
| Արդյունք | հակամարտությունը շարունակվում է
|
| Հակառակորդներ | |
 ՊԾՀԽ[1] |  Եմեն (Եմենի բարձրագույն պետական խորհուրդ)  Անսար Ալլահ  Եմենի Հանրապետության զինված ուժերԱջակիցներ՝ |
| Հրամանատարներ | |
Աբդուլ Լատիֆ իբն Ռաշիդ ալ-Զայնի  Սալման Բին Աբդուլ Ազիզ Ալ-Սաուդ  Խալիֆա իբն Զայիդ ալ-Նահյան  Աբդել Ֆաթթահ Ալ-Սիսի Աբդ Ռաբբի Մանսուր ալ-Հադի | Սալեհ Ալի ալ-Սամադ Մուհամմադ Ալի ալ-Հուսի Աբդուլ Մալիք ալ-Հուսի Ալի ալ-Շամի  Ալի Աբդալա Սամեհ |
| Կողմերի ուժեր | |
100 ռազմական ինքնաթիռ և 150 հազար զինվոր[15]  15 ռազմական ինքնաթիռ և անհայտ թվով բանակային կորպուս[16]  6 ռազմական ինքնաթիռ  15 ռազմական ինքնաթիռ և անհայտ թվով բանակային կորպուս[16][17]  6 ռազմական ինքնաթիռ և 1,5 հազար զինվոր[16][18]  10 ռազմական ինքնաթիռ և 1,5 հազար զինվոր[16][19]  3 ռազմական ինքնաթիռ և հարյուրավոր զինվորներ[16] 30 ռազմական ինքնաթիռ և հարյուրավոր զինվորներ[16]  2100 զինվոր[16] ռազմանավեր, 800 զինվոր[20] |  100 000 զինվոր Անհայտ թվով զինվորներ |
| Ռազմական կորուստներ | |
| Երեք F-16 ռազմաֆունկցիոնալ կործանիչ[21][22][23] 17 F-15 10 ուղղաթիռ 5 ռազմանավ ավելի քան 300 զոհ 1 կործանիչ 1 օդաչու 1 ուղղաթիռ 119 զոհ 1 զոհ[24][25][26] | անհայտ |
| Ընդհանուր կորուստներ | |
Հակամարտության պատճառը արաբական երկրների միջամտությունն է Եմենի ներքին քաղաքականությանը։ Սաուդյան Արաբիայի կազմած կոալիցիան, որի մեջ են մտնում նաև Պարսից ծոցի համագործակցության խորհրդի մյուս անդամները, Եգիպտոսի Արաբական Հանրապետությունը, Հորդանանը, Մարոկկոն, Սուդանը և Սենեգալը, պայքարում են Եմենի Անսար Ալլահ կազմակերպության դեմ։
Վերջիններս մեղադրում են կազմակերպությանը Իսլամական պետություն ահաբեկչական կազմակերպության հետ սերտ կապեր ունենալու մեջ։ հակամարտությունը հրահրում են նաև մի շարք այլ պետություններ՝ մի կողմից Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները, մյուս կողմից` Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը։
2017 թվականին Կատարը դադարեց պատժամիջոցներ սահմանել Եմենի նկատմամբ, որն էլ հանգեցրեց տարածաշրջանային դիվանագիտական ճգնաժամի հրահրմանը։ Շուտով Եգիպտոսը, Սաուդյան Արաբիան, Մարոկկոն, Բահրեյնը, ԱՄԷ-ն և այլ պետություններ խզեցին դիվանագիտական հարաբերությունները Կատարի հետ։
Նախապատմություն
.jpg)
«Անսար Ալլահը» շիա մուսուլմանական ռազմատենչ խմբավորում է, որին աջակցում է Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը։ 2014-2015 թվականներին «Անսար Ալլահը» աստիճանաբար խլեց Եմենի իշխանությունը, որն էլ Սաուդյան Արաբիայի և մի շարք արաբական պետությունների կողմից որակվեց որպես հակասահմանադրական հեղաշրջում։ 2015 թվականի մարտին միջազգայնորեն ճանաչված նախագահ Աբդ Ռաբբի Մանսուր ալ-Հադին[27][28] հուսիթներից ազատագրեց Հարավային Եմենում գտնվող Ադեն քաղաքը և այն հայտարարեց, որպես ժամանակավոր մայրաքաղաք[29]։
Հուսիթների կողմից Եմենի նախագահական աթոռի զավթումից հետո Սաուդյան Արաբիան ռազմական ուժեր նախապատրաստեց Եմեն ներխուժելու համար[30]։ Ի պատասխան սրա՝ «Անսար Ալլահի» առաջնորդ Մուհամմադ Ալի ալ-Հուսին հայտարարեց, որ իր զորքերը պատրաստ են հակակշռելու Սաուդյան Արաբիայի ցանկացած ագրեսիվ քայլին և ցանկության դեպքում կհասնեն մինչև թագավորության մայրաքաղաք Ալ-Ռիադ[31]։
2015 թվականի մարտի 25-ին Սաուդյան Արաբիայի արտաքին գործերի նախարարությունը արաբական դաշնակից մյուս երկրների ղեկավարներին խնդրեց օժանդակել իր բանակին՝ Եմենում սկիզբ առաջ աղետը կանխելու և այն երկրի սահմաններից դուրս չթողնելու համար[32]։ Այս հայտարարությունից հետո տաս երկրներ իրենց պատրաստակամությունն են հայտնել Եմեն ներխուժելու համար[33]։ Մինչ հայտարարություն տարածելը՝ Սաուդյան Արաբիան արդեն նախապատրաստել էր 150 հազարանոց բանակ` Եմենում պատերազմական գործողություններ վարելու նպատակով։ Շուտով Սաուդյան Արաբիային իրենց ռազմաօդային օգնությունն առաջարկեցին Արաբական Միացյալ Էմիրությունները, Քուվեյթը, Բահրեյնը, Կատարը և Հորդանանը։ Ծովում մենամարտելու համար Եմենի դեմ դուրս եկան Եգիպտոսի Արաբական Հանրապետության և Պակիստանի ռազմածովային ուժերը[34]։ Նախքան այս դեպքերը՝ Եգիպտոսն ուներ իր զինվորական կորպուսը Եմենի տարածքում։ Ցամաքից հարձակում գործելու նպատակով մարտի կեսերին Եմեն ժամանեցին Եգիպտոսի, Պակիստանի, Հորդանանի և Սուդանի զինված ուժերը։
Հակաեմենական ռազմարշավին մասնակցում էին նաև Եգիպտոսի, Մարոկկոյի, Հորդանանի, Սուդանի, Քուվեյթի, Արաբական Միացյալ Էմիրությունների, Կատարի և Բահրեյնի օդային ուժերը։ Միայն Սաուդյան Արաբիայի օդուժը կազմված էր 100 ռազմական ինքնաթիռից՝ այդ թվում և ամերիկյան արտադրության F-16 բազմաֆունկցիոնալ կործանիչներից։
Դեպքեր և իրադարձություններ
«Վճռական փոթորիկ» ռազմագործողություն
2015 թվականի մարտի 25-ին՝ երեկոյան, Սաուդյան Արաբիայի զինված ուժերը ներխուժել են Եմենի տարածք։ Առաջին ռումբն արձակվել է Սանաայի օդային բազայի ուղղությամբ, որն էլ հիմնովին ոչնչացրել է Եմենի Հանրապետության ՀՕՊ համակարգերը։ Կեսգիշերին Սաուդյան Արաբիայի թագավոր Սալման Բին Աբդուլ Ազիզ ալ-Սաուդը մարտի 26-ին հրամայեց մարտեր սկսել ընդեեմ Եմենի ռազմաօդային ուժերի[35]։ Մարտի 26-ին Սաուդյան Արաբիայի ռազմաօդային ուժերը, որը կազմված էր ավելի քան 100 ռազմական ինքնաթիռից, ներխուժեց Եմենի օդային տարածք՝ հարձակվելով վերջինիս ավիաբազաների վրա։ Լրջորեն վնասվեց Եմենի մայրաքաղաք Սանաան և ռազմավարական կարևոր նշանակություն ունեցող Հութիս քաղաքը[36][37]։
Այսպիսով, Եմենի տարածքում սկսվեցին լայնածավալ ռազմական գործողություններ՝ օդանավերի, ծանր հրետանու և ռազմածովային նավատորմի մասնակցությամբ։ Ապրիլի 21-ին Սաուդյան Արաբիայի ազգային հեռուստաընկերությունը Եմենի նախկին նախագահին (միջազգայնորեն ընդունված է, որպես Եմենի միակ նախագահ) առաջարկեց դաշինքի մեջ մտնել Սաուդյան Արաբիայի հետ՝ երկիրն ազատագրելու համար։ Նույն օրը Սաուդյան Արաբիան հայտարարել է նաև, որ ոչնչացրել է «Անսար Ալլահի» կողմից օգտագործված բալիստիկ զենքերը։ Ըստ երկրի թագավորի՝ իր ղեկավարած երկիրը Եմենում պատերազմելով նպատակ ունի զերծ մնալ շիա իսլամի տարածումից և բացառել հետագա ահաբեկչական հարձակումները տարածաշրջանում[38][39]։
«Հույսի վերածնունդ» ռազմագործողություն
Արաբական կոալիցիայի անդամ երկրների հաջորդ ռազմագործողությունը կոչվում էր «Հույսի վերածնունդ»։ Այս եզրույթն առաջին անգամ օգտագործել է նախկին նախագահ Աբդ Ռաբբի Մանսուր ալ-Հադիի կողմից[40]։ Իր խոսքում նախագահը նշել է․ «վերջ տալ բոլոր այն անձանց գոյությանը, ովքեր կիրականացնեն նման հակասահմանադրական հեղաշրջում»։
Ապրիլի 22-ին Սաուդյան Արաբիայի ռազմաօդային ուժերը՝ դաշնակից արաբական երկրների ավիացիայի հետ համատեղ նոր հարձակում է գործում՝ հերթական անգամ ներխուժելով Եմենի օդային տարածք։ Շուտով արաբական կոալիցիան սկսեց եմենական Սանաա և Տայիզ քաղաքների ռմբակոծությունը։ Շատ չանցած ռազմական ավիացին ձեռնամուխ եղավ նաև Ադեն քաղաքի ռմբակոծությանը[41][42]։ Ապրիլի 23-ին և դրան հաջորդած օրերին Սաուդյան Արաբիայի օդուժը զանգվածային օդային հարվածներ հասցրեց Եմենի արևմուտքում գտնվող Իբբ մուհաֆազայի բնակավայրերին՝ այդ թվում և բնակելի տներին։ Դրան հաջորդեցին նաև սահմանամերձ Սաադա մուհաֆազայի հրետակոծությունները[43]։
«Հույսի վերածնունդ» ռազմագործողության ժամանակ Սաուդյան Արաբիայի հարվածներից տուժեցին ոչ միայն ստրատեգիական կարևորության ռազմաբազաներ, այլև բնակելի տներ, հինգ դպրոցներ և գրասենյակային շենքեր։ Օդային պատերազմին զուգընթաց նույն ժամանակահատվածում Եգիպտոսի ռազմածովային ուժերը կրակ էին բացում Եմենի ծովափնյա բնակավայրերի վրա։ Ռազմածովային պատերազմի արդյունքներն առավել ճանր եղան Ադեն նավահանգստային քաղաքի համար[41][42]։ Մարտի 24-ի երեկոյան սաուդարաբական ուժերը հրդեհում են երկրի հարավային մայրաքաղաքի ծայրամասում գտնվող Ալ-Մեդինայի և Սուլբան ալ-Խոդր ճամբարները։ Շուտով Եմենի գործող իշխանությունները Սաադա հյուսիսային գավառը հայտարարում են «աղետի գոտի»։ Այս հանգամանքը պայմանավորված է գավառի բնակավայրի շարունակական ռմբակոծություններով։ Ըստ տեղական ինքնակառավարման մարմինների՝ վերջին օրերին Եմենի զինված ուժերի ընդհանուր զոհերի քանակը կազմել է շուրջ 250 քաղաք բնակիչ, որոնց մեծ մասը եղել են կանայք և երեխաներ[44]։
Քաղաքական նման լարված իրավիճակում Աբդ Ռաբբի Մանսուր Հադին դիմում է փախուստի՝ հաստատվելով երկրի սահմաններից դուրս[45]։
Պատերազմական գործողությունների վերսկսում
.jpg)
Մայիսի 5-ին Եմենում պատերազմական գործողությունները վերսկսվեցին։ Դա պայմանավորված էր նրանով, որ նախկին նախագահի կողմնակիցները վերահսկողություն էին սահմանել Ադենի օդանավակայանի վրա։ Օդանավակայանի վրա հարձակմանը հաջորդել են զանգվածային օդային ռմբակոծությունները։ Գրեթե անմիջապես հետո տեղի է ունեցել ալ-Հուսի ուժերի հակահարձակումը։ Մայիսի 6-ին Ադեն քաղաքի մեծ մասը գտնվում էր շիա կազմակերպության իշխանության տակ։ Նրանք վերահսկողությունը տարածվում էր նախագահական պալատի և ազգային հեռուստաընկերության վրա։ Թեժ մարտերից հետո Ադենի օդանավակայանն անցել է ձեռքից ձեռք։
Սեպտեմբերի 4-ին տեղի ունեցած հրթիռային հարձակման ժամանակ ապստամբներին հաջողվել է ոչնչացնել Մարիբի մուհաֆազայում գտնվող Արաբական Միացյալ Էմիրությունների գլխավոր ռազմական հենակետը։ 2016 թվականի հունիսի 3-ին Միավորված Ազգերի Կազմակերպության քարտուղար Բան Կի Մունը Սաուդյան Արաբիայի ստեղծած կոալիցիան գրանցել է երեխաների իրավունքների կոնվենցիան խախտած կազմակերպությունների սև ցուցակում, քանի որ Եմենի պատերազմի ընթացքում սպանվել են նաև բազմաթիվ երեխաներ[46][47]։ Հունիսի 10-ին ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարը դուրս է բերել Սաուդյան Արաբիան և դաշնակից երկրները իրավախախտ կազմակերպությունների «սև ցուցակից»։ Սակայն այս որոշումը կայացնելուց հետո իր խոսքը հավելել է հետևայլ կերպ․ «Դա ամենադժվար և ցավոտ որոշումներից մեկն էր, որ ես երբևէ կայացրել եմ»։ Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ պատերազմող կողմերի բոլոր երկրները եղել են ՄԱԿ-ի անդամ, խաղաղապահ այս կազմակերպությունն իրեն իրավունք է վերապահել միջամտելու Եմենում տեղի ունեցած իրադարձություններին։ ՄԱԿ-ի միջնորդությամբ նախկին կառավարությունը վերդարձավ Եմեն, սակայն կարողացավ իշխել ոչ ավելի քան երկու ամիս։ Մեծ կորուստներ կրած «Անսար Ալլահի» և նմանատիպ այլ հեղափոխական կազմակերպությունների գործունեությունն արգելվեց երկրում։ Սա ՄԱԿ-ի առաքելության առաջին շրջափուլն էր։ Երկրորդ փուլով երկրի անվտանգության ապահովման համար ստեղծվեց ռազմական կոմիտե, որի անդամ դարձան պատերազմական գործողություններին չմասնակցած անձինք։ Երրորդ փուլն իրենից ներկայացնում էր պատերազմի հետևանքով հիմնովին ավերված պետության վերականգնումը։
Հունիսի 16-ին Արաբական Միացյալ Էմիրությունները հայտարարեց իր զորքերի դուրս բերումը Եմենի տարածքից։ Օգոստոսի 6-ին Սանաայում հիմնադրվեց Եմենի գերագույն քաղխորհուրդը։ Մեկ ամիս տևած հրադադարից հետո օգոստոսի 8-ին Եմենում վերսկսվեցին ռազմական գործողությունները։ Մեկ օրվա ընթացքում երկրի տարածքում զոհվեց 14 խաղաղ բնակիչ, տասնյակ անձինք վիրավորվեցին։ Հրետանայաին ռմբակոծությունների պատճառով փակվեց օդանավայականը։ Շուտով Սաուդյան Արաբիայի զինված ուժերը հարվածեցին սննդի արտադրության գործարանին։ Օգոստոսի 9-ի վաղ առավոտյան ռազմական գործողությունները նոր թափ ստացան։ Աճեց հարձակումների ինտենսիվությունը[48]։
Օգոստոսի 20-ին տեղի ունեցած օդային հարվածների պատճառով զոհվեց 2 մարդ, կար 9 վիրավոր։ Դրան հաջորդած շաբաթվա ընթացքում հակամարտող կողմերի զոհերի քանակը փոքր-ինչ նվազդեց, իսկ օգոստոսի 26-ին այն կազմեց 11 մարդ։ Սաուդյան Արաբիայի ավիացիայի հարվածների հետևանքները չափազանց ծանր եղան հոկտեմբերի 8-ին։ Այդ օրը հակառակորդի ուժերը կրակ բացեցին սգո արարողության ժամանակ, որի արդյունքում զոհերի թիվը հասավ 213 մարդ։ Գործող իշխանությունները խիստ դատապարտել են Սաուդյան Արաբիայի այս քայլը, վերջինիս կառավարության անդամներին անվանելով ագրեսոր։ Պատերազմական գործողություններին զուգընթաց հոկտեմբերի 29-ին Եմենում տեղի է ունեցել ահաբեկչական հարձակում, որի մեջ մեղադրվել է Իսլամական պետությունը։ Ահաբեկչության հետևանքով զոհվել է առնվազն 18 խաղաղ բնակիչ։ Եվս 18 քաղաքացիական անձինք զոհվել են դեկտեմբերի 24-ին։
2017 թվականի հունվարի 14-ին Իրանի Իսլամական Հանրապետության լրատվական կազմակերպությունները հեռարձակեցին Եմենի կառավարության խնդրանքը, որով վերջիններս օգնություն էին ակնկալում Եգիպտոսից և Ռուսաստանի Դաշնությունից։ Եմենի զինված ուժերը խնդրում էին իրենց տրամադրել ռազմական օդանավեր՝ ահաբեկիչների դեմ պայքարելու համար[49]։
Հունվարի 30-ին մահապարտ-ահաբեկիչներով լի երեք նավակներ հարձակում են գործել Ալ-Հոդեդահ քաղաքի ողջ երկայնքով մեկ։ Երկու ֆրեգատի անձնակազմը զոհվել է, ևս երեքը վիրավորվել։ Փետրվարի 10-ին Սաուդյան Արաբիային պատկանող «Tavasul» կայքը հաղորդել է, որ արաբական դաշինքը պատրաստվում է ռմբակոծել Եմենի գլխավոր ռազմաբազան։ Դրանից հետո ապստամբները պատրաստվել են հրթիռահրետանային նոր հարձակումներին դիմադրելուն։ Ըստ պաշտոնական Սանաայի տարածած տվյալների՝ սպանվել են 40 սպաներ։ Ոչնչացվել են 3 հրթիռ և 4 տանկ։
Տես նաև
Ծանոթագրություններ
| Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ 2017 թվականի օգոստոսի 31-ի օրվա հոդված: |