Հեզբոլլահ

Հիմնում

Հեզբոլլահը ստեղծվել է 1982 թվականին մուսուլման կրոնական ներկայացուցիչների կողմից և ֆինանսավորվել է Իրանի կողմից՝ հիմնականում նպատակ ունենալով պայքարել Իսրայելի ներխուժման դեմ^[9]։

Մասնագետների տեսակետները տարբերվում են այն հարցի վերաբերյալ, թե երբ է Հեզբոլլահը դարձել առանձին կառույց։ Որոշ աղբյուրներ խմբի պաշտոնական ձևավորման տարեթիվ են համարում 1982 թվականը^{[36][37][38][39]}, մինչդեռ Դիազը և Նյումենը պնդում են, որ մինչև 1985 թվականը Հեզբոլլահը եղել է շիա տարբեր ծայրահեղականների միավորում^[40]։ Մեկ այլ տեսակետի համաձայն այն ստեղծվել է շեյխ Ռաղեբ Հարբի (հարավում շիաների դիմադրության առաջնորդ՝ սպանված 1984 թվականին Իսրայելի կողմից) աջակիցների կողմից^[41]։ Անկախ այն բանից, թե երբ է կազմակերպությունը հիմնադրվել, աստիճանաբար մի շարք շիական խմբեր ձուլվել են կազմակերպության հետ՝ Իսլամական ջիհադ, Երկրի վրա ճնշվածների կազմակերպություն և Հեղափոխական արդարության կուսակցություն։ ԱՄՆ-ում^[42], Իսրայելում^[43] և Կանադայում^[44] վերջիններս նույնացվում են Հեզբոլլահի հետ։

1980-ական թվականներ

Հեզբոլլահը ծագել է հարավային Լիբանանում հակառակորդ Ամալ շարժման դեմ շիա աշխարհազորայինների կոնսոլիդացիայի ժամանակ։ Հեզբոլլահը կարևոր դեր է խաղացել Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ՝ 1982-1983 թվականներին պայքարելով ամերիկյան ուժերի դեմ, իսկ 1985-1988 թվականների Ճամբարների պատերազմի ժամանակ պայքարելով Ամալի և Սիրիայի դեմ։ Սակայն Հեզբոլլահի հիմնական նպատակն էր վերջ դնել Իսրայելի օկուպացիային, որը 1982 թվականին գրավել էր հարավային Լիբանանը^[9] և պաշարել Բեյրութը^[45]։ Ամալը՝ Լիբանանի շիական հիմնական քաղաքական խումբը, նախաձեռնել է պարտիզանական կռիվներ։ 2006 թվականին Իսրայելի նախկին վարչապետ Էհուդ Բարաքը հայտարարել է․ «Երբ մենք մտանք Լիբանան․․․ այնտեղ Հեզբոլլահ չկար։ Շիաները հարավում մեզ ընդունեցին հոտավետ բրնձով և ծաղիկներով։ Այնտեղ մեր ներկայությունն էր, որ ստեղծեց Հեզբոլլահը»^[46]։

Հեզբոլլահը վարել է անհամաչափ պատերազմ՝ օգտագործելով մահապարտ հարձակումներ Իսրայելի պաշտպանության բանակի և Լիբանանից դուրս գտվող իսրայելական թիրախների դեմ^[47]։ Հեզբոլլահը, ինչպես հայտնի է, Մերձավոր Արևելքում իսլամական դիմադրության առաջին խմբավորումներից մեկն է, որն օգտագործել է մահապարտների ռմբակոծության, մահափորձերի և օտարերկրյա զինվորներին գերեվարելու մարտավարություն^[11], ինչպես նաև սպանություններ^[48] և առևանգումներ^[49]։ Հեզբոլլահն նաև օգտագործում է ավելի պայմանական ռազմական մարտավարություն և զենքեր, մասնավորապես Կատյուշա համազարկային ռեակտիվ համակարգ և այլ հրթիռներ^[48][50]։ 1990 թվականին Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի ավարտին` չնայած Թաիֆի համաձայնագիրը պահանջում էր «լուծարել լիբանանյան և ոչ լիբանանյան բոլոր աշխարհազորայինների խմբերը», Սիրիան, որն այդ ժամանակ վերահսկում էր Լիբանանը, թույլ է տվել Հեզբոլլահին պահել իր զինանոցը և վերահսկել Իսրայելի սահմանակից շիական տարածքները^[51]։

1990-ական թվականներից հետո

1990-ական թվականներին Հեզբոլլահը հեղափոխական խմբից վերածվեց քաղաքական խմբի մի գործընթացի շնորհիվ, որը կոչվում է Հեզբոլլահի լիբանանացում։ Ի տարբերություն 1980-ական թվականների անզիջում հեղափոխական դիրքորոշմանը, Հեզբոլլահը բավականին մեղմ դիրքորոշում հայտնեց Լիբանանյան պետության նկատմամբ^[52]։

1992 թվականին Հեզբոլլահը որոշում է կայացրել մասնակցել ընտրություններին, և Ալի Խամենեին՝ Իրանի հոգևոր առաջնորդը, աջակցություն է ցույց տվել։ Հեզբոլլահի նախկին գլխավոր քարտուղար Սուբհի ալ-Թուֆայլին վիճարկել է այս որոշումը, որը արդյունքում Հեզբոլլահը պառակտվել է։ Հեզբոլլահը ստացել է ընտրացուցակով իրեն հատկացված 12 մանդատները։ Այդ տարեվերջին Հեզբոլլահը բանակցություններ է սկսել լիբանանցի քրիստոնյաների հետ։ Հեզբոլլահը համարում է, որ Լիբանանում մշակութային, կրոնական և քաղաքական ազատությունները սրբացված են, սակայն այս արժեքները չեն տարածվում այն խմբերի վրա, որոնք հարաբերություններ ունեն Իսրայելի հետ^[53]։

1997 թվականին Հեզբոլլահը ստեղծել է բազմադավան Իսրայելի օկուպացիայի դեմ պայքարի լիբանանյան ջոկատները՝ նպատակ ունենալով վերակենդանացնել Իսրայելի դեմ ազգային և աշխարհիկ դիմադրությունը՝ այսպիսով «լիբանանացնելով» դիմադրությունը^[54]։

«Իսլամական ջիհադ» կազմակերպություն

Այն փաստը, թե «Իսլամական ջիհադ» կազմակերպությունը օգտագործվել է որպես Հեզբոլլահի կեղծանուն, թե եղել է առանձին կազմակերպությունը, բանավեճերի առարկա է։ Որոշ աղբյուրների համաձայն «Իսլամական ջիհադ» կազմակերպությունը պարզապես «հեռախոսային կազմակերպություն» էր^[55][56], որի անունն «օգտագործվում էր այն մարդկանց կողմից, ովքեր ցանկանում էին թաքցնել իրենց իրական ինքնությունը»^{[57][58][59][60][61]}։ Հեզբոլլահը Իսրայելի դեմ հարձակումների իրականացնելու նպատակով օգտագործել է նաև մեկ այլ անուն՝ Իսլամական դիմադրություն (al-Muqawama al-Islamiyya)^[62]։

2003 թվականին ամերիկյան դատարանի որոշմամբ պարզվեց, որ «Իսլամական ջիհադ» կազմակերպություն անվանումն օգտագործվում է Հեզբոլլահի կողմից Լիբանանում, Մերձավոր Արևելքի որոշ շրջաններում և Եվրոպայում հարձակումներ իրականացնելու համար^[63]։ ԱՄՆ-ն^[64], Իսրայելը^[65] և Կանադան^[66] համարում են, որ «Իսլամական ջիհադ» կազմակերպություն, «Երկրի վրա ճնշվածների կազմակերպություն» և «Հեղափոխական արդարության կազմակերպություն» անունները հոմանիշ են Հեզբոլլահին։

Հեզբոլլահի գաղափարախոսությունը սահմանվում է որպես շիա արմատականություն (ռադիկալիզմ)^[67][68][69]։ Հեզբոլլահը հետևում է Իրանի առաջնորդ այաթոլլա Ռուհոլլահ Խոմեյնիի շիական աստվածաբանությանը^[70]։ Հեզբոլլահը ստեղծվել է այաթոլլա Խոմեյնիի հետևորդների աջակցությամբ 1980-ական թվականների սկզբին՝ նպատակ ունենալով տարածել իսլամական հեղափոխությունը^[71] և հետևում է իսլամական շիա գաղափարախոսության յուրահատուկ տեսակի (Valiyat al-faqih կամ Իսլամական իրավագետների խնամակալություն), որը մշակել է այաթոլլա Ռուհոլլահ Խոմեյնին՝ Իրանի իսլամական հեղափոխության առաջնորդը^[4][65]։ Չնայած ի սկզբանե Հեզբոլլահը նպատակադրվել էր Լիբանանը վերափոխել Իսլամական իրավագետների հանրապետության, այս նպատակից հրաժարվել են հօգուտ առավել ընդգրկուն մոտեցման^[9]։

1985 թվականի մանիֆեստ

1985 թվականի փետրվարի 16-ին շեյխ Իբրահիմ ալ-Ամինը ներկայացրել է Հեզբոլլահի մանիֆեստը։ Վերջինիս գաղափարախոսությունը արմատական էր։ Նրա առաջին նպատակն էր պայքարել, ինչպես Հեզբոլլահն էր նկարագրում, ամերիկյան և իսրայելական ծավալապաշտության դեմ, այդ թվում ընդդեմ Իսրայելի՝ հարավային Լիբանանի և այլ տարածքների օկուպացիայի։ Երկրորդն նպատակն էր հավաքել բոլոր մուսուլմաններին «ումմայի» մեջ, որի ներքո Լիբանանը առաջ կտաներ Իրանի 1979 թվականի հեղափոխության գաղափարը։ Այն նաև հայտարարել է, որ պաշտպանում Լիբանանի բոլոր համայնքներին, բացի նրանցից, որոնք աջակցում են Իսրայելին, և աջակցում է բոլոր ազգային շարժումներին՝ ինչպես մուսուլմանական, այնպես էլ ոչ մուսուլմանական։ Կազմակերպության գաղափարախոսությունը զարգացել է, և այսօր Հեզբոլլահը ձախակողմյան քաղաքական կառույցը, որը կենտրոնացած է սոցիալական անարդարության խնդրի վրա^[72]։

Հեզբոլլահի 1985 թվականի մանիֆեստից հատվածներ՝

Մենք ումմայի (մուսուլմանական համայնք) որդիներ ենք ... ... Մենք ումմա ենք, որը իսլամի դավանաբանական և կրոնական ամուր կապով կապած է ամբողջ աշխարհի մուսուլմանների հետ, որոնց ուղերձը աստված ցանկանում էր իրակնացնել մարգարեների կնիքով, օրինակ՝ Մուհամմադի.... ... Ինչ վերաբերում է մշակույթին, այն հիմնված է սուրբ Ղուրանի, Սուննայի և ֆակիհների (իսլամական իրավագետ) իրավական վճիռների վրա, որը մեզ համար ընդօրինակման աղբյուր է ...[12]:

Իսրայելի և սիոնիզմի նկատմամբ վերաբերմունք, հայտարարություններ և գործողություններ

Հեզբոլլահի ստեղծումից մինչ օրս^[12][73] նրա հիմնական նպատակն է եղել Իսրայելի պետության վերացումը։ 1985 թվականի արաբերեն մանիֆեստի որոշ թարգմանություններում ասվում է, որ «մեր պայքարը կավարտվի միայն այն ժամանակ, երբ այս կառույցը [Իսրայել] ոչնչացվի»^[12]։ Ըստ Հեզբոլլահի գլխավոր քարտուղարի տեղակալ Նաիմ Կասեմի, Իսրայելի դեմ պայքարը Հեզբոլլահի հիմնական համոզմունքն է և նրա գոյության հիմնավորումը^[74]։

Հեզբոլլահը հայտարարում է, որ Իսրայելի դեմ իր շարունակական թշնամական գործողությունները արդարացված են Լիբանանի դեմ Իսրայելի փոխադարձ գործողություններով և փոխհատուցում է Իսրայելի կողմից լիբանանյան տարածքների օկուպացիայի համար^[75][76][77]։ 2000 թվականին Իսրայելն իր ուժերը դուրս բերեց Լիբանանից, այս գործողությունը հաստատվեց ՄԱԿ-ի կողմից՝ որպես քայլ իրականացված համաձայն 1978 թվականի մարտի 19-ին ընդունված բանաձևի։ Սակայն Լիբանանը համարում է, որ Շեբաա ագարակները՝ 26 կմ² հողակտոր, որը 1967 թվականի պատերազմի ժամանակ Իսրայելը գրավել էր Սիրիայից և ՄԱԿ-ի կողմից ճանաչվում էր որպես Իսրայելի կողմից գրավված սիրիական տարածք, Լիբանանի տարածքն են^[78][79]: Ի վերջո Հեզբոլլահը համարում է, որ Իսրայելը անօրինական պետություն է։ Այս իսկ պատճառով նրանք արդարացնում են իրենց գործողությունները որպես պաշտպանական ջիհադ^[80]։

Հրեաների և հուդայականության նկատմամբ վերաբերմունք և գործողություններ

Հեզբոլլահի տարբեր ներկայացուցիչներ բազմիցս նշել են, որ իրենց կազմակերպությունը «հակասիոնիստական» է և ոչ թե հակասեմական^[81]։ Սակայն ըստ գիտնականների, «այս խոսքերը մանրակրկիտ քննությանը չեն դիմանա»։ Այլ գործողություններից հետ մեկտեղ Հեզբոլլահը նաև ակտիվորեն ներգրավված է Հոլոքոստի ժխտողականության և հակասեմական դավադրությունների տեսությունների տարածման մեջ^[81]։

Բազմաթիվ հակասեմական հայտարարություններ են վերագրվում Հեզբոլլայի ներկայացուցիչներին^[82]։ Ամալ Սաադ-Ղորայեբը՝ լիբանանցի քաղաքական վերլուծաբան, պնդում է, որ չնայած սիոնիզմը ազդել է Հեզբոլլահի հակա-հուդայականության վրա, սակայն «այն հիմնված չէ դրա վրա, քանի որ Հեզբոլլահի ատելություները հրեաների նկատմամբ պայմանավորված է ավելի շատ կրոնական է, քան քաղաքական դրդապատճառներով»^[83]։ Ռոբերտ Ս. Վիստրխը, ով պատմաբան է՝ մասնագիտացած հակասեմականության ուղղությամբ, հրեաների նկատմամբ Հեզբոլլահի գաղափարախոսությունը նկարագրում է այսպես՝

Հեզբոլլահի առաջնորդների և խոսնակների հակասեմականությունը միավորում է հրեական թվացյալ անպարտելի ուժը... և խորհամանկությունը այն արհամարհանքով, որը սովորաբար վերապահվում է թույլ և վախկոտ թշնամիներին։ Ինչպես Համասի՝ սրբազան պատերազմի մասին պրոպագանդան, այնպես էլ Հեզբոլլահը հիմնվում է հրեաների անվերջ ստորացման վրա՝ որպես «մարդկության թշնամիների», «դավադիր, քմահաճ և ինքնահավան» թշնամիների, որոնք լցված են արաբներին ստրկացնելու «սատանայական ծրագրերով»։ Այն միաձուլում է ավանդական իսլամական հակահուդայականությունը արևմտյան դավադրության միֆերի, երրորդ աշխարհի հակասիոնիստական հետ, և հրեաների նկատմամբ Իրանի շիական արհամարհանքի հետ՝ որպես «ծիսականորեն անմաքուր» և կոռումպացված անհավատներ։ Շեյխ Ֆադլալլահը պնդում է... որ հրեաները ցանկանում են ստորադասել և ոչնչացնել Իսլամը և արաբական մշակութային ինքնությունը՝ իրենց տնտեսական և քաղաքական գերակայության առաջխաղացման նպատակով^[84]։

Հակասական տեսակետների համաձայն, Ալ-Մանարը՝ Հեզբոլլահի կողմից գործարկվող հեռուստաալիքը, Իսրայելին կամ հրեաներին մեղադրում է Մերձավոր Արևելքի արաբների շրջանում կանխամտածված ձևով ՄԻԱՎ և այլ հիվանդություններ տարածելու մեջ^[85][86][87]։ Արևմուտքում քննադատում են Ալ-Մանար հեռուստաալիքը աշխարհում հրեաների գերակայության մասին դավադրությունների տեսությունը ներկայացնող հեռուստասերիալի միջոցով «հակասեմական պրոպագանդա» իրականացնելու համար^[88][89][90]։ Խումբը ամերիկացի վերլուծաբանների կողմից մեղադրվել է Հոլոքոստի ժխտման համար^[91][92][93]։ Ավելին՝ 2006 թվականի պատերազմի ժամանակ այն ներողություն է խնդրել միայն Իսրայելի արաբների (այսինքն՝ ոչ հրեաների) սպանության համար^[81]։

2009 թվականի նոյեմբերին Հեզբոլլահը ստիպել է, որ անգլալեզու մասնավոր դպրոցում չդասավանդեն Աննա Ֆրանկի օրագրից հատվածները, որը հրեա երեխայի օրագրից կազմված գիրքն է, որը պատմում է Նիդեռլանդներում նացիստական օկուպացիայից թաքնվող ընտանիքի մասին^[94]։ Սա տեղի է ունեցել այն բանից հետո, երբ Հեզբոլլահի Ալ-Մանար հեռուստաալիքը դժգոհել է, թե որքան ժամանակ է Լիբանանը «կրթության ոլորտում սիոնիստական ներխուժման համար բաց ասպարեզ մնալու»^[95]։

Սկզբում Հեզբոլլահի ղեկավարներն այն տեսակետն ունեին, որ շարժումը «կազմակերպություն չէ, քանի որ նրա անդամները չունեն քարտեր և որոշակի պատասխանատվություն»^[96], ինչպես նաև շարժումը չունի «կազմակերպության հստակ սահմանված կառուցվածք»^[97]։ Այժմ ինչպես նշում է Հեզբոլլահի գիտնական Մագնուս Ռանստորփը, Հեզբոլլահն իրապես ունի կառավարման պաշտոնական կառուցվածք ունի և պահպանելով իսլամական իրավագետների խնամակալության (velayat-e faqih) սկզբունքը` այն «կենտրոնացրել է․․․ ամբողջ ուժն ու իշխանությունը» կրոնական առաջնորդների ձեռքում, որոնց որոշումները «ուլամայից տարածվում են ամբողջ համայնքով»։

Հեզբոլլահի որոշումներ կայացնող գերագույն մարմինները երկուսն են՝ Խորհրդակցական ժողով և Որոշումներ կայացնող ժողով։ Խորհրդակցական ժողովը ղեկավարում են 12 բարձրաստիճան հոգևորականներ, որոնք պատասխանատու են մարտավարական որոշումների և ամբողջ Լիբանանում Հիզբոլլահ գործունեության ընդհանուր վերահսկողության համար։ Որոշումներ կայացնող ժողովը շեյխ Մուհամմադ Հուսեյին Ֆադալլահի գլխավորությամբ կազմված է 11 այլ հոգևորականներից, որոնք պատասխանատու են բոլոր ռազմավարական հարցերի համար։ Խորհրդակցական ժողովում կան մասնագիտացված 7 հանձնաժողովներ, որոնք զբաղվում են գաղափարական, ֆինանսական, ռազմական և քաղաքական, իրավական, տեղեկատվական և սոցիալական հարցերով։ Իր հերթին Խորհրդակցական ժողովի և նրա յոթ հանձնաժողովների կրկնօրինակները կան Հեզբոլլահի երեք հիմնական գործառնական տարածքներում (Բեքաա, Բեյրութ և հարավ)^[98]։

Այն պատճառով, որ Իրանի գերագույն առաջնորդը ներկայացնում է գերագույն հոգևոր իշխանությունը, Հեզբոլլահի ղեկավարները դիմել են նրան «առաջնորդություն և հրահանգներ ստանալու համար այն դեպքերում, երբ Հըզբոլլահի հավաքական ղեկավարությունը տարաձայնություններ է ունեցել տարբեր հարցերի շուրջ և չի կարողացել հասնել փոխզիջման»^[98]։ Իրանի առաջին գերագույն առաջնորդ Խոմեյնիի մահից հետո Հեզբոլլահի կառավարող մարմինները ավելի շատ «անկախություն» են ձեռք բերել և ավելի քիչ են դիմել Իրանին^[98]։ Լիբանանյան երկրորդ պատերազմից հետո, սակայն, Իրանը վերակազմավորել է Հեզբոլլահը՝ սահմանափակելով Հասան Նասրալլահի իշխանությունը և միլիարդավոր դոլարներ է ներդրել Հեզբոլլահը «վերականգնելու» համար^[99]։

Կառուցվածքայնորեն Հեզբոլլահը տարանջատում չի դնում Լիբանանում իր քաղաքական-սոցիալական գործունեության և Իսրայելի դեմ ռազմական-ջիհադի գործողությունների միջև։ Ըստ Նաիմ Կասեմի՝ Հեզբոլլահում երկրորդը հրամանատարությամբ, «Հեզբոլլահն ունի մեկ ղեկավարություն»։ «Բոլոր քաղաքական, սոցիալական և ջիհադի գործերը կամված են այս ղեկավարության որոշումների հետ․․․ Նույն ղեկավարությունը, որը իրականացնում է խորհրդարանական և կառավարության աշխատանքը, առաջնորդում է նաև Իսրայելի դեմ ընթացող ջիհադի գործողությունները»^[100]։

2010 թվականին Իրանի խորհրդարանի խոսնակ Ալի Լարիջանին ասել է․ «Իրանը հպարտանում է Լիբանանի իսլամական դիմադրության շարժմամբ՝ իսլամական կայուն դիրքորոշման համար։ Հեզբոլլահը սնուցում է իսլամական ջիհադի սկզբնական գաղափարները»։ Նա փոխարենը քննադատել է Արևմուտքին, որն Իրանին մեղադրում է ահաբեկչությանն աջակցելու համար և ասել․ «Իրական ահաբեկիչները նրանք են, ովքեր Սիոնիստական ռեժիմին ռազմական տեխնիկա են տրամադրում ժողովրդին ռմբակոծելու համար»^[101]։

Ֆինանսավորում

Հեզբոլլահի ֆինանսավորումը կատարվում է Լիբանանի տարբեր բիզնես խմբերի, անհատների, ձեռներեցների, Լիբանանի սփյուռքի կողմից, որը զբաղվում է աֆրիկյան ադամանդների հետազոտությամբ, այլ իսլամական խմբերի և երկրների կողմից, ինչպես նաև շիա լիբանանցիների վճարած հարկերի շնորհիվ^[102]։ Հեզբոլլահը նշում է, որ իր եկամտի հիմնական աղբյուրը գալիս է սեփական ներդրումային պորտֆելներից և մուսուլմանների նվիրատվություններից։

Արևմտյան աղբյուրներում տիրում է այն տեսակետը, որ Հեզբոլլահն իրականում Իրանից և Սիրիայից է ստանում ֆինանսական, վարժանքների, զենքի, պայթուցիկների, քաղաքական, դիվանագիտական և կազմակերպչական աջակցությունը^{[51][64][103]}։ Կարծիք կա, որ 1983-1989 թվականների ընթացքում Իրանը նվիրատվության ձևով Հեզբոլլահին է տրամադրել 400 միլիոն դոլար։ Տնտեսական խնդիրների պատճառով Իրանը ժամանակավորապես սահմանափակել է Հեզբոլլահի կողմից իրականացվող մարդասիրական գործողությունների ֆինանսավորումը^[102]։ 2010 թվականի փետրվարին հրապարակված զեկույցների համաձայն, Հեզբոլլահը Իրանից ստացել է 400 միլիոն դոլար^{[104][105][106]}։ 2011 թվականին Իրանը նախատեսել է Հեզբոլլահին տրամադրել 7 միլիոն դոլար Լատինական Ամերիկայում գործողությունների համար^[107]։

Հեզբոլլահը ապավինում է Արևմտյան Աֆրիկայի, ԱՄՆ-ի լիբանանյան շիա սփյուռքի ֆինանսավորմանը, և ամենակարևորը՝ Եռակի սահմանի կամ Պարագվայի, Արգենտինայի և Բրազիլիայի տարածքների հատման երկայնքով տարածքի շիա սփյուռքի ֆինանսավորմանը^[108]։ ԱՄՆ իրավապահ մարմինները հայտնաբերել են ծխախոտի մաքսանենգությամբ ֆինանսների հայթայթման^[109] և թմրանյութերի մաքսանենգության^{[110][111][112]} բազմամիլիոնանոց ապօրինի գործողություններ։ Սակայն Նասրալլահը բազմիցս հերքել է, որ որևէ կապ կա Հարավային Ամերիկայի թմրանյութերի առևտրի և Հեզբոլլահի միջև՝ այս մեղադրանքները անվանելով «պրոպագանդա» և «Հեզբոլլահի իմիջը վնասելու» փորձեր^[113][114]։

2018 թվականի ԱՄՆ հաշվարկներով Հեզբոլլահին Իրանի ֆինանսական աջակցությունը տարեկան կազմում է 700 մլն դոլար^[115][116]։

ԱՄՆ-ն նաև մեղադրել է Վենեսուելայի կառավարությանը Հեզբոլլահին ֆինանսական աջակցություն ցույց տալու համար^[117]։

Հեզբոլլահը կազմակերպում և իրականացնում է սոցիալական զարգացման լայնածավալ ծրագիր և ղեկավարում հիվանդանոցներ, լրատվական ծառայություններ, կրթական հաստատություններ և խրախուսում Նիկահ մութահը (ժամանակավոր ամուսնություն)^{[104][105][118]}։ Հեզբոլլահի կողմից ստեղծված հաստատություններից մեկը՝ Ջիհադ Ալ-Բիննայի վերակառուցման ընկերությունը, պատասխանատու է Լիբանանում տնտեսական և ենթակառուցվածքների զարգացման բազմաթիվ նախագծերի համար^[119]։ Հզբոլլահը վերահսկում է Նահատակաց ինստիտուտը («Ալ-Շահիդ» սոցիալական միություն), որը կրթաթոշակ է տրամադրում «մարտերում զոհված զինվորների ընտանիքներին»^[106]։ ՄԱԿ-ի հումանիտար հարցերի համակարգման գրասենյակի IRIN լրատվական զեկույցում նշվում է.

Հեզբոլլահն ունի ոչ միայն ռազմական և քաղաքական թևեր, այն նաև հպարտանում է սոցիալական զարգացման իր ծավալուն ծրագրերով։ Ներկայումս Հեզբոլլահը ղեկավարում է առնվազն 4 հիվանդանոց, 12 կլինիկա, 12 դպրոց և գյուղատնտեսական 2 կենտրոն, որոնք գյուղացիներին տրամադրում է տեխնիկական աջակցություն և վերապատրաստում։ Այն նաև ունի բնապահպանության բաժին և սոցիալական աջակցության ծավալուն ծրագիր։ Բժշկական օգնությունը ևս ավելի էժան է, քան երկրի մասնավոր հիվանդանոցներից շատերում, և անվճար է Հեզբոլլահի անդամների համար^[104]։

CNN-ի համաձայն՝ «Հեզբոլլահն արել է այն ամեն ինչը, ինչ պետք է կառավարությունն անի՝ սկսած աղբահանությունից մինչև հիվանդանոցների ղեկավարում և դպրոցների վերանորոգում»^[120]։ 2006 թվականի հուլիսին՝ Իսրայելի հետ պատերազմի ժամանակ, երբ Բեյրութում հոսող ջուր չի եղել, Հեզբոլլահն է քաղաքում ջրի մատակարարում կազմակերպել։ Լիբանանի շիաները «Հեզբոլլահը դիտարկում են ոչ միայն որպես միլիցիա, այլև որպես քաղաքական շարժում և սոցիալական ծառայություններ ապահովող»^[120]։ Հըզբոլլահը նաև պարգևատրում է մարտերում վիրավորված իր պարտիզաններին՝ նրանց տանելով Հեզբոլլահի կողմից ղեկավարվող զվարճանքների զբոսայգիներ^[121]։

Այսպիսով Հեզբոլլահը խորապես ամրացած է լիբանանյան հասարակության մեջ^[11]։

Հեզբոլլահը չի բացահայտում իր զինված ուժը։ Դուբայում տեղակայված Պարսից ծոցի հետազոտական կենտրոնը 2006 թվականին գնահատել է, որ Հեզբոլլահի զինված թևը բաղկացած է 1000 անդամներից և ևս 6000-10000 կամավորներից^[122]։ Իրանական Fars News գործակալության տվյալներով՝ Հեզբոլլահը ունի մինչև 65 հազար մարտիկ^[123]։ 2023 թվականի հոկտեմբերին Ալ Ջազիրան վկայակոչել է Հեզբոլլահի փորձագետ Նիկոլաս Բլանֆորդին, որը գնահատել է, որ Հեզբոլլահն ունի առնվազն 60,000 մարտիկ, այդ թվում՝ պահեստայինները և լրիվ դրույքով մարտիկները, և որ հրթիռների պաշարները 2006 թվականի 14,000-ից հասցրել է մոտ 150,000-ի^[124]։ Այն հաճախ նկարագրվում է որպես ռազմական առումով ավելի հզոր, քան լիբանանյան բանակը^{[16][17][125]}։ Իսրայելի հրամանատար Գի Զուրը Հեզբոլլահին կոչել է «աշխարհի ամենամեծ պարտիզանական խումբը»^[126]։

Ենթադրվում էր, որ 2010 թվականին Հեզբոլլահն ունեցել է 45 հազար հրթիռ^[127]։ Իսրայելի պաշտպանության բանակի շտաբի պետ Գադի Այզենկոտն ասել է, որ Հեզբոլլահն ունի «տասնյակ հազարավոր» հեռահար և կարճ հեռահարության հրթիռներ, անօդաչու թռչող սարքեր, համակարգչային գաղտնագրման հնարավորություններ, ինչպես նաև պաշտպանական առաջատար զինտեխնիկա, ինչպիսին է SA-6 զենիթահրթիռային համակարգը^[128]։

Հեզբոլլահն իր տիրապետության տակ ունի «Կատյուշա-122» հրթիռ, որն ունի 29 կմ հեռահարություն և կրում է 15 կգ քաշով մարտագլխիկ։ Հեզբոլլահն ունի մոտ 100 հեռահար հրթիռ։ Դրանք ներառում են իրանական արտադրության «Ֆաջր-3»-ը և «Ֆաջր-5»-ը, վերջինս ունի 75 կմ հեռահարություն և 45 կգ քաշով մարտագլխիկ^[122], ինչը հնարավորություն է տալիս հարվածել իսրայելական Հայֆա նավահանգստին, և «Զելզալ-1»-ը՝ մոտ 150 կմ հեռահարությամբ, որը կարող է հասնել Թել Ավիվ։ «Ֆաջր-3» հրթիռներն ունեն 40 կմ հեռահարություն և 45 կգ քաշով մարտագլխիկ։ Հաղորդվել է, որ Հեզբոլլահն ունի նաև «Սկադ» հրթիռներ, որոնք նրանց տրամադրել է Սիրիան^[129]։ Սիրիան հերքել է այս տեղեկությունը^[130]։

Ըստ տարբեր տեղեկությունների՝ Հեզբոլլահը զինված է հակատանկային կառավարվող հրթիռներով, մասնավորապես՝ ռուսական արտադրության AT-3 Sagger, AT-4 Spigot, AT-5 Spandrel, AT-13 Saxhorn-2 «Metis-M», АТ-14 Spriggan «Kornet», իրանական արտադրության Ra'ad (AT-3 Sagger-ի տարբերակը), Towsan (AT-5 Spandrel-ի տարբերակը), Toophan (BGM-71 TOW-ի տարբերակը) և եվրոպական արտադրության MILAN հրթիռներով։ Այս զինատեսակներն օգտագործվել են Իսրայելի պաշտպանության բանակի զինվորների դեմ՝ 2006 թվականի Լիբանանի պատերազմի ժամանակ բազմաթիվ զոհերի պատճառ դառնալով^[131]։ ԱՄՆ դատարանները հայտարարել են, որ Հյուսիսային Կորեան Հեզբոլլահին սպառազինություն է տրամադրել 2006 թվականի պատերազմի ժամանակ^[132]։ Պատերազմում օգտագործվել են նաև փոքր քանակությամբ Saeghe-2-ներ՝ M47 Dragon-ի իրանական արտադրության տարբերակը^[133]։

Հակաօդային պաշտպանության համար Հեզբոլլահն ունի հակաօդային զենքեր, որոնք ներառում են ZU-23 հրետանին և շարժական Ստրելա-2 և Իգլա զենիթահրթիռային համակարգեր^[134]։ Հեզբոլլահի կողմից գործարկված ամենաարդյունավետ զենքերից մեկը C-802 հականավային հրթիռն է^[135]։

2010 թվականի ապրիլին ԱՄՆ պաշտպանության նախարար Ռոբերտ Գեյթսը հայտարարել է, որ Հեզբոլլահը շատ ավելի շատ հրթիռներ ունի, քան երկրների մեծամասնությունը, և ասել, որ Սիրիան և Իրանը զենք են մատակարարում կազմակերպությանը։ Իսրայելը նույնպես պնդել է, որ Սիրիան է այդ զինատեսակները տրամադրում կազմակերպությանը։ Ամերիկացի դիվանագետների գաղտնազերծված հեռագրերը վկայում են այն մասին, որ ԱՄՆ-ն անհաջող կերպով փորձել է թույլ չտալ Սիրիային «զենք մատակարարել Լիբանանում Հեզբոլլահին», և որ Հեզբոլլահը «զենքի հսկայական պաշար է կուտակել Իսրայելի հետ 2006 թվականի պատերազմից հետո», իսկ զենքերը բնութագրվել են որպես «ավելի բարդ»^[136]։ Գեյթսը հավելել է, որ Հեզբոլլահը, հնարավոր է, զինված է քիմիական կամ կենսաբանական զենքով, ինչպես նաև 105 կմ հեռահարության հականավային հրթիռներով, որոնք կարող են սպառնալ ամերիկյան նավերին^[137]։

Իսրայելի կառավարությունը կարծիք է հայտնել, որ 2017 թվականի դրությամբ Հեզբոլլահն ունեցել է մոտ 150,000 հրթիռների զինանոց, որոնք տեղակայված են եղել Լիբանանի հետ սահմանին^[138]։ Նշվում է, որ այդ հրթիռներից մի քանիսն կարող են թափանցել այնպիսի հեռավոր քաղաքներ, ինչպիսին է Էյլաթը^[139]։ Իսրայելի պաշտպանության բանակը մեղադրել է Հեզբոլլահին այս հրթիռները հիվանդանոցների, դպրոցների և քաղաքացիական անձանց տների տակ պահելու մեջ^[139]։ Հեզբոլլահը անօդաչու թռչող սարքեր է օգտագործել Իսրայելի դեմ. Նասրալլահը հաստատել է, որը «սա մեր հնարավորությունների միայն մի մասն է»^[140]։

Իսրայելի ռազմական պաշտոնյաներն ու վերլուծաբանները ուշադրություն են հրավիրել Հեզբոլլահի փորձի և սպառազինության վրա, որը այն ձեռք է բերել Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմին իր հազարավոր զինյալների ներգրավումից։ «Այս տեսակի փորձը հնարավոր չէ գնել»,- ասել էէ Թել Ավիվի համալսարանի Ազգային անվտանգության հետազոտությունների ինստիտուտի ռազմական և ռազմավարական հարցերի ծրագրի տնօրեն Գաբի Սիբոնին։ «Դա լրացուցիչ գործոն է, որի հետ մենք ստիպված կլինենք գործել։ Փորձին փոխարինող չկա, և դա չպետք է ծաղրել»^[141]։

2019 թվականի հուլիսի 13-ին Սեյեդ Հասան Նասրալլահը Հեզբոլլահի Ալ-Մանար հեռուստատեսությամբ հեռարձակված հարցազրույցում ասել է. «Մեր զենքերը ավելացել են և՛ որակով, և՛ քանակով, մենք ունենք բարձր ճշգրտության հրթիռներ և անօդաչու թռչող սարքեր»։ Նա Իսրայելի քարտեզի վրա նշել է ռազմական և քաղաքացիական թիրախները և հայտարարել, որ Հեզբոլլահը կարող են թիրախավորել Բեն Գուրիոն օդանավակայանը, զենքի պահեստները, նավթաքիմիական և ջրի աղազրկման գործարանները, ինչպես նաև Աշդոդ նավահանգիստը, Հայֆայի ամոնիակի պահեստը, որը «տասնյակ հազարավոր զոհերի» պատճառ կդառնա^[142]։

Հեզբոլլայը Ամալի հետ միասին Լիբանանի ամենախոշոր երկու քաղաքական կուսակցություններն են, որոնք ներկայացնում են շիա մուսուլմաններին^[143]։ Ի տարբերություն Ամալի, որը իր հիմնական աջակցությունը ստանում է Լիբանանի հարավից, Հեզբոլլահը ավելի լայնատարած աջակցություն ունի Լիբանանի բոլոր երեք տարածքներում, որտեղ շիա մուսուլմանները մեծամասնություն են կազմում՝ հարավում, Բեյրութում ու շրջակայքում և Բեքքայի հովտի հյուսիսում և Հերմելի շրջանում^[144]։

Լիբանանի խորհրդարանի 128 տեղից 14-ը բաժին է հասել Հեզբոլլահին, և այն Դիմադրություն և զարգացում դաշինքի անդամ է։ Ըստ Դանիել Բայմանի՝ այն «Լիբանանի ամենահզոր միասնական քաղաքական շարժումն է»^[145]։ Հեզբոլլահը Ամալ շարժման հետ միասին ներկայացնում է Լիբանանի շիա բնակչության մեծամասնությանը։ Ի տարբերություն Ամալի՝ Հեզբոլլահը չի զինաթափվել։

Քաղաքական դաշինք

2005 թվականի մարտից ի վեր Հեզբոլլահը եղել է Մարտի 8-ի դաշինքի գլխավոր կուսակցություններից։ Չնայած Հեզբոլլահը կառավարությանը միացել է 2005 թվականին, այն շարունակել է հաստատակամորեն դեմ լինել Մարտի 14-ի դաշինքին^[146]։ 2006 թվականի դեկտեմբերի 1-ին այս խմբերը սկսել են քաղաքական բողոքի ցույցերի և նստացույցերի շարք՝ ընդդեմ վարչապետ Ֆուադ Սինյորայի կառավարության^[27]։

2006 թվականին Միշել Աուն և Հասան Նասրալլահը հանդիպել են Չիյահի Մար Միքայել եկեղեցում և փոխըմբռնման հուշագիր ստորագրել Ազատ հայրենասիրական շարժման և Հեզբոլլահի միջև, որով կարգավորվում էին նրանց հարաբերությունները, և որոշվում էր Հեզբոլլահի զինաթափումը որոշ պայմաններով։ Համաձայնագրում քննարկվել են նաև Սիրիայի հետ նորմալ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման կարևորությունը, Սիրիայում լիբանանցի քաղբանտարկյալների մասին տեղեկության ստացման և Իսրայելում գտնվող բոլոր քաղբանտարկյալների և սփյուռքի վերադարձի հարցերը։ Այս իրադարձությունից հետո Աուն և իր կուսակցությունը դարձել են Մարտի 8-ի դաշինքի մաս^[147]։

2008 թվականի մայիսի 7-ին Լիբանանի 17-ամսյա քաղաքական ճգնաժամը վերահսկողությունից դուրս է եկել։ Խռովությունը սկսել է այն պատճառով, որ կառավարությունը փորձել է փակել Հեզբոլլահի հեռահաղորդակցության ցանցը և հեռացնել Բեյրութի օդանավակայանի անվտանգության պետին Հեզբոլլահի հետ ենթադրյալ կապերի պատճառով։ Հեզբոլլահի առաջնորդ Հասան Նասրալլահը ասել է, որ խմբի հեռահաղորդակցության ցանցը ապօրինի հայտարարելու վերաբերյալ կառավարության որոշումը «պատերազմի հայտարարություն է» կազմակերպության դեմ, և պահանջել է կառավարությունից չեղյալ հայտարարել այն^[148]։

Հըզբոլլահի գլխավորած ընդդիմադիր գրոհայինները փողոցային մարտերում կառավարության հավատարիմ Ապագա շարժման միլիցիայից գրավել են Արևմտյան Բեյրութի մի քանի թաղամասեր, արդյունքում եղել է 11 զոհ և 30 վիրավոր։ Ընդդիմության կողմից գրավված տարածքները հետ հանձնվել են Լիբանանի զինված ուժերին^[149]։ Բանակը խոստացել է նաև լուծել վեճը և փոխել կառավարության որոշումները՝ թույլ տալով Հեզբոլլահին պահպանել իր հեռահաղորդակցության ցանցը և վերահաստատել օդանավակայանի անվտանգության պետին^[150]։

Ի վերջո հակառակորդ լիբանանյան առաջնորդների միջև 2008 թվականի մայիսի 21-ի Դոհայի համաձայնագրի շուրջ փոխհամաձայնություն է ձեռք բերվել՝ վերձ դնելու 18-ամսյա քաղաքական թշնամանքին, որը վերածվել էր խռովությունների և երկիրը գրեթե մղել դեպի քաղաքացիական նոր պատերազմի։

Ի վերջո, հակառակորդ լիբանանյան առաջնորդները 2008 թվականի մայիսի 21-ին կոնսենսուս ձեռք բերեցին Դոհայի համաձայնագրի շուրջ՝ վերջ դնելու 18-ամսյա քաղաքական թշնամանքին, որը պայթեց կռիվների մեջ և երկիրը գրեթե մղեց քաղաքացիական նոր պատերազմի^[151]։ Այս համաձայնագրով Հեզբոլլահը և նրա ընդդիմադիր դաշնակիցները Լիբանանի խորհրդարանում ձեռք են բերել վետոյի իրավունք։ Խռվություններից ավարտից հետո՝ 2008 թվականի հուլիսի 11-ին, Ֆուադ Սինյորան ձևավորել է Ազգային միասնության կառավարությունը, որտեղ Հեզբոլլահը ձեռք է բերել նախարարական մեկ տեղ և կառավարության 30 տեղերից 11-ը^[5]։

2018 թվականի ընդհանուր ընտրությունների ժամանակ Հեզբոլլահի գլխավոր քարտուղար Հասան Նասրալլահը ներկայացրել է Հեզբոլլահից 13 թեկնածուի անուն^[152]։ 2018 թվականի մարտի 22-ին Նասրալլահը հայտարարություն է տարածել՝ նշելով կուսակցության խորհրդարանական դաշինքի՝ Հավատարմություն դիմադրությանը, հիմնական առաջնահերթությունները հաջորդ խորհրդարանում^[153]։ Նա նշել է, որ Հավատարմություն դիմադրությանը դաշինքի համար ամենամեծ առաջնահերթությունը լինելու է կաշառակերության վերացումը^[153]։ Կուսակցության ընտրական կարգախոսն է եղել «Մենք կկառուցենք և մենք կպաշտպանենք»^[154]։ Ի վերջո Հեզբոլլահը ստացել է 12 տեղ, և նրա դաշինքը հաղթել է ընտրություններում՝ ստանալով Լիբանանի խորհրդարանի 128 տեղերից 70-ը^[155][156]։ Իսկ 2022 թվականի ընդհանուր ընտրություններում, սակայն, Հեզբոլլահը կորցրել է մեծամասնությունը․ նրա դաշինքը ստացել է 128 տեղերից ընդամենը 58-ը^[157]։

Լրատվամիջոցներ

Հեզբոլլահն ունի արբանյակային հեռուստաընկերություն՝ Ալ-Մանար (Փարոսը) և ռադիոկայան՝ ալ-Նուր (Լույսը)^[158]։ Ալ-Մանարը հեռարձակվում է Բեյրութից^[158]։ Հեզբոլլահը ընկերությունը գործարկել է 1991 թվականին^[159] իրանական ֆինանսավորմամբ^[160]։ Ալ-Մանարը՝ ինքնահռչակ «Դիմադրության կայանը» (qanat al-muqawama), Հեզբոլլահը կոչում է «սիոնիստական թշնամու դեմ հոգեբանական պատերազմի»^[160][161] առանցքային դերակատար և ամբողջ արաբական աշխարհում իր ուղերձը տարածելու ծրագրի անբաժանելի մաս^[160]։ Հեզբոլլահն ունի շաբաթաթերթ՝ Ալ Ահդ, որը ստեղծվել է 1984 թվականին^[162]։ Սա միակ լրատվամիջոցն է, որը բացահայտորեն կապված է կազմակերպության հետ^[162]։

Ալ-Մանարի հեռարձակումը Ֆրանսիայում արգելված է հոլոքոստի ժխտման պատճառով, որը Ֆրանսիայում համարվում է քրեական հանցագործություն^[163]։ ԱՄՆ-ը Ալ-Մանար հեռուսատեսային ցանցը ներառել է ահաբեկչական կազմակերպությունների ցուցակում^[164]։ Ալ-Մանարը ճանաչվել է որպես «Հատուկ նշանակության համաշխարհային ահաբեկիչ» կառույց, իսկ 2004 թվականի դեկտեմբերին արգելվել է ԱՄՆ-ի կողմից^[165]։ Այն արգելված է նաև Իսպանիայում և Գերմանիայում^[166]։

Երեխաների մեջ ազգայնականության և իսլամի սկզբունքները սերմանելուն ուղղված նյութերի տարածումը Հըզբոլլահի մեդիա գործողությունների մի մասն են կազմում^[167]։ Հեզբոլլահի կենտրոնական ինտերնետ բյուրոն թողարկել է երկու վիդեոխաղ` 2003 թվականին Special Force (Հատուկ ուժ) և 2007 թվականին Special Force 2: Tale of the Truthful Pledge (Հատուկ ուժ 2։ Ճշմարիտ խոստումի հեքիաթ), որտեղ իսրայելցի զինվորներ սպանելու համար խաղացողները պարգևատրվում են միավորներով և զենքերով^[168]։ 2012 թվականին Ալ-Մանարը հեռարձակել է հեռուստատեսային հատուկ հաղորդում, որը գովաբանում էր Հեզբոլլահի համար գումար հավաքած 8-ամյա մի տղայի, որը ասել է․ «Երբ ես մեծանամ, ես Հեզբոլլահի հետ դառնալու եմ կոմունիստական դիմադրության մարտիկ՝ կռվելով ԱՄՆ-ի և Իսրայելի դեմ, ես նրանց մաս-մաս եմ անելու և քշելու եմ Լիբանանից, Գոլանից և Պաղեստինից, որոնք ես շատ եմ սիրում»^[169]։

Հեզբոլլահի գաղտնի ծառայությունները նկարագրվել են որպես «աշխարհում ամենալավերից մեկը» և նույնիսկ ներթափանցել են Իսրայելի զինված ուժեր։ Հեզբոլլահի գաղտնի ծառայությունները համագործակցում են Լիբանանի հետախուզական գործակալությունների հետ^[102]։

1982 թվականի ամռանը Հուսեյն ալ-Խալիլը, աժմ՝ «Նասրալլահի գլխավոր քաղաքական խորհրդական»^[170], ստեղծել է Հեզբոլլահի Հատուկ անվտանգության ապարատը, իսկ Հեզբոլլահի հակահետախուզությունը ի սկզբանե ղեկավարվել է Իրանի Ղոդս ուժերի կողմից^[171]:238։ Մինչև 2008 թվականը գիտնական Կարլ Անտոնի Վեջը գրել է․ «Հեզբոլլահը ամբողջական վերահսկողություն է ձեռք բերել Լիբանանի պետական հակահետախուզական ապարատի նկատմամբ, որն այժմ հակահետախուզության նպատակներով Հեզբոլլահի ձեռքին դարձել է գործիք»^[172]:775։ Այս սերտ կապը լիբանանյան հետախուզության հետ օգնել է ամրապնդել Հեզբոլլահի ֆինանսական հակահետախուզության ստորաբաժանումը^{[172]:772, 775}:

Ըստ Ահմադ Համզեհի՝ Հեզբոլլահի հակահետախուզության ծառայությունը բաժանված է Ամն ալ-Մուդադի, որը պատասխանատու է «արտաքին» կամ «ընդհարման» անվտանգության համար, Ամն ալ-Հիզբ, որը պահպանում է կազմակերպության ամբողջականությունը և նրա առաջնորդներին։ Ըստ Վեջի՝ Ամն ալ-Մուդադը «հնարավոր է, որ հատուկ հետախուզական վարժանք անցած լինի Իրանում և գուցե Հյուսիսային Կորեայում»^{[172]:773–74}։ Կազմակերպությունը ունի է նաև ռազմական անվտանգության բաղադրիչ, ինչպես նաև ունի Արտաքին անվտանգության կազմակերպություն (ալ-Ամն ալ-Խարիջի կամ 910 ստորաբաժանում), որը Լիբանանից դուրս գաղտնի է գործում^[171]:238։

Հեզբոլլահի հաջող հակահետախուզական գործողությունները ներառում են 1994 թվականին ԱՄՆ Կենտրոնական հետախուզական վարչության կողմից արտաքին գործողությունների ղեկավար Հասան Էզզեդինիեի առևանգման փորձի խափանումը, 1997 թվականին կրկնակի գործակալի մանիպուլյացիան, որի արդյունքում տեղի է ունեցել Անսարիայի դարանակալումը, 2000 թվականին Մոսադի ենթադրյալ գործակալ Էլհանան Տանենբաումի առևանգումը^[172]:773։ 2006 թվականին Հեզբոլլահը համագործակցել է Լիբանանի կառավարության հետ՝ նախկին գնդապետ Ադիբ ալ-Ալամին որպես իսրայելական լրտես հայտնաբերելու նպատակով^[172]:774: Հեզբոլլահը հավաքագրել է Իսրայելի պաշտպանության բանակի փոխգնդապետ Օմար ալ-Հեյբին, որը դատապարտվել է 2006 թվականին Հեզբոլլահի համար հսկողություն իրականացնելու պատճառով^[172]:776։ 2009 թվականին Հեզբոլլահը բերման է ենթարկել Մարվան Ֆակիհին՝ մեքենաների սպասարկման կայանի սեփականատիրոջ, որը Հեզբոլլահին պատկանող մեքենաների վրա հետևող սարքեր էր դրել^[172]:774։

Հեզբոլլահի հակահետախուզական ապարատը օգտագործում է էլեկտրոնային հսկողության և միջամտության տեխնոլոգիաներ։ Մինչև 2011 թվականը Հեզբոլլահի հակահետախուզությունը սկսել է օգտագործել ծրագրային ապահովում՝ բջջային հեռախոսների տվյալները վերլուծելու և լրտեսությունը բացահայտելու համար։ 1990-ական թվականների կեսերին Հեզբոլլահը կարողացել է «ներբեռնել իսրայելական անօդաչու սարքերից չգաղտնագրված տեսանյութեր»^[172]:777, և իսրայելական ազդանշանային հետախուզության (SIGINT) ջանքերն ակտիվացել են 2000 թվականին Լիբանանից դուրս գալուց հետո։ Իրանի և Ռուսաստանի անվտանգության դաշնային ծառայության հավանական աջակցությամբ Հեզբոլլահը ավելացրել է էլեկտրոնային հակահետախուզության իր կարողությունները և 2008 թվականին հաջողվել է հայտնաբերել իսրայելական գաղտնի լսասարքերը Սանին լեռան մոտ և կազմակերպության օպտիկամանրաթելային ցանցում^{[172]:774, 777–78}։

Հեզբոլլահն ունի ռազմական ճյուղ, որը հայտնի է որպես Ջիհադի խորհուրդ^[6], որի բաղադրիչներից մեկն է «Իսլամական դիմադրությունը» (Ալ-Մուքավամա ալ-Իսլամիյա)։ Հնարավոր է, որ Ջիհադի խորհուրդը ավելի քիչ հայտնի զինյալ խմբավորումների հովանավորն է, որոնցից որոշները կարող են ոչ ավելին լինել, քան Հեզբոլլահի համար պարզապես ճակատներ, այդ թվում՝ «Ճնշվածների կազմակերպություն», «Հեղափոխական արդարություն կազմակերպություն», «Ճիշտն ընդդեմ սխալի» կազմակերպություն, «Մուհամմադ մարգարեի հետևորդներ»^[64]։

Միավորված ազգերի կազմակերպության Անվտանգության խորհրդի 1559 բանաձևը կոչ է արել Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի ավարտին Տաիֆի համաձայնագրով զինաթափել միլիցիային^[173]։ Հեզբոլլահը դատապարտել է այդ բանաձևը և բողոքել^[174]։ Իսրայելի հետ 2006 թվականի ռազմական հակամարտությունը մեծացրել է հակասությունները։ Զինաթափման ձախողումը համարվում է բանաձևի, համաձայնագրի, ինչպես նաև Միավորված ազգերի կազմակերպության Անվտանգության խորհրդի 1701 բանաձևի խախտում^[175]։

Լիբանանի 2006 թվականի օգոստոսի հասարակական կարծիքի հարցումը ցույց է տվել, որ շիաների մեծ մասը չէր կարծում, որ Հեզբոլլահը պետք է զինաթափվի 2006 թվականի Լիբանանյան պատերազմից հետո, մինչդեռ սուննիների, դրուզների և քրիստոնյաների մեծամասնությունը կարծում էր, որ նրանք պետք է զինաթափվեն^[176]։ Nախագահ Միշել Սուլեյմանի և վարչապետ Ֆուադ Սինյորայի օրոք Լիբանանի կառավարության ուղեցույցում ասվում էր, որ Հեզբոլլահն իրավունք ունի ազատագրել «օկուպացված հողերը»^[177]։ 2009 թվականին Հեզբոլլահի մի հրամանատար անանուն մնալու պայմանով ասել է․ «Մենք ունենք շատ ավելի հրթիռներ և հրթիռային զենքեր [այժմ], քան 2006 թվականին ենք ունեցել»^[178]։

Լիբանանի դիմադրության բրիգադներ

Լիբանանի դիմադրության բրիգադները (արաբ․՝ سرايا المقاومة اللبنانية‎‎), որը հայտնի է նաև որպես Լիբանանյան բրիգադներ՝ դիմակայելու Իսրայելի օկուպացիային, ձևավորվել են 1997 թվականին որպես բազմակրոն (քրիստոնյա, դրուզ, սուննի և շիա) կամավորական խումբ՝ պայքարելու Հարավային Լիբանանի իսրայելական օկուպացիայի դեմ։ 2000 թվականին Լիբանանից իսրայելական զորքերի դուրսբերմամբ կազմակերպությունը լուծարվել է^[179]։

2009 թվականին Դիմադրության բրիգադները վերաակտիվացել են, սակայն հիմնականում կազմված են եղել հարավում գտնվող Սիդոն քաղաքի սուննի կողմնակիցներից։ Նրա հզորությունը 2013 թվականի վերջին կրճատվել է՝ 500-ից նվազելով մինչև 200–250 կողմնակիցների՝ բնակիչների կողմից խմբի որոշ մարտիկների վերաբերյալ բողոքների պատճառով, որոնք սրում էին լարվածությունը տեղական համայնքի հետ^[180]։

Ռազմական գործողությունների սկիզբ, Հարավային Լիբանանի հակամարտություն

Հեզբոլլահը ներգրավված է եղել Իսրայելի հետ մի քանի ռազմական հակամարտությունների մեջ։ 1982-2000 թվականների Հարավային Լիբանանի հակամարտության ընթացքում Հեզբոլլահը պարտիզանական արշավանքներ է իրականացրել Հարավային Լիբանանը օկուպացրած իսրայելական ուժերի դեմ։ 1982 թվականին Պաղեստինի ազատագրման կազմակերպությունը (ՊԱԿ) տեղակայված է եղել Հարավային Լիբանանում և Լիբանանից Կատյուշա հրթիռներ է արձակել Իսրայելի հյուսիսային շրջանների վրա։ Իսրայելը գրավել է Լիբանանը ՊԱԿ-ին դուրս մղելու համար, իսկ Հեզբոլլահը դարձել է զինված կազմակերպություն իսրայելցիներին վտարելու համար^[51][64]։ Հեզբոլլահի հզորությունն ավելացել էԻրանի ֆինանսական աջակցությամբ, ինչպես նաև այն պատճառով, որ Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի հազարից երկու հազար անդամներ են ուղարկվել Լիբանան^{[181][182][183]}։

Իրանցի հոգևորականները, հատկապես Ֆզլոլլահ Մահալաթին, վերահսկել են այս գործողությունը^[184]։ Այն դարձել է հիմնական քաղաքական-ռազմական ուժը Լիբանանի շիա համայնքի շրջանում և այն հիմնական թևը, որը հետագայում հայտնի է դարձել որպես Լիբանանում Իսլամական դիմադրություն։ Հարավային Լիբանանի բանակի անկման և Հեզբոլլահի ուժերի արագ առաջխաղացման արդյունքում հայտարարված հուլիսի 7-ի ժամկետից 6 շաբաթ շուտ՝ 2000 թվականի մայիսի 24-ին, Իսրայելը դուրս է բերել իր զորքերը^[49]։

Հեզբոլլահը հաղթական երթ է կազմակերպել, և նրա համբավը Լիբանանում ավելացել է^[185]։ Իսրայելը իր զորքերը դուրս է բերել՝ համաձայն 1978 թվականի ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 425 բանաձևի^[78]։ Հեզբոլլահը և շատ վերլուծաբաններ սա համարել են հաղթանակ շարժման համար, և այդ ժամանակից ի վեր Հեզբոլլահի ժողովրդականությունը Լիբանանում մեծացել է^[185]։

Ենթադրյալ ահաբեկչական հարձակումներ

1982-1986 թվականների ընթացքում Լիբանանում 41 անհատի կողմից իրականացվել է 36 ահաբեկչական հարձակում ինքնասպանության ձևով ընդդեմ ամերիկյան, ֆրանսիական և իսրայելական ուժերի՝ սպանելով 659 հոգու^[47]։ Հեզբոլլահը հերքում այս հարձակումներից որոշներում իր ներգրավվածությունը, չնայած այն մեղադրվում է բոլոր հարձակումներում կամ դրանց մի մասում ներգրավված լինելու կամ դրանց հետ որևէ կապ ունենալու մեջ^[186][187]։

• 1982-1983 թվականների Տյուրոսի գլխամասի պայթյուն
• 1983 թվականի ապրիլին ԱՄՆ դեսպանատան պայթյուն՝ իրականացված «Իսլամական ջիհադ» կազմակերպության կողմից^[188]
• 1983 թվականին Բեյրութի զորանոցների պայթյուն՝ իրականացված «Իսլամական ջիհադ» կազմակերպության կողմից, որի արդյունքում Բեյրութի ամերիկյան և ֆրանսիական զորանոցներում զոհվել է 241 ամերիկացի զինվոր, 58 ֆրանսիացի դեսանտավոր և 6 քաղաքացիական անձ^[189]։
• 1983 թվականի Քուվեյթի պայթյունները Իրաքի Դավա կուսակցության հետ համատեղ^[190]
• 1984 թվականին ԱՄՆ դեսպանատան թևաշենքի պայթյուն (սպանվել է 24 հոգի)^[191]
• Հարձակումների շարք Լիբանանի հարավում գտնվող Իսրայելի պաշտպանության բանակի և Հարավային Լիբանանի բանակի միլիցիաների դեմ^[47]
• 1985 թվականին TWA 847 թռիչքի առևանգում^[189]
• 1982-1992 թվականներին Լիբանանի պատանդների ճգնաժամ^[192]

1990 թվականից ի վեր ահաբեկչական հարձակումներ և ահաբեկչության փորձեր, որոնց համար Հեզբոլլահը մեղադրվել է, այդ թվում հարձակումներ քաղաքացիական անձանց և դիվանագետների նկատմամբ․

• 1992 թվականին հարձակում Բուենոս Այրեսում Իսրայելի դեսպանատան վրա, սպանվել է 29 մարդ^[189]։ Հեզբոլլահի հետախուզության աշխատողները պարծեցել են կազմակերպության մասնակցությամբ^[193]։
• 1994 թվականին Իսրայելի և Արգենտինայի ընդհանուր ասոցիացիայի հրեական մշակութային կենտրոնի պայթյուն, որի արդյունքում զոհվել է 85 հոգի^[189]։ Անսար Ալլահը՝ պաղեստինյան խմբավորում, որը սերտորեն կապված է Հեզբոլլահի հետ, հայտնել է, որ ինքն է իրականացրել պայթյունը^[193]։
• 1994 թվականին Պանամայում AC 901 թռիչքի ընթացքում իրականացված պայթյուն, որի արդյունքում զոհվել է 21 հոգի^[194]։ Անսար Ալլահ խմբավորումն է հարձակման պատասխանատվությունը իր վրա վերցրել^[193]։
• 1996 թվականին Խոբարի աշտարակների պայթյուն, որի արդյունքում զոհվել է ամերիկացի 19 զինծառայող^[195]։
• 2002 թվականին Սինգապուրը մեղադրել է Հեզբոլլահին 1990-ական թվականներին Սինգապուրի նեղուցներում ԱՄՆ-ի և Իսրայելի նավերի վրա հարձակվելու դավադրության համար սինգապուրցիներ հավաքագրելու մեջ^[196]։
• 2008 թվականի հունվարի 15-ին Բեյրութում ԱՄՆ դեսպանատան մեքենայի պայթյուն^[197]
• 2009 թվականին Եգիպտոսում Հեզբոլլահի դավադրություններից մեկը բացահայտվել է։ Եգիպտական իշխանությունները ձերբակալել են 49 տղամարդու Սինայի թերակղզում իսրայելական և եգիպտական օբյեկտների վրա հարձակումներ նախապատրաստելու համար^[198]։
• 2012 թվականին Բուլղարիայի Բուրգաս քաղաքում ավտոբուսի պայթյուն, զոհվել է 6 հոգի։ Հեզբոլլահը հերքել է իր ներգրավվածությունը^[199]։
• Իրաքի պատերազմի ժամանակ շիա ապստամբների վարժեցում՝ ընդդեմ ԱՄՆ զորքերի^[200]։

Բոսնիական պատերազմ

Հեզբոլլահը մարտիկներ է տրամադրել Բոսնիական պատերազմի ժամանակ բոսնիացի մուսուլմանների կողմից կռվելու համար՝ որպես պատերազմին Իրանի ավելի լայն ներգրավվածության մաս։ Պատերազմի ժամանակ Սարաևոյում գտնվող Կենտրոնական հետախուզական վարչության գործակալ Ռոբերտ Բաերը գրել է․ «Բոսնիայի մուսուլման կառավարությունը իրանցիների հաճախորդն է։ Եթե ընտրություն լինի Կենտրոնական հետախուզական վարչության և իրանցիների միջև, նրանք ցանկացած օր կընտրեն իրանցիներին»։ Մինչև պատերազմի ավարտը հասարակական կարծիքի հարցումները ցույց են տվել, որ բոսնիացի մուսուլմանների 86%-ը դրական կարծիք է ունեցել Իրանի վերաբերյալ^[201]։ Հեզբոլլահը ի սկզբանե 150 մարտիկ է ուղարկել՝ կռվելու Բոսնիայի սերբերի բանակի դեմ, որը պատերազմում բոսնիացի մուսուլմանների գլխավոր հակառակորդն էր^[13]։ Հակամարտության ավարտից հետո բոլոր օտարերկրյա շիա խորհրդականները և մարտիկները դուրս են բերվել Բոսնիայից։t.

Հակամարտություն Իսրայելի հետ

1993 թվականի հուլիսի 25-ին՝ Հեզբոլլայի կողմից հարավային Լիբանանում 7 իսրայելցի զինվորի սպանությունից հետո, Իսրայելը սկսել է «Հաշվետվողականության գործողությունը» (այլ կերպ՝ «Հաշիվները կարգավորելու» գործողություն), որը Լիբանանում հայտնի է որպես Յոթնօրյա պատերազմ, որի ընթացքում Իսրայելի պաշտպանության բանակը 1982 թվականից ի վեր իր ամենածանր հրետանային և օդային հարձակումներն է իրականացրել հարավային Լիբանանի թիրախների վրա։ Գործողության նպատակն էր վերացնել Հեզբոլլահի առաջացրած վտանգը և ստիպել Բեյրութից հյուսիս ապրող քաղաքացիական բնակչությանը ճնշում գործադրել Լիբանանի կառավարության վրա Հեզբոլլահին դուրս մղելու նպատակով^[202]։ Կռիվն ավարտվել է, երբ կողմերը չգրված փոխըմբռնում են ձեռք բերվել։ Ըստ երևույթին1993 թվականի փոխըմբռնումը ապահովել է, որ Հեզբոլլահի մարտիկները չհրթիռակոծեն Իսրայելի հյուսիսը, իսկ Իսրայելը հարձակումներ չգործի Լիբանանի խաղաղ բնակչության և քաղաքացիական թիրախների վրա^[203]։

1996 թվականի ապրիլին Իսրայելի խաղաղ բնակիչների վրա Հեզբոլլահի շարունակվող հրթիռային հարձակումներից հետո Իսրայելի զինված ուժերը սկսել են «Ցասման ողկույզներ» ռազմական գործողությունը, որի նպատակն էր Լիբանանի հարավից մաքրել Հեզբոլլահի բազան։ Ավելի քան 100 լիբանանցի փախստականներ զոհվել են Կանայում գտնվող ՄԱԿ-ի բազայի հրետակոծության արդյունքում, որը Իսրայելի զինվորականները կոչել են սխալմունք^[204]։

Մի քանի օր շարունակ ընթացքող բանակցություններից հետո կողմերը 1996 թվականի ապրիլի 26-ին ստորագրել են «Ցասման ողկույզների փոխըմբռնումները»։ Իսրայելը և Հեզբոլլահը համաձայնություն են ձեռք բերել հրադադարի շուրջ, որն ուժի մեջ է մտել 1996 թվականի ապրիլի 27-ից^[205]։ Կողմերը համաձայնության են եկել, որ խաղաղ բնակչությունը չպետք է թիրախավորվի, որը նշանակում է, որ Հեզբոլլահը իրավունք է ունեցել շարունակել ռազմական գործողություններն ընդդեմ Իսրայելի պաշտպանության բանակի դեմ՝ օգտագործելով Լիբանանի տարածքը^[205]։

Հեզբոլլահի 2000 թվականի հարձակումներ

2000 թվականի հոկտեմբերի 7-ին իսրայելցի երեք զինվորներ՝ Ադի Ավիտանը, սերժանտ Բենյամին Ավրահամը և սերժանտ Օմար Սավաիդվերեն, Իսրայելի կողմից օկուպացված Գոլանի բարձունքների և Լիբանանի միջև ընկած սահմանին պարեկություն անելիս առևանգվել են Հեզբոլլահի կողմից^[206]։ Զինվորները սպանվել են կա՛մ հարձակման ընթացքում, կա՛մ անմիջապես հետո^[207]։ Իսրայելի պաշտպանության նախարար Շաուլ Մոֆազը հայտարարել է, որ Հեզբոլլահը առևանգել է զինվորներին և սպանել նրանց։ 2004 թվականին սպանված զինվորների աճյունները փոխանակվել են լիբանանցի գերիների հետ^[207]։

2006 թվականի Լիբանանի պատերազմ

2006 թվականի Լիբանանի պատերազմը 34-օրյա ռազմական հակամարտություն է եղել Լիբանանում և հյուսիսային Իսրայելում։ Հիմնական կողմերն են եղել Հեզբելլահի կիսառազմական ուժերը և Իսրայելի բանակը։ Հակամարտությունն առաջացել է սահմանին Հեզբոլլահի կողմից իսրայելցի 3 զինվորների սպանության պատճառով։ Հակամարտությունը սկսվել է 2006 թվականի հուլիսի 12-ին, երբ Հեզբոլլահի զինյալները հրթիռներ են արձակել Իսրայելի սահմանային քաղաքների ուղղությամբ՝ որպես դիվերսիա երկու զրահապատ HMMWV-ի վրա, որոնք պարեկում էին սահմանի իսրայելական կողմում։ Արդյունքում 3 իսրայելցի զինվոր սպանվել է, 2-ը վիրավորել են, իսկ ևս 2-ը գերի են վերցվել^[208][209]։

Իսրայելը պատասխանել է՝ ավիահարվածներ հասցնելով և հրետանային հարվածներ հասցնելով Լիբանանի տարբեր թիրախներին, որոնք վնասել են լիբանանյան ենթակառուցվածքները, ներառյալ Բեյրութի Ռաֆիկ Հարիրիի միջազգային օդանավակայանը, որը Իսրայելն ասել է, որ Հեզբոլլահը օգտագործել է զենք և պաշարներ ներմուծելու^[210], օդային և ծովային շրջափակման^[211] և հարավային Լիբանան ցամաքային ներխուժման համար։ Այնուհետև Հեզբոլլահը սկսել է ավելի շատ հրթիռներ արձակել հյուսիսային Իսրայելի ուղղությամբ և ավելի ամուր դիրքերից սկսել է Իսրայելի պաշտպանության ուժերին ներքաշել պարտիզանական կռիվների մեջ^[212]։

Պատերազմը շարունակվել է մինչև 2006 թվականի օգոստոսի 14։ Հեզբոլլահը Կատյուշայով հրթիռային հազարավոր հարձակումներ է իրականացրել Իսրայելի հյուսիսում գտնվող բնակավայրերի և քաղաքների վրա^[213], որոնք, ըստ Հեզբոլլահի, եղել են ի պատասխան Իսրայելի կողմից խաղաղ բնակիչների սպանության և լիբանանյան ենթակառուցվածքների թիրախավորման^[214]։ Կարծիք կա, որ հակամարտության արդյունքում զոհվել է 1191-1300 լիբանանցի, այդ թվում մարտիկներ^{[215][216][217][218][219]} և 165 իսրայելցի, այդ թվում զինվորներ^[220]։

Գազի հանքավայրի նկատմամբ հավակնություններ (2010 թվական)

2010 թվականին Հեզբոլլաը հայտարարել է, որ Դալիթ և Թամար գազային հանքավայրերը, որոնք հայտնաբերվել են Noble Energy-ի կողմից Հայֆայից 80 կմ արևմուտք՝ Իսրայելի բացառիկ տնտեսական գոտում, պատկանում են Լիբանանին և Իսրայելին զգուշացրել է, որ գազ չարդյունահանի այդտեղից։ Հեզբոլլահի բարձրաստիճան պաշտոնյաները զգուշացրել են, որ չեն վարանի զենք օգտագործել՝ պաշտպանելու Լիբանանի բնական պաշարները։ Մարտի 14-ի ուժերի ներկայացուցիրները ի պատասխան հայտարարել են, որ Հեզբոլլահը մեկ այլ արդարացում է ներկայացնում, զենքերը ձեռքից չդնելու համար։ Լիբանանցի պատգամավոր Անտուան Զահրան ասել է, որ այս խնդիրը ևս մեկն է «արդարացումների անվերջանալի ցանկում», որի նպատակն է արդարացնել Հեզբոլլահի զինանոցի շարունակական գոյությունը^[221]։

Ստամբուլի հարձակում (2011 թվական)

2011 թվականի հուլիսին Իտալական Corriere della Sera թերթը, հիմնվելով ամերիկյան և թուրքական աղբյուրների վրա^[222], գրել է, որ Հեզբոլլահն է եղել 2011 թվականի մայիսին Ստամբուլում տեղի ունեցած պայթյունի հետևում, որի արդյունքում 8 թուրք է զոհվել։ Ըստ այդմ հարձակումը մահափորձ է եղել Թուրքիայում Իսրայելի հյուպատոս Մոշե Կիմչիի դեմ։ Թուրքական հետախուզական աղբյուրները հերքել են այդ լուրը և նշել, որ «Իսրայելի սովորությունն է ստեղծել կեղծ լուրեր՝ օգտագործելով տարբեր թերթեր»^[222]։

Կիպրոսում 2012 թվականին նախատեսված հարձակում

2012 թվականի հուլիսին Կիպրոսի ոստիկանությունը ահաբեկչության մասին օրենքներին առնչվող հնարավոր մեղադրանքներով ձերբակալել է մի լիբանանցու՝ իսրայելցի զբոսաշրջիկների դեմ հարձակումներ նախապատրաստելու պատճառով։ Ըստ անվտանգության աշխատողների՝ այդ մարդը Հեզբոլլահի կողմից հարձակումներ է նախապատրաստել Կիպրոսում, որն ընդունել է հարցաքննությունից հետո։ Տղամարդու մասին ոստիկանություն ահազանգ է ստացվել Իսրայելի հետախուզության հրատապ հաղորդագրության շնորհիվ։ Լիբանանցին ունեցել է իսրայելական թիրախների լուսանկարները և տեղեկություններ Կիպրոսից թռչող իսրայելական ավիաընկերությունների մասին և ծրագրել է պայթեցնել ինքնաթիռ կամ զբոսաշրջային ավտոբուս^[223]։ Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուն հայտարարել է, որ Իրանը օգնել է լիբանանցուն հարձակումների պլանավորման հարցում^[224]։

2012 թվականին ահաբեկչություն Բուրգասում

2012 թվականին Բուլղարիայում իսրայելցի քաղաքացիների դեմ Բուրգասի ավտոբուսի պայթյունի հետաքննությունից հետո Բուլղարիայի կառավարությունը հարձակումը կատարելու մեջ պաշտոնապես մեղադրել է լիբանանյան Հեզբոլլահին^[225]։ Իսրայելի 5 քաղաքացիներ, ավտոբուսի բուլղարացի վարորդը և պայթյունը կազմակերպողը զոհվել են։ Ռումբը պայթել է այն պահին, երբ իսրայելցի զբոսաշրջիկները օդանավակայանում նստել են ավտոբուս, որպեսզի գնան հյուրանոց։

Բուլղարիայի Ներքին գործերի նախարար Ցվետան Ցվետանովը հայտարարել է, որ երկու կասկածյալները եղել են Հեզբոլլահի ռազմական ճյուղի անդամներ։ Նա նաև նշել է, որ կասկածյալ ահաբեկիչները մուտք են գործել Բուլղարիա հունիսի 28-ին և այնտեղ մնացել մինչև հուլիսի 18-ը։ Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուն զեկույցը կոչել է «ևս մեկ հաստատում այն ամենի, ինչ մենք արդեն գիտենք, որ Հեզբոլլահը և նրա իրանցի հովանավորները կազմակերպում են ահաբեկչության համաշխարհային արշավ, որը ընդգրկում է երկրներ և մայրցամաքներ»^[226]։ Նեթանյահուն ասել է, որ Բուլղարիայում տեղի ունեցած հարձակումը միայն մեկն է այն բազմաթիվ հարձակումներից, որոնք ծրագրել և իրականացրել են Հեզբոլլահը և Իրանը, ներառյալ հարձակումները Թաիլանդում, Քենիայում, Թուրքիայում, Հնդկաստանում, Ադրբեջանում, Կիպրոսում և Վրաստանում^[225]։

Կենտրոնական հետախութության վարչության նախկին ղեկավար Ջոն Բրենանը ասել է, որ «Բուլղարիայի հետաքննությունը բացահայտում է Հեզբոլլահը այնպիսին, ինչպիսին այն կա՝ ահաբեկչական խումբ, որը պատրաստ է անշրջահայացորեն հարձակում գործել անմեղ տղամարդկանց, կանանց և երեխաների վրա և այն իրական և աճող սպառնալիք է ներկայացնում ոչ միայն Եվրոպայի, այլև ամբողջ աշխարհի համար»^[227]։ Բուլղարական հետաքննության արդյունքները եկել են այն ժամանակ, երբ Իսրայելը դիմել էր Եվրամիությանը Հեզբոլլահին ահաբեկչական կազմակերպություն ճանաչելու հարցում միանալ Միացյալ Նահանգներին^[227]։

2015 թվականի Շեբաայի ֆերմաների միջադեպ

Ի պատասխան 2015 թվականի հունվարի 18-ին Սիրիայի հարավում գտնվող Ալ-Կունեյտրայում Հեզբոլլահի և իրանցի սպաներից կազմված ռազմական շարասյան վրա հարձակմանը, Հեզբոլլահը հունվարի 28-ին հակատանկային հրթիռներով հարձակում է իրականացրել Իսրայելի կողմից օկուպացված Շեբաա ֆերմաներում գտնվող իսրայելական ռազմական շարասյան երկու մեքենաների վրա, որոնք պարեկություն են իրականացրել սահմանին^[228]։ Ինչպես հաստատել են իսրայելական զինվորականները, հարձակման արդյունքում սպանվել է 2 և վիրավորվել 7 իսրայելցի զինվոր և սպա^[229]։

2023 թվականի Իսրայել-Լիբանան սահմանային բախումներ

2023 թվականի հոկտեմբերի 8-ին՝ Իսրայելա-պաղեստինյան պատերազմի ժամանակ, Հեզբոլլահը կառավարվող հրթիռներ և հրետանային արկեր է արձակել Իսրայելի կողմից գրավված Շեբաա ֆերմաների ուղղությամբ։ Իսրայելը պատասխանել է՝ Գոլանի բարձունքների և Լիբանանի սահմանի մոտ գտնվող Հեզբոլլահի դիրքերի վրա անօդաչու թռչող սարքերով հարվածներ հասցնելով և հրետանային կրակ բացելով։ Հարձակումը տեղի է ունեցել այն բանից հետո, երբ Հեզբոլլահն աջակցություն է հայտնել և գովել Համասի հարձակումներն Իսրայելի վրա^[230][231]։ Այս բախումները երկու երկրների միջև 2006 թվականի Լիբանանի պատերազմից հետո ամենախոշոր լարվածությունն է։

Ռաֆիկ Հարիրիի սպանություն

2005 թվականի փետրվարի 14-ին սպանվել է Լիբանանի նախկին վարչապետ Ռաֆիկ Հարիրին ևս 21 այլ անձանց հետ միասին, երբ Բեյրութում նրա ավտոշարասյունը պայթել է ճանապարհի եզրին գտնվող ռումբից։ Նա եղել է Լիբանանի վարչապետը 1992-1998 և 2000-2004 թվականների ընթացքում։ 2009 թվականին ՄԱԿ-ի հատուկ տրիբունալը, որը հետաքննել է Հարիրիի սպանությունը, գտել է ապացույցներ, որոնք սպանությունը կապել են Հեզբոլլահի հետ^[232]։

2010 թվականի օգոստոսին ի պատասխան ՄԱԿ-ի տրիբունալի այն ծանուցման, թե Հեզբոլլահի որոշ անդամների մեղադրանք է ներկայացվելու, Հասան Նասրալլահը ասել է, Իսրայելը փորձել է Հարիրիին սպանելու ճանապարհներ գտնել շատ ավելի վաղ՝ 1993 թվականին, որպեսզի քաղաքական ճգնաժամ ստեղծի, որը կստիպի Սիրիային դուրս գալ Լիբանանից, և սպանությունից հետո [Լիբանանում] հակասիրիական տրամադրությունները կամրապնդի։ Նա շարունակել է՝ պատմելով, որ 1996 թվականին Հեզբոլլահը բերման է ենթարկել Իսրայելի համար աշխատող մի գործակալի՝ Ահմեդ Նասրալլահ անունով (որևէ կապ չունի Հասան Նասրալլահի հետ), որը իբրև թե կապ է հաստատել Հարիրիի անվտանգության աշխատակիցների հետ և նրանց ասել, որ ունի հիմնավոր ապացույց, որ Հեզբոլլահը պատրաստվում է սպանել Հարիրիին։ Որից հետո Հարիրին կապ է հաստատել Հեզբոլլահի և հետ և տեղեկացրել իրավիճակի վերաբերյալ^[233]։ Սաադ Հարիրին՝ Հարիրիի որդին պատասխանել է, որ ՄԱԿ-ը պետք է հետաքննի այդ պնդումները^[234]։

2011 թվականի հունիսի 30-ին Լիբանանի հատուկ տրիբունալը, որը ստեղծվել էր՝ ուսումնասիրելու Հարիրիի մահը, ձերբակալության որոշում է կայացրել Հեզբոլլահի չորս բարձրաստիճան անդամների նկատմամբ, այդ թվում Մուսթաֆա Բադր ադ-Դինի^[235]: Հուլիսի 3-ին Հասան Նասրալլահը մերժել է մեղադրական եզրակացությունը և դատապարտել դատարան կուսակցության դեմ դավադրություն իրականացնելու համար՝ խոստանալով, որ նշված անձինք ոչ մի դեպքում չեն ձերբակալվելու^[236]։

Մասնակցություն Սիրիական քաղաքացիական պատերազմին

Հեզբոլլահը երկար ժամանակ եղել է Սիրիայի՝ Ալ-Ասադ ընտանիքի կողմից ղեկավարվող Բաաս կառավարության դաշնակիցը։ Հեզբոլլահն օգնել է Սիրիայի կառավարությանը Սիրիական քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ ընդդեմ սիրիական ընդդիմության, որը Հեզբոլլահը ներկայացրել է որպես սիոնիստական դավադրություն ալ-Ասադի հետ Իսրայելի դեմ իր դաշինքը ոչնչացնելու ուղղությամբ^[31]։ Ջենիվ Աբդոն կարծիք է հայտնել, որ Սիրիայի պատերազմում ալ-Ասադին Հեզբոլլահի ցուցաբերած աջակցությունը այն «վերափոխել է»՝ դարձնելով «2006 թվականին Իսրայելին ճակատամարտում պարտության մատնելու համար սուննիների աջակցությունը» ունեցող խմբից «խիստ շիական կիսառազմական ուժի»^[237]։ Հեզբոլլահը նաև կռվել է Իսլամական պետության դեմ^[238][239]։

2012 թվականի օգոստոսին ԱՄՆ-ն պատժամիջոցներ է սահմանել Հեզբոլլահի նկատմամբ պատերազմում նրա ենթադրյալ դերի համար^[240]։ Գլխավոր քարտուղար Նասրալլահը հերքել է, որ Հեզբոլլահը Սիրիայի կառավարության կողմից է կռվել՝ 2012 թվականի հոկտեմբերի 12-ի ելույթում նշելով, որ «հենց սկզբից սիրիական ընդդիմությունը լրատվամիջոցներին հայտնել է, թե Հեզբոլլահը 3000 մարտիկ է ուղարկել Սիրիա, որը մենք հերքել ենք»^[241]։ Համաձայն լիբանանյան Daily Star թերթի՝ Նասրալլահը նույն ելույթում ասել է, որ Հեզբոլլահի մարտիկները օգնել են Սիրիայի կառավարությանը «իրենց վերահսկողության տակ պահել ռազմավարական դիրք ունեցող 23 գյուղ [Սիրիայում], որոնք բնակեցված են լիբանանյան քաղաքացիություն ունեցող շիաներով»։ Նասրալլահն ասել է, որ Հեզբոլլահի մարտիկները են սպանվել Սիրիայում իրենց «ջիհադիստական պարտականությունները» կատարելիս^[242]։

2012 թվականին Հեզբոլլահի զինյալները Լիբանանից անցել են սահմանը և Սիրիայի ալ-Կուսեյրի շրջանի 8 գյուղ են գրավել^[243]։ 2013 թվականի փետրվարի 16-17-ին Սիրիայի ընդդիմադիր խմբերը պնդել են, որ Հեզբոլլահը սիրիական բանակից աջակցությամբ հարձակում է գործել Սիրիայի ազատ բանակի (ՍԱԲ) վերահսկողության տակ գտնվող սուննիական երեք հարևան գյուղերի վրա։ ՍԱԲ-ի խոսնակը ասել է. «Հըզբոլլահի ներխուժումն իր տեսակի մեջ առաջինն է կազմակերպման, պլանաորման և սիրիական ռեժիմի օդուժի հետ կոորդինացման առումով»։ Հեզբոլլահը նշել է, որ երեք լիբանանցի շիաներ, «գործելով ինքնապաշտպանության նպատակով», սպանվել են ՍԱԲ-ի հետ բախումների ժամանակ^[243][244]։ Լիբանանի անվտանգության աղբյուրները նշել են, որ երեքն էլ եղել Հեզբոլլահի անդամ^[245]։ Ի պատասխան փետրվարի 21-ին ՍԱԲ-ը իբրև թե հարձակում է գործել Հեզբոլլահի երկու դիրքերի վրա՝ Սիրիայում և Լիբանանում։ Հինգ օր հետո ՍԱԲ-ը ասել է, որ ինքը ոչնչացրել է Հեզբոլլահի մարտիկներ և սիրիացի սպաներ Լիբանան տեղափոխող ավտոշարասյունը՝ սպանելով ուղևորներին^[246]։

2013 թվականի հունվարին Իսրայելի ռազմաօդային ուժերի կողմից ենթադրաբար ոչնչացվել է Հեզբոլլահին SA-17 զենիթահրթիռային համալիր տեղափոխող ավտոշարասյունը։ Վնասվել է նաև մոտակայքում գտնվող քիմիական զենքերի հետազոտության կենտրոնը։ Նմանատիպ հարձակում է տեղի ունեցել նաև նույն թվականի մայիսին։

Մարտի 14-ի դաշինքի ղեկավարները և այլ հայտնի լիբանանցի գործիչներ կոչ են արել Հեզբոլլահին վերջ դնել Սիրիայի պատերազմում իրենց մասնակցությանը և նշել, որ դա Լիբանանի վտանգի տակ է դնում^[247]։ Հեզբոլլահի նախկին ղեկավար Սուբհի ալ-Թուֆայլին ասել է. «Հեզբոլլահը չպետք է պաշտպանի հանցավոր ռեժիմին, որը սպանում է սեփական ժողովրդին և երբեք ոչ մի կրակոց չի արձակել ի պաշտպանություն պաղեստինցիների»։ Նա ասել է. «Հեզբոլլահի այն մարտիկները, որ երեխաների են սպանում և ահաբեկում են մարդկանց ու ոչնչացնում տներ Սիրիայում, դժոխք են գնալու»^[248]։

Հերմելի շրջանում մի խումբ շիա և սուննի առաջնորդների կողմից իրականացրած Խորհրդակցական հավաքը ևս կոչ է արել Հեզբոլլահին «չմիջամտել» Սիրիայի գործերին։ Նրանք ասել են. «Սիրիայի ժողովրդի դեմ ճակատ բացելը և Լիբանանին Սիրիայի ժողովրդի հետ պատերազմի մեջ ներքաշելը շատ վտանգավոր է և բացասական ազդեցություն կունենա երկու երկրների հարաբերությունների վրա»^[245]։ Առաջադիմական սոցիալիստական կուսակցության ղեկավար Վալիդ Ջումբլաթը ևս կոչ է արել Հեզբոլլահին դադարեցնել իր գործողությունները^[247] և պնդել է, որ «Հեզբոլլահը Սիրիայի ներսում կռվում է Իրանի պատվերներով»^[249]։

Եգիպտոսի նախագահ Մուհամմադ Մորսին դատապարտել է Հեզբոլլահին՝ ասելով. «Մենք Հեզբոլլահի դեմ ենք՝ Սիրիայի ժողովրդի դեմ ագրեսիայի մեջ։ Սիրիայում Հեզբոլլահի համար ո՛չ տարածք, ո՛չ տեղ չկա»^[250]։

2013 թվականի մայիսի 12-ին Հեզբոլլահը Սիրիայի բանակի հետ միասին փորձել է վերագրավել ալ-Կուսեյրի մի մասը^[251]։ Լիբանանում «վերջերս ավելացել են Հեզբոլլահի մարտիկների հուղարկավորությունները» և «սիրիացի ապստամբները հրետակոծել են Հեզբոլլահի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքները»^[251]։

2013 թվականի մայիսի 25-ին Նասրալլահը հայտարարել է, որ Հեզբոլլահը Սիրիական քաղաքացիական պատերազմում կռվում է իսլամիստական ծայրահեղականների դեմ և «խոստացել է, որ իր խումբը թույլ չի տա սիրիացի զինյալներին վերահսկել Լիբանանին սահմանակից տարածքները»^[252]։ Նա հաստատել է, որ Հեզբոլլահը կռվել է սիրիական ստրատեգիական քաղաք ալ-Կուսեյրում Ասադի ուժերի կողմից^[252]։ Հեռուստատեսային ուղերձում նա ասել է. «Եթե Սիրիան հայտնվի Ամերիկայի, Իսրայելի և թաքֆիրների ձեռքում, ապա մեր տարածաշրջանի ժողովուրդը մութ ժամանակաշրջանում կհայտնվի»^[252]։

Մասնակցություն Իրաքում Իրանի գլխավորած միջամտության

2014 թվականի հուլիսի սկզբին Հեզբոլլահը Բաղդադ է ուղարկել անհայտ քանակի տեխնիկական խորհրդատուներ և հետախուզական վերլուծաբաններ՝ աջակցլեու Իրաքում Իրանի միջամտությանը (2014 թվականից-մինչ օրս)։ Կարճ ժամանակ անց Հեզբոլլահի հրամանատր Իբրահիմ ալ-Հաջը սպանվել է Մոսուլի մոտակայքում^[253]։

Լատինական Ամերիկայի գործողություններ

Հեզբոլլահի գործունեությունը Հարավային Ամերիկայում սկսել են 20-րդ դարի վերջից՝ կենտրոնանալով 1948 թվականի արաբ-իսրայելական պատերազմից և 1985 թվականի Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմից հետո այնտեղ տեղափոխված արաբական բնակչության վրա^[254]։ Հեզբոլլահի գործունեության մի ենթադրյալ տեսակ է փողերի լվացումը^[124]։ Los Angeles Times-ը գրել է, որ 1990-ական թվականներին խումբը շատ ավելի ակտիվ էր, հատկապես 1992 թվականի Արգենտինայում Իսրայելի դեսպանատան պայթյունի ժամանակ, չնայած ժամանակի ընթացքում նրա դերակատարումն ավելի անորոշ է դարձել^[255]։ Vox կայքը գրել է, որ 2001 թվականի Հայրենասիրական ակտի ընդունումից հետո Թմրամիջոցների դեմ պայքարի վարչությունը շրջանառության մեջ է դրել թմրամիջոցների ահաբեկչության տերմինը և ձերբակալել է ահաբեկչության մեջ ներգրավված լինելու նախկին պատմություն չունեցող անձանց^[256]։

2002 թվականին հաղորդվել է, որ Հեզբոլլահը բացահայտորեն գործում է Պարագվայի Սյուդադ դել Էստե քաղաքում^[257]։ 2008 թվականից ի վեր Թմրամիջոցների դեմ պայքարի վարչությունը սկսել է «Կասանդրա ծրագիրը» ընդդեմ Հեզբոլլահի գործունեության՝ կապված լատինամերիկյան թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության հետ^[258]։ Վարչության կողմից իրականացված հետաքննությունը պարզել է, որ Հեզբոլլահը տարեկան շուրջ միլիարդ դոլար է վաստակում և հազարավոր տոննաներով կոկաին է ապօրինի տեղափոխում Միացյալ Նահանգներ^[259]։ Հեզբոլլահի համար կոկաինի ապօրինի առքուվաճառքի մեկ այլ նպատակակետ է Պարսից ծոցի համագործակցության խորհուրդը^[260]։ 2013 թվականին Հեզբոլլահը մեղադրվել է Հարավային Ամերիկա ներթափանցելու և Լատինական Ամերիկայի նարկոկարտելների հետ կապեր ունենալու համար^[261]։

Տարածաշրջանում գործունեության տարածքներից մեկը Եռակի սահմանն է, որտեղ ենթադրաբար Հեզբոլլահը ներգրավված է կոկաինի ապօրինի շրջանառության մեջ. Պարագվայում Լիբանանի դեսպանատան պաշտոնյաներն աշխատել են հակազդել ամերիկյան մեղադրանքներին և արտահանձնման փորձերին^[262]։ Որոշ պնդումների համաձայն՝ 2016 թվականին Հեզբոլլահը թմրամիջոցների վաճառքից ստացված գումարներն օգտագործել է Սիրիայում զենքեր գնելու համար^[263]։ 2018 թվականին Infobae հայտնել է, որ Հեզբոլլահը գործում է Կոլումբիայում Արտաքին անտանգության կազմակերպություն անվան տակ^[264]։ Նույն տարում Արգենտինայի ոստիկանությունը ձերբակալել է անձանց, որոնք իբրև թե կապված են Հեզբոլլահի հանցավոր գործունեության հետ^[265]։

2020 թվականին Los Angeles Times-ը նշել է, որ այդ ժամանակ Հեզբոլլահը ծառայել է որպես «բոբո ձյաձյա» և որ «ԱՄՆ-ի փորձագետները և քաղաքական գործիչները, հատկապես ծայրահեղ աջակողմյանները, երկար ժամանակ պարբերաբար նախազգուշացումներ են արել, որ Հեզբոլլահը և այլ իսլամական խմբավորումները լուրջ վտանգ են ներկայացնում Լատինական Ամերիկայում»^[255]։ Տարբեր մեղադրանքներ են հնչել այն մասին, որ Կուբան^[266], Նիկարագուան^[267] և Վենեսուելան^{[268][269][270][271]} աջակցում են Հեզբոլլահին տարածաշրջանում իրականացվող գործողություններում^[272]։ Լատինական Ամերիկայում Հեզբոլլահի ներկայության մասին իսրայելական հաղորդագրությունները հարցեր են առաջացրել ԱՄՆ-ում բնակվող լատինաամերիկյան վերլուծաբանների շրջանում^[267], մինչդեռ փորձագետները ասում են, որ Լատինական Ամերիկայում ներկայության մասին հաղորդագրությունները չափազանցված են^[255]։

Southern Pulse-ի տնօրեն և վերլուծաբան Սամուել Լոգանը Պուլիցերյան կենտրոնին տված հարցազրույցում ասել է. «Թեհրանի հետ աշխարհաքաղաքական մերձավորությունն ուղղակիորեն չի նշանակում ձեր երկրի ներսում Հեզբոլլահի գործունեության մեղմություն»^[267]։ Վիլյամ Նյումանը 2022 թվականի «Իրերը երբեք այնքան վատ չեն, որ չեն կարող ավելի վատանալ» գրքում ասել է, որ Լատինական Ամերիկայում Հեզբոլլահի ներկայությունը «իրականում մինիմալ է» եղել, ինչպես նաև գրել է, որ Վենեսուելայի ընդդիմությունը նման մեղադրանքներ է առաջ քաշել՝ համոզելու Միացյալ Նահանգներին, որ ազգը վտանգի է ենթարկվել Վենեսուելայի կողմից՝ փորձելով խթանել արտաքին միջամտությունը^[273]։

ԱՄՆ գործողություններ

Ալի Քուրանին՝ Հեզբոլլահի առաջին գործիչը, ով դատապարտվել է Միացյալ Նահանգներում, հետաքննության տակ է եղել 2013 թվականից և զբաղվել է Հեզբոլլահի «Իսլամական ջիհադ» կազմակերպությանը ահաբեկիչների հավաքագրման և թիրախավորման մասին տեղեկություններ տրամադրելու գործով^[274]։ Կազմակերպությունը հավաքագրել է Մինեսոտայի նախկին բնակչուհի և ռազմական լեզվաբան Մարիամ Թալա Թոմփսոնին, ով Հեզբոլլահին է տրամադրել տեղեկություններ «առնվազն 10 ԱՄՆ թիրախի և բազմաթիվ մարտավարությունների, տեխնիկայի և ընթացակարգերի» վերաբերյալ, նախքան հայտնաբերվելը և ԱՄՆ դատարանի կողմից պատասխանատվության ենթարկվելը^[275]։

Այլ

2010 թվականին Ահբաշի և Հեզբոլլահի անդամները ներգրավված են եղել փողոցային կռվի մեջ, որը, կարծիք կա, որ եղել է կայանման հետ կապված խնդիրների պատճառով։ Երկու խմբերն էլ ավելի ուշ հանդիպել են՝ ընդհարման արդյունքում եղած զոհերի համար փոխհատուցման համատեղ ֆոնդ ստեղծելու համար^[276]։

2021 թվականի սեպտեմբերի վառելիքի պակասորդի ժամանակ, Հեզբոլլահը Իրանից նավթ/դիզելային վառելիք տեղափոխող 80 տանկերից բաղկացած շարասյուն է ընդունել^[277][278]։

Հեզբոլլահը ևս դարձել է հարձակումների և առևանգումների թիրախ։ Այդպիսի դեպքերից են

• 1985 թվականին Բեյրութում ականապատ մեքենայի պայթյունի ժամանակ թիրախ է դարձել Հեզբոլլահի առաջնորդ Մոհամմադ Հուսեյն Ֆադլալլահը, սակայն մահափորձը ձախողվել է։
• 1989 թվականի հուլիսի 28-ին իսրայելցի կոմանդոսները առևանգել են Հեզբոլլահի առաջնորդ Շեյխ Աբդել Քարիմ Օբեյդին^[279]։ Այս գործողությունը արդյունքում ընդունվել է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 638 բանաձևը, որը դատապարտում էր բոլոր կողմերի կողմից պատանդ վերցնելը։
• 1992 թվականի փետրվարի 16-ին իսրայելական ուղղաթիռները հարձակվել են Լիբանանի հարավում գտնվող ավտոշարասյան վրա, ինչի հետևանքով սպանվել են Հեզբոլլահի առաջնորդ Աբաս ալ-Մուսավին, նրա կինը, որդին և ևս չորս հոգի^[49]։
• 1995 թվականի մարտի 31-ին Տյուրից 10 կմ դեպի արևելք՝ Իսրայելի անվտանգության գոտում, մեքենայի մեջ իսրայելական ուղղաթիռից արձակված մեկ հրթիռի հետևանքով սպանվել է Ռիդա Յասինը, որը նաև հայտնի է որպես Աբու Ալի։ Յասինը հարավային Լիբանանի բարձրագույն ռազմական հրամանատար էր։ Մեքենայում գտնվող նրա ուղեկցորդը նույնպես սպանվել է։ Պատասխան հրթիռակոծության հետևանքով զոհվել է իսրայելցի խաղաղ բնակիչ, 15-ը՝ վիրավորվել^[280][281]։
• 2008 թվականի փետրվարի 12-ին Դամասկոսում սպանվել է Իմադ Մուղնիեն ականապատ մեքենայի պայթյունի պատճառով^[282]։
• 2013 թվականի դեկտեմբերի 3-ին ավագ ռազմական հրամանատար Հասան ալ-Լաքիսը գնդակահարվել է իր տան մոտ՝ Բեյրութից 3 կմ հարավ-արևմուտք։ Նա մահացել է մի քանի ժամ անց՝ դեկտեմբերի 4-ին^[283]։
• 2015 թվականի հունվարի 18-ին Հեզբոլլահի մի խումբ գրոհայիններ թիրախավորվել են Ալ-Կունեյտրայում, որի պատասխանատվությունը ստանձնել է Ալ-Նուսրայի ճակատը։ Այս հարձակման մեջ, որի համար մեղադրվում էր նաև Իսրայելը, սպանվել են Իմադ Մուղնիեի որդին՝ Ջիհադ Մուղնիեն, Հեզբոլլահի հինգ այլ անդամներ և Ղոդս ուժերի իրանցի գեներալ Մոհամմադ Ալի Ալլահդադին^{[284][285][286]}։
• 2016 թվականի մայիսի 10-ին Դամասկոսի միջազգային օդանավակայանի մոտ տեղի ունեցած պայթյունի հետևանքով զոհվել է բարձրագույն ռազմական հրամանատար Մուստաֆա Բադրեդդինը։ Լիբանանյան ԶԼՄ-ների աղբյուրները հարձակումը վերագրել են Իսրայելին։ Հեզբոլլահը հարձակումը վերագրել է սիրիական ընդդիմությանը^{[287][288][289]}։

2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի հարձակումներից հետո Հեզբոլլահը դատապարտել է Ալ-Կաիդային Համաշխարհային առևտրի կենտրոնում խաղաղ բնակիչներին թիրախավորելու համար^[290][291], սակայն լռել Պենտագոնի վրա հարձակման վերաբերյալ^[11][292]։ Հեզբոլլահը նաև դատապարտել է Արմեդ իսլամական խմբավորման կողմից Ալժիրում իրականացված ջարդերը, Եգիպտոսում զբոսաշրջիկների վրա Ալ-Ջամաա ալ-Իսլամիայի հարձակումները^[293], Նիկ Բերգի սպանությունը^[294] և ԻԼԻՊ-ի հարձակումները Փարիզում^[295]։

Թեև Հեզբոլլահը դատապարտել է որոշակի հարձակումներ խաղաղ բնակչության վրա, որոշ մարդիկ կազմակերպությանը մեղադրում են 1994 թվականին արգենտինական սինագոգի ռմբակոծության մեջ։ Արգենտինացի դատախազ Ալբերտո Նիսմանը, Մարսելո Մարտինես Բուրգոսը և նրանց «մոտ 45 հոգուց բաղկացած անձնակազմը»^[296] ասել է, որ Հեզբոլլահը և Իրանում գտնվող կոնտակտային անձինք պատասխանատու են 1994 թվականին Արգենտինայում հրեական մշակութային կենտրոնի ռմբակոծության համար, որի ժամանակ «ութսունհինգ մարդ է սպանվել, ևս 200-ից ավելին վիրավորվել են»^[297]։

2012 թվականի օգոստոսին Միացյալ Նահանգների Պետական դեպարտամենտի ահաբեկչության դեմ պայքարի աշխատանքները համակարգող Դանիել Բենջամինն ասել է, որ Հեզբոլլահին «չեն կաշկանդում կողմնակի վնասների կամ քաղաքական հետևանքների մասին մտահոգությունները, որոնք կարող են առաջանալ այնտեղ [Եվրոպայում] գործողությունների իրականացման պատճառով»^{[298][299][300]}։

Հեզբոլլահը սերտ հարաբերություններ ունի Իրանի հետ^[301]։ Այն նաև կապեր է ունեցել Սիրիայի ղեկավարության հետ, մասնավորապես նախագահ Հաֆեզ ալ-Ասադը աջակցել է կազմակերպությանը մինչև իր մահը 2000 թվականին^[302]։ Նա նաև Ասադի մերձավոր դաշնակիցն է, և Հեզբոլլահի առաջնորդը խոստացել է աջակցել սիրիացի առաջնորդին^[303][304]։ Չնայած Հեզբոլլահն ու Համասը կազմակերպականորեն կապված չեն, Հեզբոլլահը սուննի պաղեստինյան խմբավորմանը ապահովում է ռազմական նախապատրաստությամբ, ինչպես նաև տրամադրում է ֆինանսական և բարոյական աջակցություն^[305]։ Ավելին՝ Հեզբոլլահը Ալ-Ակսայի ապսամբության ուժեղ կողմնակիցն է եղել^[11]։

Ահաբեկչության դեմ պայքարող ամերիկացի և իսրայելցի պատասխանատուները պնդում են, որ Հեզբոլլահը կապեր ունի (կամ ուներ) Ալ-Կաիդայի հետ, թեև Հեզբոլլահի առաջնորդները հերքում են այդ մեղադրանքները^[306][307]։ Նաև Ալ-Կաիդայի որոշ առաջնորդներ, ինչպիսիք են Աբու Մուսաբ ալ-Զարկավին^[308] և վահաբիական հոգևորականները, Հեզբոլլահին համարել են հավատուրաց^[309]։ Սակայն Միացյալ Նահանգների հետախուզության պաշտոնյաները ենթադրում են, որ կապ է եղել Հեզբոլլահի և Ալ-Կաիդայի ցածրաստիճան գործիչների միջև, ովքեր Աֆղանստանից փախել են Լիբանան^[310]։ Այնուամենայնիվ, Լիբանանի տեղեկատվության նախկին նախարար Միշել Սամահան ասել է, որ Հեզբոլլահը եղել է կառավարության կարևոր դաշնակիցը ահաբեկչական խմբավորումների դեմ պատերազմում։ Նա «ապշեցուցիչ» է որակել «Հեզբոլլահին Ալ-Կաիդայի հետ կապելու ամերիկյան փորձը»^[11]։

Հանրային կարծիք

Ըստ Լիբանանի տեղեկատվության նախարար Միշել Սամահայի՝ Հեզբոլլահը դիտվում է որպես «օրինական դիմադրության կազմակերպություն, որը պաշտպանել է իր հողը իսրայելական օկուպացիոն ուժերի դեմ և հետևողականորեն դիմակայել է իսրայելական բանակին»^[11]։

Համաձայն «Բեյրութի հետազոտությունների և տեղեկատվության կենտրոնի» կողմից 2006 թվականի հուլիսի 26-ին՝ Լիբանանի պատերազմի ժամանակ, հրապարակված հարցման՝ լիբանանցիների 87%-ը աջակցություն է հայտնել Հեզբոլլահին «Իսրայելի հյուսիսում պատասխան հարձակումների» համար^[311], որը 29%-ով ավելին է նույն տարվա փետրվար ամսին անցկացված նմանատիպ հարցման համեմատ։ Առավել ակնառու է եղել ոչ շիա համայնքների կողմից Հեզբոլլահի դիմադրության աջակցության մակարդակը։ Հարցմանը մասնակցած քրիստոնյաների 80%-ը պաշտպանել է Հեզբոլլահին, դրուզների՝ 80%-ը և սուննիների՝ 89%-ը^[312]։

2004 թվականին լիբանանցի չափահասների շրջանում անցկացված հարցման ժամանակ հարցվածների 6%-ը անվերապահ աջակցություն է հայտնել «Հեզբոլլահին պետք է զինաթափել» հայտարարությանը։ 41%-ը հայտնել է չհիմնավորված անհամաձայնության մասին։ Գազայի հատվածի և Արևմտյան ափի բնակիչների շրջանում անցկացված հարցումը ցույց է տվել, որ 79,6%-ը «շատ լավ կարծիք» ունի Հեզբոլլահի վերաբերյալ, իսկ մնացածների մեծ մասը՝ «լավ կարծիք ունի»։ Հորդանանի չափահասների հարցումները 2005 թվականի դեկտեմբերին և 2006 թվականի հունիսին ցույց են տվել, որ համապատասխանաբար 63,9% և 63,3%-ը Հեզբոլլահին համարում են օրինական դիմադրության կազմակերպություն։ 2005 թվականի դեկտեմբերին անցկացված հարցման ժամանակ Հորդանանի չափահասների միայն 6%-ն է Հեզբոլլահին համարել ահաբեկիչ^[313]։

2006 թվականի հուլիսի USA Today/Gallup-ի հարցումը ցույց է տվել, որ հարցված 1005 ամերիկացիների 83%-ը Հեզբոլլահին գոնե մասամբ մեղադրել է 2006 թվականի Լիբանանի պատերազմի համար, մինչդեռ 66%-ը որոշ չափով մեղադրել է Իսրայելին։ Բացի այդ, 76%-ը հավանություն չի տվել Հեզբոլլահի ռազմական գործողություններին Իսրայելում, մինչդեռ 38%-ը հավանություն չի տվել Իսրայելի ռազմական գործողություններին Լիբանանում^[314]։ 2006 թվականի օգոստոսին ABC News-ի և The Washington Post-ի կողմից անցկացված հարցումը ցույց է տվել, որ հարցված 1002 ամերիկացիների 68%-ը գոնե մասամբ Հեզբոլլահին է մեղադրել 2006 թվականի Լիբանանի պատերազմի ժամանակ Լիբանանում քաղաքացիական բնակչության զոհերի համար, մինչդեռ 31%-ը որոշ չափով մեղադրել է Իսրայելին^[314]։ 2006 թվականի օգոստոսին CNN-ի կողմից իրականացված մեկ այլ հարցում ցույց է տվել, որ հարցված 1047 ամերիկացիների 69%-ը կարծում է, որ Հեզբոլլահը անբարյացակամ է կամ թշնամի է Միացյալ Նահանգների նկատմամբ^[314]։

2010-ին Լիբանանի մուսուլմանների շրջանում իրականացված հարցումը ցույց է տվել, որ լիբանանցի շիաների 94%-ը աջակցում է Հեզբոլլահին, մինչդեռ սուննի մուսուլմանների 84%-ը բացասական կարծիք է հայտնել այդ խմբի վերաբերյալ^[315]։

Ժամանակի ընթացքում Հեզբոլլահի վերաբերյալ հասարակական կարծիքը սկսել են փոխվել այն պատճառով, որ կազմակերպությունը աջակցել է Սիրիայում ընդդիմադիր շարժման դեմ Սիրիայի նախագահ Ասադի հարձակումներին^[316]։ 2012 թվականի փետրվարին Կահիրեում Համասի նախագահ Իսմայիլ Հանիայի ելույթի ժամանակ ամբոխը բղավել է Իրանի և Հեզբոլլահի դեմ այն բանից հետո, երբ Համասն իր աջակցությունն է հայտնել Սիրիայի ընդդիմությանը։ նախագահ Իսմայիլ Հանիայի հրապարակային ելույթի ժամանակ 2012 թվականի փետրվարին, երբ ՀԱՄԱՍ-ը փոխեց իր աջակցությունը սիրիական ընդդիմությանը^[317]։

Տեսակետներ Հեզբոլլահի վերաբերյալ

Լիբանանում 2020 թվականի նոյեմբերին Վաշինգտոնի Մերձավոր Արևելքի քաղաքականության պրո-իսրայելական, ամերիկյան ինստիտուտի կողմից իրականացված հարցումը ցույց է տվել, որ Հեզբոլլահի աջակցությունը խիստ նվազում է։ Ստորև ներկայացված է հարցման արդյունքների աղյուսակը^[318]։

Հեզբոլլահը՝ որպես ահաբեկչական կազմակերպություն կամ դիմադրության շարժում

Հեզբոլլահի՝ օրինական քաղաքական կուսակցության, ահաբեկչական խմբավորման, դիմադրության շարժման կամ դրանց համակցության կարգավիճակը վիճելի հարց է^[319]։

2020 թվականի հոկտեմբերի դրությամբ Հեզբոլլահը կամ նրա ռազմական թևը ահաբեկչական կազմակերպություններ են համարվում առնվազն 26 երկրների, ինչպես նաև Եվրամիության և 2017 թվականից Արաբական պետությունների լիգայի անդամ երկրների մեծ մասի կողմից, բացառությամբ Իրաքի և Լիբանանի, որտեղ Հեզբոլլահը հզոր քաղաքական կուսակցությունը^[320]։

Հեզբոլլահին ահաբեկչական կազմակերպություն ճանաչած երկրներն են՝ Արաբական պետությունների լիգան^[321] և Պարսից ծոցի համագործակցության խորհուրդը^[322] և նրանց անդամները՝ Սաուդյան Արաբիան^[323], Բահրեյնը^[324], Արաբական Միացյալ Էմիրությունները^[323], ինչպես նաև Արգենտինան^[325], Կանադան^[326], Կոլումբիան^[327], Էստոնիան^[328], Գերմանիան^[329], Հոնդուրասը^[330], Իսրայելը^[331], Կոսովոն^[332], Լիտվան^[333], Մալայզիան^[334], Պարագվայը^[335], Սերբիան^[328], Սլովենիան^[336], Միացյալ Թագավորությունը^[337], Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները^[338] և Գվատեմալան^[339]։

ԵՄ-ն տարբերակում է Հեզբոլլահի քաղաքական թևը և ռազմական թևը՝ արգելելով միայն վերջինիս, թեև Հեզբոլլահն ինքը չի ընդունում նման տարբերակում^[328]։ Հեզբոլլահը պնդում է, որ այն օրինական դիմադրության շարժում է, որը պայքարում է Լիբանանի տարածքի ազատագրման համար։

«Մեծ տարբերություն» կա Հեզբոլլահի մասին ամերիկյան և արաբական ընկալումների միջև^[11]։ Արևմտյան մի քանի երկրներ պաշտոնապես Հեզբոլլահը կամ նրա արտաքին անվտանգության թևը դասում են ահաբեկչական կազմակերպությունների շարքին, և նրանց որոշ բռնի գործողություններ որակվել են որպես ահաբեկչական հարձակումներ։ Այնուամենայնիվ, արաբական և մուսուլմանական աշխարհների մեծ մասում Հեզբոլլահը հիշատակվում է որպես դիմադրության շարժում, որը զբաղվում է ազգային պաշտպանությամբ^{[4][340][341]}։

Նույնիսկ Լիբանանում երբեմն Հեզբոլլահի կարգավիճակը որպես «միլիցիա» կամ «ազգային դիմադրություն» վիճելի է եղել։ Լիբանանում կազմակերպությունը թեև համընդհանուր սիրված չէ, սակայն լայնորեն դիտվում է որպես Լիբանանը պաշտպանող ազգային դիմադրության օրինական կազմակերպություն, և իրականում Լիբանանի տեղեկատվության նախարարը նկարագրում է այն որպես կարևոր դաշնակից ահաբեկչական խմբավորումների դեմ պայքարում^[11][342]։

Միավորված ազգերի կազմակերպության Անվտանգության խորհուրդը երբեք Հեզբոլլահը չի ներառել իր պատժամիջոցների ցանկում որպես ահաբեկչական կազմակերպություն, թեև նրա անդամներից ոմանք դա արել են անհատապես։ Միացյալ Թագավորությունը Հեզբոլլահի ռազմական թևը ներառել է ահաբեկչական կազմակերպությունների շարքում^[343] մինչև 2019 թվականի մայիսը, երբ ամբողջ կազմակերպությունն համարվել ահաբեկչական^[344], իսկ Միացյալ Նահանգները^[345] ամբողջ խմբավորումն է ներառել ահաբեկչական կազմակերպությունների ցուցակում։ Ռուսաստանը Հեզբոլլահին համարում է օրինական հասարակական-քաղաքական կազմակերպություն^[346], իսկ Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունը մնում է չեզոք և կապեր պահպանում Հեզբոլլահի հետ^[347]։

2013 թվականի մայիսին Ֆրանսիան և Գերմանիան հայտարարություններ են տարածել, որ իրենք միանալու են եվրոպական այլ երկրներին՝ կոչ անելով ԵՄ-ին Հեզբոլլահը ճանաչել որպես ահաբեկչական խմբավորում^[348]։ 2020 թվականի ապրիլին Գերմանիան կազմակերպությունը, ինչպես նաև նրա քաղաքական թևը, որակել են որպես ահաբեկչական կազմակերպություն և արգելել Հեզբոլլահին աջակցելու ցանկացած գործունեություն^[349]։

Ստորև ներկայացված են Հեզբոլլահը ահաբեկչական խումբ ճանաչած երկրները և կառույցները։

Արաբական պետությունների լիգա	Ամբողջ կազմակերպությունը	[350]
Արգենտինա	Ամբողջ կազմակերպությունը	[351][352]
Ավստրալիա	Հեզբոլլահի Արտաքին անվտանգության կազմակերպությունը	[353][354]
Ավստրիա	Ամբողջ կազմակերպությունը	[355]
Բահրեյն	Ամբողջ կազմակերպությունը	[356]
Կանադա	Ամբողջ կազմակերպությունը	[357]
Կոլումբիա	Ամբողջ կազմակերպությունը	[327][358]
Չեխիայի Հանրապետություն	Ամբողջ կազմակերպությունը	[355]
Էստոնիա	Ամբողջ կազմակերպությունը	[328]
Եվրոպական միություն	Հեզբոլլահի ռազմական թևը	[359][360]
Ֆրանսիա	Հեզբոլլահի ռազմական թևը միայն, Ֆրանսիան քաղաքական թևը համարում է օրինական սոցիալ-քաղաքական կազմակերպություն	[361]
Գերմանիա	Ամբողջ կազմակերպությունը	[362][363]
Պարսից ծոցի համագործակցության խորհուրդ	Ամբողջ կազմակերպությունը	[322]
Գվատեմալա	Ամբողջ կազմակերպությունը	[339]
Հոնդուրաս	Ամբողջ կազմակերպությունը	[358][364][365]
Իսրայել	Ամբողջ կազմակերպությունը	[366]
Կոսովո	Հեզբոլլահի ռազմական թևը	[367]
Լիտվա	Ամբողջ կազմակերպությունը	[368]
Նիդեռլանդներ	Ամբողջ կազմակերպությունը	[369][370]
Նոր Զելանդիա	Հեզբոլլահի ռազմական թև Ալ-Մուքավամա ալ-Իսլամիյան, 2010 թվականից ի վեր	[371]
Պարագվայ	Ամբողջ կազմակերպությունը	[372]
Սերբիա	Ամբողջ կազմակերպությունը	[373]
Սլովենիա	Ամբողջ կազմակերպությունը	[355]
Արաբական Միացյալ Էմիրություններ	Ամբողջ կազմակերպությունը	[374]
Միացյալ Թագավորություն	Ամբողջ կազմակերպությունը	[344]
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ	Ամբողջ կազմակերպությունը	[375]

Հետևյալ երկրները չեն ճանաչել Հեզբոլլահը որպես ահաբեկչական կազմակերպություն։

Ալժիր	Ալժիրը հրաժարվել է Հեզբոլլահը ճանաչել որպես ահաբեկչական կազմակերպություն	[376]
Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն	Չինաստանի Ժողովուրդների Հանրապետությունը մնում է չեզոք և պահպանում է կապերը Հեզբոլլահի հետ	[347]
Կուբա	Կուբայում կա Հեզբոլլահի բազա	[377]
Իրան		[378]
Հյուսիսային Կորեա	Ըստ ամենայնի աջակցում է Հեզբոլլահին	[379]
Ռուսաստան	Հեզբոլլահը համարում է սոցիալ-քաղաքական օրինական կազմակերպություն	[346]
Սիրիա		[380]

Վիճելի՝

Իրաք	[381][382][383][384][385]

Արևմուտքի տեսակետ

Միացյալ Նահանգների Պետական դեպարտամենտը Հեզբոլլահին ահաբեկչական կազմակերպություն է ճանաչել 1995 թվականից։ Խումբը շարունակում է մնալ Օտարերկրյա ահաբեկչական կազմակերպությունների և Հատուկ մատնանշված ահաբեկչական կազմակերպությունների ցուցակներում։ Համաձայն Կոնգրեսի հետազոտական ծառայության՝ «ԱՄՆ կառավարությունը Հեզբոլլահին պատասխանատու է համարում 1980-ականներին Լիբանանում ամերիկացիների դեմ ուղղված մի շարք հարձակումների և պատանդ վերցնելու համար, ներառյալ 1983 թվականի ապրիլին Բեյրութում ԱՄՆ դեսպանատան ռմբակոծումը և 1983 թվականի հոկտեմբերին ԱՄՆ զորանոցի ռմբակոծումը, որոնց արդյունքում սպանել է 258 ամերիկացի։ Հեզբոլլահի գործողությունները Լիբանանից դուրս, ներառյալ նրա մասնակցությունը 1990-ականներին Արգենտինայում իսրայելական և հրեական թիրախների ռմբակոծություններին և Իրաքում շիա ապստամբների հետ վերջին վարժանքներին, ԱՄՆ քաղաքականություն մշակողների մոտ ամրապնդել են կազմակերպության վերաբերյալ տեսակետը՝ որպես ունակ և մահացու հակառակորդ՝ պոտենցիալ համաշխարհային հասանելիությամբ^[386]։

Միացյալ Թագավորությունն առաջին կառավարությունն էր, որը փորձել է տարբերակել Հեզբոլլահի քաղաքական և ռազմական թևերը՝ 2008 թվականի հուլիսին վերջինիս հայտարարելով ահաբեկչական խմբավորում այն բանից հետո, երբ Հեզբոլլահը հաստատել է իր կապը Իմադ Մուղնիեի հետ^[387]։ 2012 թվականին Մեծ Բրիտանիայի «արտաքին գործերի նախարար Ուիլյամ Հեյգը հորդորել է Եվրամիությանը Հեզբոլլահի ռազմական թևը ներառել ահաբեկչական կազմակերպությունների ցուցակում»^[388]։ Ելնելով այն բացահայտումներից, որոնք մատնանշել են Հեզբոլլահի մասնակցությունը 2012 թվականին Բուլղարիայի Բուրգաս քաղաքում տեղի ունեցած ավտոբուսի պայթյունին, Եվրամիությունում վերսկսել են քննարկումներ՝ Հեզբոլլահի ռազմական թևը որպես ահաբեկչական խմբավորում որակելու վերաբերյալ^[389]։ 2013 թվականի հուլիսի 22-ին Եվրամիությունը համաձայնել է սիրիական հակամարտությունում Հեզբոլլահի աճող դերի հետ կապված մտահոգությունների պատճառով վերջինիս ռազմական թևը ներառել «սև ցուցակում»^[390]՝:

Հեզբոլլահի և Իսրայելի միջև 2006 թվականի հակամարտության ժամանակ Ռուսաստանի կառավարությունը հրաժարվել է Հեզբոլլահին ներառել ահաբեկչական կազմակերպությունների նոր հրապարակված ցուցակում, ընդ որում Ռուսաստանի Դաշնության Անվտանգության դաշնային ծառայության հակաահաբեկչական ծառայության ղեկավար Յուրի Սապունովը հայտարարել է, որ իրենք ցուցակում ներառում են միայն այն կազմակերպություններին, որոնք «մեր երկրի անվտանգության համար ամենամեծ վտանգն» են ներկայացնում^[391]։ Նախքան ցուցակի հրապարակումը, ՌԴ պաշտպանության նախարար Սերգեյ Իվանովը կոչ է արել «Հեզբոլլահին դադարեցնել ահաբեկչական ցանկացած մեթոդների կիրառումը, այդ թվում՝ հարևան պետությունների վրա հարձակումները»^[392]։

Քառյակի չորրորդ անդամը՝ ՄԱԿ-ը, նման ցուցակ չունի^[393], սակայն ՄԱԿ-ը բազմիցս կոչ է արել Հեզբոլլահին զինաթափվել և մեղադրել է խմբավորմանը տարածաշրջանն ապակայունացնելու և լիբանանցի խաղաղ բնակիչներին վնաս պատճառելու մեջ^{[394][395][396]}։ Մարդու իրավունքների պաշտպանության կազմակերպություններ Amnesty International-ը և Human Rights Watch-ը մեղադրել են Հեզբոլլահին Իսրայելի խաղաղ բնակչության դեմ ռազմական հանցագործություններ կատարելու մեջ^{[397][398][399][400]}։

Արգենտինայի դատախազները Հեզբոլլահին և Իրանում նրանց ֆինանսական աջակիցներին պատասխանատու են համարում 1994 թվականին AMIA հրեական մշակութային կենտրոնի ռմբակոծության համար, որը Associated Press-ի կողմից նկարագրվել է որպես «ամենավատ ահաբեկչական հարձակում Արգենտինայի հողի վրա», որի արդյունքում «ութսունհինգ մարդ է զոհվել և ավելի քան 200-ը՝ վիրավորվել»"^[297]: Հարավային Լիբանանի իսրայելական օկուպացիայի ժամանակ Ֆրանսիայի վարչապետ Լիոնել Ժոսպենը դատապարտել է Հեզբոլլահի գրոհայինների հարձակումները իսրայելական ուժերի վրա հարավային Լիբանանում՝ ասելով, որ դրանք «ահաբեկչություն» են և ոչ թե դիմադրության գործողություններ։ «Ֆրանսիան դատապարտում է Հեզբոլլահի հարձակումները և բոլոր տեսակի ահաբեկչական հարձակումները, որոնք կարող են իրականացվել զինվորների կամ, հնարավոր է, Իսրայելի քաղաքացիական բնակչության դեմ»^[401]։

Իտալիայի արտաքին գործերի նախարար Մասիմո Դ'Ալեման տարբերակում է դրել Հեզբոլլահի թևերի միջև. «Նրանք, բացի իրենց հայտնի ահաբեկչական գործունեությունից, ունեն նաև քաղաքական դիրք և ներգրավված են սոցիալապես»^[402]։ Գերմանիան չունի ահաբեկչական կազմակերպությունների սեփական ցուցակը՝ նախընտրելով ընդունել ԵՄ միասնական ցուցակը։ Այնուամենայնիվ, գերմանացի պաշտոնյաները նշել են, որ հավանաբար կաջակցեն կազմակերպությանը ահաբեկչական ճանաչելու գործում^[403]։

Նիդերլանդները Հեզբոլլահին համարում է ահաբեկչական կազմակերպություն, որը որպես այդպիսին ներկայացվում է իրենց ընդհանուր հետախուզության և անվտանգության ծառայության պաշտոնական զեկույցներում^[404] և արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնական պատասխաններում^[405]։

2015 թվականի սկզբին ԱՄՆ Ազգային հետախուզության տնօրենը հանել է Հեըզբոլլահին Միացյալ Նահանգների դեմ «ակտիվ ահաբեկչական սպառնալիքներ ներկայացնող» կազմակերպությունների ցուցակից, մինչդեռ այն մնում է ԱՄՆ-ի կողմից ճանաչված ահաբեկչական կազմակերպություն^[406], իսկ 2015 թվականի կեսերին Հեզբոլլահի մի քանի պաշտոնյաներ ԱՄՆ-ի կողմից պատժամիջոցների են ենթարկվել Սիրիայում շարունակվող քաղաքացիական պատերազմում ռազմական գործունեությանը նպաստելու գործում իրենց դերի համար^[407]։

Սերբիան, որը վերջերս է Հեզբոլլահին ամբողջությամբ ճանաչել ահաբեկչական կազմակերպություն, միջոցներ է ձեռնարկում՝ սահմանափակելու Հեզբոլլայի գորխողությունները և ֆինանսական գործունեությունը^[373]։

Արաբական և մուսուլմանական աշխարհի տեսակետ

2006 թվականին Հեզբոլլահը համարվել է օրինական դիմադրության շարժում արաբական և մուսուլմանական աշխարհի մեծ մասում^[4]։ Ավելին՝ սուննի արաբական աշխարհի մեծ մասը Հեզբոլլահին դիտարկել է որպես իրանական ազդեցության գործակալ, և հետևաբար ցանկացել է, որ Լիբանանում կազմակերպության իշխանություն նվազի^[408]։ Եգիպտոսը, Հորդանանը և Սաուդյան Արաբիան դատապարտել են Հեզբոլլահի գործողությունները՝ ասելով, որ «արաբներն ու մուսուլմանները չեն կարող թույլ տալ, որ Հեզբոլլահի նման անպատասխանատու և արկածախնդիր կազմակերպությունը տարածաշրջանը տանի դեպի պատերազմ», և դա անվանել են «վտանգավոր արկածախնդրություն»^[409]։

2009 թվականին Եգիպտոսում Հեզբոլլահի ենթադրյալ դավադրությունից հետո Հոսնի Մուբարաքի ռեժիմը Հեզբոլլահը պաշտոնապես որակել է որպես ահաբեկչական խմբավորում^[410]։ 2012 թվականի նախագահական ընտրություններից հետո նոր կառավարությունը ճանաչել է Հեզբոլլահին՝ որպես «իրական քաղաքական և ռազմական ուժ» Լիբանանում։ Լիբանանում Եգիպտոսի դեսպան Աշրաֆ Համդին հայտարարել է, որ «դիմադրությունը լիբանանյան տարածքը պաշտպանելու իմաստով... Դա նրանց առաջնային դերն է։ Մենք... կարծում ենք, որ որպես դիմադրության շարժում նրանք լավ աշխատանք են կատարել՝ շարունակելով պաշտպանել լիբանանյան տարածքը, և Իսրայելի կողմից օկուպացված հողերը վերադարձնելու փորձն օրինական է»^[411][412]։

Բահրեյնի ապստամբության ժամանակ Բահրեյնի արտաքին գործերի նախարար Խալիդ իբն Ահմադ Ալ Խալիֆան Հեզբոլլահին անվանել է ահաբեկչական խմբավորում և մեղադրել նրանց ցուցարարներին աջակցելու մեջ^[413][414]։ 2013 թվականի ապրիլի 10-ին Բահրեյնը Հեզբոլլահին ներառել է ահաբեկչական խմբավորման սև ցուցակում՝ դառնալով առաջին արաբական պետությունը, որ կատարել է այս քայլը^[415]։

Մինչ Հեզբոլլահն աջակցել է Եգիպտոսում, Եմենում, Բահրեյնում և Թունիսում ժողովրդական ապստամբություններին, 2011 թվականի սիրիական քաղաքացիական ապստամբության ժամանակ Հեզբոլլահը հրապարակայնորեն անցել է Իրանի և Սիրիայի կողմը^[416]։ Այս դիրքորոշումը արժանացել է հակակառավարական սիրիացիների քննադատությանը։ Այն պատժառով, որ Հեզբոլլահը աջակցում էր Արաբական գարնան համատեքստում այլ շարժումներին, հակակառավարական սիրիացիները հայտարարել են, որ իրենց «դավաճանված» են զգում Հեզբոլլահի կողմից կիրառվող երկակի ստանդարտների պատճառով։ Հեզբոլլահի կողմից Ալ-Կուսեյրայում Ասադի կառավարության հաղթանակին ցուցաբերած աջակցությունից հետո արաբական լրատվամիջոցներում սկսել են պարբերաբար հայտնվել Հեզբոլլահի դեմ ուղղված խմբագրականներ, իսկ հարավային Լիբանանում նկատվել են Հեզբոլլահի դեմ գրություններով գրաֆիտիներ^[417]։

2016 թվականի մարտին Պարսից ծոցի համագործակցության խորհուրդը Հեզբոլլահին անվանել է ահաբեկչական կազմակերպություն՝ Պարսից ծոցի երկրները խարխլելու ենթադրյալ փորձերի պատճառով, և Արաբական պետությունների լիգան, բացի Իրաքից և Լիբանանից, հետևել է այդ քայլին։ Գագաթնաժողովում Լիբանանի արտաքին գործերի նախարար Ջեբրան Բասիլն ասել է, որ «Հեզբոլլահը լայն ներկայացվածություն ունի և լիբանանյան համայնքի անբաժանելի խմբակցությունն է», մինչդեռ Իրաքի արտգործնախարար Իբրահիմ ալ-Ջաֆարին ասել է, որ Ժողովրդական մոբիլիզացիոն ուժերը և Հեզբոլլահը «պահպանել են արաբների արժանապատվությունը» և նրանք, ովքեր մեղադրում են նրանց ահաբեկիչ լինելու մեջ, հենց իրենք են ահաբեկիչներ։ Սաուդյան Արաբիայի պատվիրակությունը դուրս է եկել հանդիպման ընթացքում^[418]։ Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուն այդ քայլն անվանել է «կարևոր և նույնիսկ զարմանալի»^[419]։

Արաբական պետությունների լիգայի այս քայլից մեկ օր առաջ Հեզբոլլահի առաջնորդ Նասրալլան ասել է, որ «Սաուդյան Արաբիան զայրացած է Հեզբոլլահի վրա, քանի որ նա համարձակվում է ասել այն, ինչ միայն մի քանի հոգի են համարձակվում ասել իր թագավորական ընտանիքի դեմ»^[420]։

2020 թվականին անվտանգության գերմանական մի կապալառու Կատարին մեղադրել է Հեզբոլլահին ֆինանսավորելու մեջ^[421]։ 2021 թվականի սեպտեմբերին ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը բարձր է գնահատել Միացյալ Նահանգների և Կատարի կառավարության համատեղ ջանքերը Հեզբոլլահի ֆինանսական ցանցի դեմ^[422]։ Համաձայն Axios կայքի լուրերի՝ 2022 թվականի հուլիսին Կատարը մասնակցել է 30 երկրներից բաղկացած և Միացյալ Նահանգների գլխավորությամբ կազմակերպված հանդիպմանը՝ Հեզբոլլահին հակազդելու նպատակով^[423]։

Լիբանանի տեսակետ

2006 թվականի Լիբանանի պատերազմի ժամանակ տված հարցազրույցում այն ժամանակի նախագահ Էմիլ Լահուդը հայտարարել է, որ «Հեզբոլլահը մեծ հեղինակություն է վայելում Լիբանանում, որովհետև նա ազատեց մեր երկիրը… թեև այն շատ փոքր է, բայց նա դեմ է Իսրայելին»^[424]։ 2006 թվականի պատերազմից հետո լիբանանցիները, այդ թվում՝ կառավարության անդամները, դժգոհ էին երկրին հասցրած մեծ վնասից և Հեզբոլլահի գործողությունները համարում էին չարդարացված «վտանգավոր արկածախնդրություն», այլ ոչ թե օրինական դիմադրություն։ Նրանք մեղադրել են Հեզբոլլահին Իրանի և Սիրիայի անունից հանդես գալու մեջ^[425]։ Մարտի 14-ի դաշինքի մաս կազմող «Ապագա շարժման» պաշտոնյան զգուշացրել է, որ Հեզբոլլահն «ունի ահաբեկչական կուսակցության բոլոր հատկանիշները» և Լիբանանը տեղափոխում է դեպի իրանական իսլամական կառավարման համակարգ^[426]։

2008 թվականի օգոստոսին Լիբանանի կաբինետը քաղաքական հայտարարություն է տարածել, որը ճանաչել է «Լիբանանի ժողովրդի, բանակի և դիմադրության իրավունքը՝ ազատագրել Իսրայելի կողմից օկուպացված Շեբաա ֆերմաները, Քաֆար Շուբա բլուրները և Ղաջար գյուղի լիբանանյան հատվածը և պաշտպանել երկիրը՝ օգտագործելով բոլորը օրինական և հնարավոր միջոցները»^[29]։

Ան-Նահար օրաթերթի պահպանողական ուղղափառ քրիստոնյա խմբագիր Ջեբրան Թուենին Հեզբոլլահին անվանել է «իրանական ներմուծում» և ասել, որ «նրանք ոչ մի կապ չունեն արաբական քաղաքակրթության հետ»։ Թուենին կարծում էր, որ Հեզբոլլահի էվոլյուցիան կոսմետիկ է՝ թաքցնելով Լիբանանն իսլամացնելու և Իսրայելի հետ կործանարար պատերազմի տանելու երկարաժամկետ չարաբաստիկ ռազմավարությունը^[11]։

Գիտական տեսակետներ

Հասարակական գիտությունների ամենատարբեր ոլորտներում մասնագիտացած ակադեմիկոսները կարծում են, որ Հեզբոլլահը իսլամական ահաբեկչական կազմակերպության օրինակ է։ Նման գիտնականներից և հետազոտական ինստիտուտներից են՝

• Վալիդ Ֆարես՝ Լիբանանում ծնված ահաբեկչության մասնագետ^[427],
• Մարկ ԼեՎին՝ ամերիկացի պատմաբան^[428],
• Ավրահամ Սելա՝ իսրայելցի պատմաբան^[429],
• Ռոբերտ Վիստրիխ՝ իսրայելցի պատմաբան^[430],
• Էյալ Զիսեր՝ իսրայելցի պատմաբան^[431].
• Սիամակ Խաթամի՝ իրանցի գիտնական^[432],
• Ռոհան Գունարաթնա՝ սինգապուրցի գիտնական^[306],
• Ներու Գաբա՝ ավստրալացի գիտնական^[433],
• Տոր Բյորգո՝ նորվեգացի գիտնական^[434],
• Մագնուս Նորել՝ Ժողովրդավարության եվրոպական հիմնադրամ^[435],
• Անտոնի Քորդսման՝ Ռազմավարական և միջազգային հետազոտությունների կենտրոն^[436],
• Ամերիկյան առաջընթացի կենտրոն^[437],
• Միացյալ Նահանգների Խաղաղության ինստիտուտ^[438]։

Օտարերկրյա օրենսդիրների տեսակետներ

Գրեշեմ Բարեթը ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատում օրենսդրություն է ներկայացրել, որը, ի թիվս այլ բաների, Հեզբոլլահին անվանել է ահաբեկչական կազմակերպություն։ Կոնգրեսի անդամներ Թոմ Լանտոսը, Ջիմ Սաքսթոնը, Թադ Մաքքոթերը, Քրիս Շեյսը, Չարլզ Բուստենին, Էլսի Հասթինգսը և Ռոբերտ Վեքսլերը օրենսդրությանը սատարող իրենց ելույթներում Հեզբոլլահին անվանել են ահաբեկչական կազմակերպություն^[439]։ Իրաքի վարչապետ Նուրի ալ-Մալիքիի ելույթից կարճ ժամանակ առաջ ԱՄՆ կոնգրեսական Դենիս Հասթերթը ասել է. «Նա [Մալիքին] դատապարտում է ահաբեկչությունը, և ես պետք է հավատամ նրա խոսքերին։ Հեզբոլլահը ահաբեկչական կազմակերպություն է»^[440]։

2011 թվականին Կոնգրեսի անդամներից կազմված երկկուսակցական խումբը ներկայացրել է Հեզբոլլահի հակաահաբեկչական ակտը։ Ակտը երաշխավորում էր, որ Լիբանանին տրամադրված ամերիկյան ոչ մի օգնություն չի անցնի Հեզբոլլահի ձեռքը։ Ակտի ընդունման օրը կոնգրեսական Դարել Իսան ասել է. «Հեզբոլլահը ահաբեկչական խմբավորում է և քաղցկեղ է Լիբանանում։ Հեզբոլլահի հակաահաբեկչական ակտը վիրահատության է ենթարկում այս քաղցկեղը և կամրապնդի այն լիբանանցիների դիրքերը, ովքեր դեմ են Հեզբոլլահին»^[441]։

2006 թվականի Լիբանանի պատերազմի ժամանակ Sky News-ին տված հարցազրույցում բրիտանացի պատգամավոր Ջորջ Գելովեյն ասել է, որ Հեզբոլլահը «ահաբեկչական կազմակերպություն չէ»^[442]։

Շվեյցարիայի խորհրդարանի նախկին պատգամավոր Ժան Զիգլերը 2006 թվականին ասել է. «Ես հրաժարվում եմ Հեզբոլլահին որպես ահաբեկչական խմբավորում որակել։ Դա դիմադրության ազգային շարժում է»^[443]։

• Իսրայելա-պաղեստինյան պատերազմ (2023)