Espania
4°W / 40°N 4°W
Ti Espania[5] (Espaniol: España, panangibalikas: [esˈpaɲa] (
dengngen)), opisial a ti Pagarian ti Espania (Espaniol: Reino de España),[paammo 7][6] ket maysa a naturay nga estado ken maysa a kameng iti Kappon ti Europa a mabirukan idiay abagatan a laud nga Europa idiay Iberiko a Peninsula. Ti kangrunaan a dagana ket nabeddengan iti abagatan ken daya babaen ti Baybay Mediteraneo malaksid ti bassit a daga a nagbeddengan ti Ballasiw Taaw a Teritorio ti Britaniko iti Gibraltar; iti amianan babaen ti Pransia, Andorra, ken ti Luek Biskaya; ken iti amianan a laud ken laud babaen ti Taaw Atlantiko ken Portugal.
Pagarian ti Espania Reino de España | |
|---|---|
 Wagayway .svg) Eskudo | |
| Napili a pagsasao: "Plus Ultra" (Latin) (Ilokano: Sumaruno iti Labes) | |
| Nailian a kanta: "Marcha Real" (Espaniol)[paammo 1] (Ilokano: Naarian a Martsa) | |
![Lokasion ti Espania (nangisit a berde) – idiay Europa (berde ken nangisit a kolordapo) – idiay Kappon ti Europa (berde) — [Leyenda]](https://www.search.com.vn/wiki/ilo/Papeles:EU-Spain.svg) Lokasion ti Espania (nangisit a berde) – idiay Europa (berde ken nangisit a kolordapo) | |
| Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Madrid 40°26′N 3°42′W / 40.433°N 3.700°W |
| Opisial a sasao | Espaniol[paammo 2] |
| Mabigbig a rehional a sasao | Basko, Katalan/Balensiano, Galego ken Aranes (Oksitano) |
| Nagan dagiti umili | Espaniol, Kastila |
| Gobierno | Unitario a parlamentario a batay-linteg a monarkia |
• Ari | Juan Carlos I |
• Kangrunaan a Ministro | Mariano Rajoy |
| Lehislatura | Cortes Generales |
| Senado | |
| Kongreso dagiti Deputado | |
| Pannakabangon Maika-16 a siglo | |
• Tinawtawid a petsa | 569 (panagpangato idiay trono ni Liuvigild) |
• Dinastiko | 1479 |
• De facto | 1516 |
• De jure | 1715 |
• Nailian nga estado | 1812 |
• Batay-linteg a demokrasia | 1978 |
| Kalawa | |
• Dagup | 504,030 km2 (194,610 sq mi) (Maika-51) |
• Danum (%) | 1.04 |
| Populasion | |
• Karkulo idi 2010 | 46,030,109[1] (Maika-27) |
• Densidad | 93/km2 (240.9/sq mi) (Maika-106) |
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2011 |
• Dagup | $1.413 trilion[2] (Maika-13) |
• Tunggal maysa a tao | $30,622[2] (Maika-28) |
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2011 |
• Dagup | $1.536 trilion[2] (Maika-12) |
• Tunggal maysa a tao | $33,298[2] (Maika-26) |
| Gini (2013) | 33.7[3] kalalainganna |
| HDI (2013) |  0.869[4]nangato unay · Maika-27 |
| Kuarta | Euro (€)[paammo 3] (EUR) |
| Sona ti oras | UTC+1 (CET[paammo 4]) |
• Kalgaw (DST) | UTC+2 (CEST[paammo 5]) |
| Pakaammo a ti Is-isla ti Kanario ket addaan iti sabali a sona ti oras | |
| Pormat ti petsa | dd.mm.yyyy (Espaniol; CE) |
| Pagmanehuan | kanawan |
| Kodigo ti panagtawag | 34 |
| TLD ti internet | .es[paammo 6] |
Ti Espaniol a teritorio ket mairaman pay ti Is-isla ti Balear idiay Mediteraneo, ti Is-isla ti Kanario idiay Taaw Atlantiko idiay pantar ti Aprika, ken dagiti dua a naturay a siudad idiay Amianan nga Aprika, Ceuta ken Melilla, a nabeddengan ti Morocco. Maysa pay, ti ili iti Llívia ket maysa nga Espaniol nga exclave a naisanglad ti uneg ti Pranses a teritorio. Nga addaan iti kalawa a 504,030 kuadrado kilometro (194,610 sq mi), isu daytoy ti maikadua a kadakkelan a pagilian iti Akinlaud nga Europa ken ti Kappon ti Europa kalpasan ti Pransia, ken ti maikapat a kadakkelan a pagilian idiay Europa kalpasan ti Rusia, Ukrania ken Pransia.
Gapu ti lokasionna, ti teritorio ti Espania ket suheto ti adu nga akinruar nga impluensia manipud dagiti prehistoria a panawen ken aginggana ti panakabalinna a maysa a pagilian. Ti Espania ket rimsua a kas maysa a naipagtitipon a pagilian idi maika-15 a siglo, kalpasan ti panagasawa iti Katoliko a Monarkia ken ti panakalpas ti panagparukma manen, wenno Reconquista, iti Iberiko a peninsula idi 1492. Daytoy ket nangruna pay a nagtaudan iti impluensia kadagiti sabsabali a rehion, naipangpangruna idi agdama a moderno a panawen, idi nagbalin a globo nga imperio a nangibati kadagiti legado iti sumurok a 500 a riwriw a nga agsasao ti Espaniol tatta nga aldaw, a makaaramid daytoy ti maikadua a kaaduan ti mangisasao nga umuna a pagsasao.
Ti Espania ket maysa a demokrasia a naurnong iti porma iti maysa a parlamentario a gobierno babaen ti maysa a batay-linteg a monarkia. Daytoy ket maysa a narang-ay a pagilian nga addaan iti maika sangapulo ket dua a kadakkelan nga ekonomia iti lubong babaen ti nominal a GDP, ken nangato unay a pagalagadan ti panagbiag, a mairaman a ti maikasangapulo a kangatuan a ranggo ti pagsurotan ti kasayaat ti panagbiag iti lubong, manipud idi 2005. Kameng daytoy iti Nagkaykaysa a Pagpagilian, Kappon ti Europa, NATO, OECD, ken ti WTO.
Etimolohia
Ti pudno a naggapuan ti nagan nga Espania ken "Espaniol" ket nasuppiatan. Ti taga-ugma a Romano a nagan para iti Iberiko, Hispania, ket naala manipud iti naidaniw a balikas a Hesperia a mangitudo ti Espania, nga agiballatek ti Griego puot iti Italia a kas maysa a "akinlaud a daga" wenno "daga iti lumlumnek nga init" (Hesperia, Εσπερία iti Griego) ken Espania, a daytoy ket adadayo pay ngem ti laud, a kas ti Hesperia ultima.[7]
Daytoy ket baka kapadpada pay ti Puniko Ispanihad, a kayat na a sawen ket "daga dagiti koneho" wenno "igid", maysa a reperensia iti lokasion ti Espania idiay gibus ti Mediterraneano; Ti Romana a naaramid a sensilio iti daytoy a rehion manipud iti panagturay ni Hadrian ket agipakpakita ti maysa a babai a langa nga addaan iti koneho iti sakana.[8] Adda pay dagiti agibagbaga a ti balikas nga Espania ket naala manipud iti Basko a balikas nga Ezpanna a kayatna a sawen ket ti "igid" wenno "nagbeddengan", maysa pay a reperensia a ti kinapudno a ti Iberiko a peninsula ket buklenna ti abagatan a laud iti kontinente ti Europa.[7]
Ti humanista a ni Antonio de Nebrija ket nangigay-at a ti balikas a Hispania ket naggapu ti Iberiko a balikas a Hispalis, a kayatna a sawen ket ti "siudad iti akinlaud a lubong". Ni Jesús Luis Cunchillos ket nangisuppiat a ti ramut ti balikas a span ket ti Penisia a balikas ti spy, a kayatna a sawen ket ti "agpanday kadagiti metal". Ngarud ket ti i-spn-ya ket kayatna a sawen ket "ti daga a pagpandayan kadagiti metal".[9]
Paammo
Dagiti nagibasaran
Dagiti akinruar a silpo
Dagiti midia a mainaig iti Espania iti Wikimedia Commons