Spagna

Lumbard ucidentalQuest articol chì l'è scrivuu in lombard, grafia milanesa.

La Spagna - nòmm official in Spagnoeù Reino de España (Regn de Spagna) - l'è un Stat formaa da una monarchia parlamentàri ch'el se tróva a sudòvest de l'Europa. La capital l'è Madrid. Insèma al Portogal, Andòrra e Gibiltèrra la forma la Penisola Ibèrica. A nordest la gh'ha i mont Pirenei, e la confina con Francia e Andòrra, inveci a sud la confina con Gibiltèrra (che l'è ona colonia del Regn Unii). In di sò territòri african, la confina per tèrra e per mar con MarocchFin dal 1561 la capital l'è Madrid, che la gh'ha pussee o meno 3 milion d'abitant, e l'è ancasì la città con pussee gent.La lengua oficial del stat l'è el spagnoeù, e se parla anca el catalan/valenzan, el basch, el galizian e l'occitan, che hinn lengu official int i sò region, e hinn prottèt da la Costituzion spagnoeùla. Gh'hinn ancasì alter parlà e dialet che lor hinn prottèt ma lor hinn mingaa riconossuu officialment come lengu. Quèsti hinn: asturian, leones, estremadurian, cantabrian e aragones.

Spagna
Spagna - BanderaSpagna - Stema
Plus Ultra
Spagna - Localizazion
Spagna - Localizazion
Daits aministrativ
Nom intregRegn de Spagna
Nom ofiçalReino de España
Lengue ofiçaiSpagnoeù
CapitalaMadrid
Politega
Forma de governMonarchia parlamentàri
Capo de StatFilipp VI de Spagna
Capo de GovernPedro Sánchez
Superfix
Totala504,03 km² (71º)
% di aque2,4%
Popolazion
Totala58,751,711 ab.(2005) (22º)
Densitaa92 ab./km²
Jeografia
ContinentEuropa
ConfinPrincipaa d'Andora, Portugàl, Maroch, Frància e Gibiltera
Fus orariUTC+1
UTC+2 (ora legala)
Canarie:
UTC+0
UTC+1 (ora legala)
Economia
ValudaEuro
PIL (nominal)1 427 380,68 milion de USD (2021)
PIL pro capite (nominal)29 993,06 USD (2019)
Varie
Codex ISO 3166ES, ESP, 724
TLD.es
Prefiss tel.+34
Sigla autom.E
Inn nazionalMarcha Real
Festa nazionala12 de otober
Evoluzion storega
Proclamazion1715, 19 marz 1812, 9 dicember 1931, 29 dicember 1978 e 1479
 

Etimologia

El nòmm de Spagna deriva de Hispania (en milanes Ispània, nòmm latin con che i Roman nominàven geograficament a l'insèma de la Penísola Ibérica. Ispània l'é anca on adattament del nòmm grècch impiegaa da Artemidor d'Éfes (sècol I a. C.), autor del pussee antigh màppa d'Occident dove se descriv la Ispània romàna.

Govèrno e polìtica

Govèrno

Spagna l'è stabilii come ona monarchia parlamentàri da fondazion de la sóa Costituzion in del 1978. Quèst Alt Istituzion del Stat hinn:

  • La Cà Regal (in spagnoeù: Casa Real)
  • I Cort Generài (in spagnoeù: Cortes Generales)
    • La Càmera Bàssa nominaa Congrèss di Deputaa (in spagnoeù: Congreso de los Diputados)
    • El Senaa (in spagnoeù: Senado)
  • El Consìli Superior del Potere Giudizziàri (in spagnoeù: Consejo Superior del Poder Judicial)
  • Tribunal Costituzional (in spagnoeù: Tribunal Constitucional)

La sóa fonzion l'è articolà i poteri del Stat (esecutiv, legislativ e giudizziàri) ed equilibrà i lor relazion de potere.

Polìtica

I partii polìtich e coalizion che attualment gh'hann rappresentazion in del Congrèss o in del Senaa hinn, per órdin alfabètich int i sò rispettiv lengu spagnoeúl:

  • Bloque Nacionalista Galego (BNG) (galizian; Alleanza Nazionalista Galiziana)
  • Coalición Canaria (CC) (spagnoeù; Coalizion Canària)
  • Convergència i Unió (CiU) (catalan; (Convergenza e Union)
  • Esquerra Republicana de Catalunya (ERC) (catalan; (Sinistra Repubblicàna de Catalogna)
  • Izquierda Unida (IU) (spagnoeù; Sinistra Unii)
  • Iniciativa per Catalunya Verds (ICV) (catalan; Iniziatìva per Catalogna Verd)
  • Nafarroa Bai (Na-Bai) (basch; Navarra Sì)
  • Nueva Canarias (NC) (spagnoeù; (Noeuva Canàrie)
  • Partido Nacionalista Vasco (PNV-EAJ) (spagnoeù; Partii Nazionalista Basch)
  • Partido Popular (PP) (spagnoeù; Partii Popolar)
  • Partido Socialista Obrero Español (PSOE) (spagnoeù; Partii Socialista Operàri Spagnoeù)
  • Unión Progreso y Democracia (UPyD) (spagnoeù; Union Progrèss e Democrazia)

I partii polìtich e coalizion present domà in municippi o parlament Autonòmich attualmente, ólter i sora menzionaa, lor hinn:

  • Alternativa Popular Canaria (APC) (spagnoeù; Alternativa Popolar Canaria) (Canarie)
  • Andecha Astur (AA) (Asturian; Solidarietà Astur) (Principaa d'Asturie)
  • Bloc Nacionalista Valencià (BNV) (Valenzian; Alleanza Nazionalista Valenziana) Comunità Valenziana
  • Centro Democrático y Social (CDS) (spagnoeù; Cénter Democràtich e Social)
  • Chunta Aragonesista (CHA) (Aragones; Giunta Aragonesista) (Aragona)
  • Euskal Herritarrok (EH) (Basch;) (Paes Basch; Cittadin Basch); attualment illegalizzaa per apologia del terrorismo.
  • Eusko Alkartasuna (EA) (Basch; Libertà Basca) (Paes Basch)
  • Iniciativa por La Orotava (IpO) (spagnoeù; Iniziativa per La Orotava) (Canarie)
  • Partido Andalucista (PA) (spagnoeù; Partii Andalusista) (Andalusia)
  • Partido Aragonés Regionalista (PAR) (spagnoeù; Partii Aragones Regionalista) (Aragona)
  • Partiu Asturianista (PAS) (Asturian; Partii Asturianista) (Principaa d'Asturie)
  • Partido Nacionalista Canario (PNC) (spagnoeù; Partii Nazionalista Canari) (Canarie)
  • Partido Regionalista de Cantabria” (PNC) (spagnoeù; Partii Regionalista de Cantabria) (Cantabria)
  • Partit Socialista de Mallorca-Entesa Nacionalista (PSM-EN)(Catalan; Partii Socialista de Maiorca-Collaborazion Nazionalista) (Ìsol Ballear)
  • Tierra Comunera-Partido Nacionalista Castellano (TC-PNC) (spagnoeù;Terra Comunera-Partii Nazionalista Castiglian) (Burgos)
  • Unió Valenciana (UV) (Valenzian; Union Valenziana) (Comunità Valenziana)
  • Unión del Pueblo Leonés (UPL) (spagnoeù; Union del Pòpol Leones) (León)
  • Unión del Pueblo Navarro (UPN) (spagnoeù; Union del Pòpol Navarro) (Comunità Foral de Navarra)
  • Unión Renovadora Asturiana (URAS) (spagnoeù; Union Rinnovatris Asturiana) (Principaa d'Asturie)

Comunità autònom e provinci

Mappa de Spagna, division territorial.

El Stat, second la Costituzion in vigor attualment, l'è ona nazion formaa ona altra volta da “nazionalità” e region. I orìgin del Stat Spagnoeù lor se pòden trovà in de la union matrimonial di regn medioevài de Castiglia e Aragona (formaa ona altra volta da la union d'álter regni anterior) in final del sècol XV in temp di Rè Cattòlich, quand la se completa la unificazion polìtica, che la finiss con la union del Regno de Navarra, del Regn de Granada e d'álter territori. On princippi d'unificazion istituzional posterior el succed in del regnaa de Filipp V de Spagna, che el crea ona forma de stat centralizzaa che el se mantegna fin la Costituzion attualment in vigor.

El Stat el se divid in dersett Comunità Autònom e dò Città Autònom che lor fórmen ona organizzazion anàloga a la di stat federái. Lor posséden on grand livell d'autonomia, poteri legislativ, de bilancio, amministrativ ed esecutiv in di competenz esclusiv che el Stat Central el garanta a ogni comunità per mezz d'on Statutt d'Autonomia. Ogni comunità autònoma la se divid in ona o in vari provinci, fasend on total de 52. I communità autònom e i sò capital hinn:


Communità autònomCapital
AndalusiaSivija
AragonaSaragoza
AsturiOviedo
BalearPalma de Maiorca
CanarieSanta Cros de Tenerife e I Palm de Granda Canària
CantabriaSantander
Casteja-La ManciaToledo
Casteja e LeónValladolid
CatalògnaBarcelona
EstremaduraMérida
GaliziaSant Giácom de Compostella
MadridMadrid
MurciaMurcia
NavarraPamplona
Comunità ValenzianaValenzia
Paes BaschVitoria
RiojaLogroño

Geografia

Situaa in Europa Occidental, la occupa la maggior part de la Penìsola Ibèrica e, foeura de questa, duu arcipèlagh (el di Ìsol Canarie) in del Ocean Atlàntich ed el di Ìsol Ballear in del Mar Mediterràneo e dò città, Ceuta e Melilla, in del nord d'Àfrica. In estension territorial l'è el terz paes d'Europa (esclusa Russia), dedree Ucrania e Francia, ed el second maggior de la Union Europea. I fronter fìsich de Spagna lor hinn, principalment, i de la Penìsola Ibèrica, ólter la che la confina con Portogal. Quest stat e l'Ocean Atlàntich al ovest, el Mar Mediterràneo al est, el Strett de Gibilterra al sud ed i Pirenèi, insema al Golf de Biscaglia ed al Mar Cantàbrich al nord. I principài sistemm montuos lor hinn: Pirenèi, Sistema Ibèrich, Carpetana, Oretana e Cadenn Bètich (Subbètica e Penibètich).

Economia

Cont on PIL de 798.672 milion d'euro (2004) ed ona rèddit pro càpite de 22.690 dòllar USA (2004), Spagna l'è ona di grand economi europee e la ottava mondial. La speranza de vita de la soa popolazion l'è tra i trè pussee alt del mond e la mortalità infantil tra i pussee bass.

Demografia

Spagna la cuntava con 40.499.791 abitant el primm de genar de 2000, 45.116.894 abitant el primm de genar de 2007. In 2003 la gh'a ricevuu el 50% de la immigrazion estracomunitaria vers la Union Europea, sora tutt de cittadin in situazion illegal, Maghrebin, subsaharian e latinoamerican. La società spagnoeula la fronta allora i sfid generaa dai difficoltà e integrazion de questi lavorador.

Àree metropolitann

I àree metropolitann che lor gh'avéven pussee de 300.000 abitant in 2003 lor hinn i seguent:

Fest Nazionài

Ólter di festività nazionài, ogni comunità autònoma la gh'ha duu dì festiv, ed ogni comun álter duu pussee, cont on nùmer total de fest officiài in Spagna de 15.

Collegament esterni

Wikimedia Commons
al gh'a dent roba culegada a:


 
I Stat de l'Europa
Albania | Andora | Armenia2 | Austria | Azerbaigian1 | Belgi | Bielorussia | Bosnia e Erzegovina | Bulgaria | Cechia | Cipro2 | Citaa del Vatican | Croazia | Denimarca | Estonia | Finlandia | Frància | Georgia1 | Germania | Grecia | Irlanda | Islànda | Itàlia | Kazakhstan1 | Letònia | Liechtenstein | Lituània | Lussemburgh | Macedonia del Nord | Malta | Monaco | Moldavia | Montnegher | Norvegia | Paes Bass | Portogall | Polonia | Regn Unii | Romania | Russia1 | San Marin | Serbia | Slovacchia | Slovenia | Spagna | Svezia | Svízzera | Turchia1 | Ucraina | Ongaria
1. Stat parzialment in Asia. 2. Stat in Asia, però considerads part de l'Europa per dei rexon storeg e culturai