Andrej Gromyko

Andrej Gromyko fæddist fátækur bændasonur í þorpinu Starje Gromykí í Hvíta-Rússlandi árið 1909.^[1] Hann var átta ára gamall þegar kommúnistar tóku völdin í rússnesku byltingunni árið 1917.^[2] Hann gekk í skóla í hvítrússnesku höfuðborginni Minsk og lagði þar stund á landbúnaðarhagfræði. Hann kynntist eiginkonu sinni, Lídíju Grínevítsj, á námsárum sínum og eignaðist með henni tvö börn.^[1]

Gromyko hóf nám í diplómataskóla Kreml árið 1938 og nam utanríkisfræði Sovétstjórnarinnar í eitt ár. Hann hlaut síðan starf í sendiráði Sovétríkjanna í Bandaríkjunum og flutti því ásamt konu sinni og börnum til Washington. Skjótur frami Gromykos skýrðist að nokkru leyti af þeim mikla fjölda embættismanna sem höfðu látið lífið í hreinsunum Stalíns.^[1] Árið 1943 var sovéski sendiherrann, Maksím Lítvínov, kallaður heim og Gromyko var því hækkaður í tign og gerður nýr sendiherra. Sem slíkur mætti hann á Dumbarton Oaks-ráðstefnuna fyrir hönd Sovétmanna næsta ár.^[2]

Árið 1946 varð Gromyko fyrsti fastafulltrúi Sovétríkjanna hjá Sameinuðu þjóðunum. Gromyko gegndi þessu embætti í tvö ár og beitti á þeim tíma neitunarvaldi Sovétríkjanna í öryggisráði Sameinuðu þjóðanna 25 sinnum, sem leiddi til þess að honum áskotnaðist uppnefnið „Herra Njet“.^[1]

Þegar Andrej Vyshínskíj tók við af Vjatsjeslav Molotov sem utanríkisráðherra Sovétríkjanna árið 1949 var Gromyko gerður varamaður hans í ráðuneytinu. Þar sem Vyshínskíj var heilsuveill fór Gromyko í reynd með málefni ráðuneytisins oftar en ekki á upphafsdögum kalda stríðsins. Gromyko var síðar gerður sendiherra Sovétmanna í Bretlandi og var enn staðsettur þar þegar Jósef Stalín lést árið 1953.^[1]

Eftir dauða Stalíns varð Molotov utanríkisráðherra á ný og hann kallaði Gromyko strax heim til starfa í ráðuneytinu. Molotov var hins vegar leystur úr embætti eftir að Níkíta Khrústsjov hafði tryggt völd sín sem nýr leiðtogi Sovétríkjanna og Gromyko varð því nýr utanríkisráðherra árið 1957.^[1]

Gromyko naut ekki mikilla áhrifa á stjórnartíð Khrústsjovs, sem tók sjálfur flestar mikilvægar ákvarðanir í utanríkismálum. Khrústsjov mun hafa sagt um Gromyko að hann gæti skipað honum að girða niður um sig buxurnar og setjast með beran rassinn á ís og að Gromyko myndi hlýða. Talið er að Gromyko hafi ekki fengið að vita um fyrirætlanir Khrústsjovs um að koma fyrir kjarnaeldflaugum á Kúbu árið 1962, sem leiddi til Kúbudeilunnar við Bandaríkin.^[3] Gromyko var með í ráðum í Berlínardeilunni og átti hlut að máli þegar Berlínarmúrinn var reistur árið 1961. Hann tók jafnframt þátt í samningu fjórveldasáttmálans um stöðu Berlínar um áratugi síðar.^[4]

Khrústsjov var sviptur völdum árið 1964 en Gromyko var áfram utanríkisráðherra og áhrif hans jukust til muna eftir leiðtogaskiptin. Eftirmaður Khrústsjovs, Leoníd Brezhnev, studdist við ráð Gromykos í mun meiri mæli og árið 1973 hlaut Gromyko sæti í stjórnmálanefnd Kommúnistaflokksins.^[3] Á stjórnartíð Brezhnevs tók Gromyko þátt í mótun „slökunarstefnunnar“ (détente) og í skipulagningu Helsinkiráðstefnunnar 1975.^[4] Vegna sérhæfingar Gromykos var þó sjaldan bent á hann sem mögulegt leiðtogaefni til að taka við af Brezhnev.^[5]

Gromyko hélt áfram sem utanríkisráðuneytinu eftir að Brezhnev lést árið 1982. Í mars 1983 var hann jafnframt skipaður einn af þremur aðstoðarforsætisráðherrum í stjórn Níkolaj Tíkhonov forsætisráðherra.^[6]

Eftir að Míkhaíl Gorbatsjov, sem Gromyko hafði stutt, varð leiðtogi sovéska kommúnistaflokksins árið 1984 lét hann fljótt skipta um utanríkisráðherra og setti Eduard Sjevardnadse, leiðtoga flokksdeildar kommúnistaflokksins í Georgíu, í embættið.^[1] Næsta ár tók Gromyko þess í stað við embætti forseta forsætisnefndar Æðstaráðs Sovétríkjanna, sem gerði hann lögformlega að æðsta manni ríkisins en dró í reynd nokkuð úr beinum völdum hans.^[7][8]

Gromyko gegndi forsetaembættinu til ársins 1988 en þá ákvað Gorbatsjov að gerast sjálfur þjóðhöfðingi. Gromyko missti jafnframt sæti sín í stjórnmálanefnd og miðstjórn flokksins og settist í helgan stein. Hann lést næsta ár, 79 ára gamall.^[6]