Forsetakosningar á Íslandi 2024

Samkvæmt stjórnarskrá Íslands er forseti er kjörinn í beinum leynilegum kosningum af þeim sem kosningarrétt hafa í alþingiskosningum. Sá sem fær flest atkvæði í kosningunum telst rétt kjörinn forseti.

Þessar forsetakosningar eru þær fyrstu sem fara fram samkvæmt nýjum kosningalögum sem samþykkt voru árið 2021 og gilda um allar kosningar á Íslandi, en áður giltu sérstök lög um forsetakosningar. Helsta nýbreytnin í nýju kosningalögunum eru að forsetakosningar fara framvegis fram fyrsta laugardag í júní, en þó ekki ef það er laugardagurinn fyrir hvítasunnudag, þá skulu kosningarnar fara fram einni viku síðar, en samkvæmt eldri lögum var miðað við seinasta laugardag í júní. Framboðsfrestur er til hádegis 26. apríl og skal kjörskrá einnig liggja fyrir þann sama dag. Atkvæðagreiðsla utan kjörfundar hefst 2. maí hjá sýslumönnum.

Til að vera í framboði þarf forsetaefni að skila inn að lágmarki 1500 en að hámarki 3000 meðmælum frá kjósendum sem þurfa að koma úr öllum landsfjórðungum í samræmi við hlutfallslega skiptingu kjósenda á milli þeirra. Í forsetakosningunum 2020 var í fyrsta skipti leyft með sérstakri lagabreytingu að meðmælum væri safnað rafrænt en það var gert sérstaklega með vísan til heimsfaraldurs COVID-19. Með nýju kosningalögunum frá 2021 var þó gert ráð fyrir að rafræn söfnun meðmæla yrði í boði til frambúðar. Opnað var fyrir rafræna söfnun meðmæla á vefnum Island.is þann 1. mars 2024. Þar geta væntanlegir frambjóðendur stofnað meðmælasöfnun og kjósendur geta skráð meðmæli með frambjóðendum með rafrænum skilríkjum sínum. Mun fleiri einstaklingar stofnuðu meðmælasöfnun með þessum hætti en þeir sem gáfu út nokkra opinbera tilkynningu um framboð.

Guðni Th. Jóhannesson, sitjandi forseti Íslands, tilkynnti í nýársávarpi sínu 1. janúar 2024 að hann yrði ekki í framboði eftir átta ára setu í embættinu.^[1] Nokkrir frambjóðendur komu fram fljótlega eftir það en flest framboðin komu þó fram eftir miðjan marsmánuð.

Hér að neðan er fjallað um framboð þeirra sem tilkynnt hafa sérstaklega um framboð sitt þannig að um það hafi verið fjallað af fjölmiðlum. Auk neðangreindra hafa fjölmargir stofnað meðmælasöfnun á vefnum Island.is án þess að gera nokkuð annað til að kynna framboð sitt. Í einhverjum tilfellum stofnuðu einstaklingar slíka meðmælasöfnun fyrir mistök.^[2] Þann 18. apríl 2024 voru 82 einstaklingar með virka rafræna meðmælasöfnun og enn fleiri höfðu áður verið með slíka söfnun í gangi en lokað henni.

Skiluðu inn framboðum

Eftirtaldir 13 frambjóðendur skiluðu inn framboðum til landskjörstjórnar fyrir lok framboðsfrests á hádegi þann 26. apríl. Landskjörstjórn úrskurðar um gildi framboða í síðasta lagi 2. maí.

Aflýst framboð

Mögulegir frambjóðendur

• 1. janúar tilkynnti Björgvin Páll Gústavsson að hann væri í framboðspælingum.^[35] 2. febrúar tilkynnti hann að hann myndi ekki gefa kost á sér.^[36]
• 4. janúar tilkynnti Björn Zoëga, þáverandi forstjóri Karolinska-sjúkrahússins í Svíþjóð að hann væri að íhuga framboð.^[37] 22. mars tilkynnti hann að hann ætlaði ekki í framboð.^[38]
• 6. janúar tilkynnti fasteignamiðlarinn Hlynur Jónsson að hann væri að leggjast undir feld fyrir mögulegt famboð.^[39] 15. apríl tilkynnti hann að hann myndi ekki bjóða sig fram.^[40]
• 5. febrúar tilkynnti Eyjólfur Guðmundsson, þáverandi rektor við Háskólann á Akureyri að hann væri að íhuga framboð.^[41] 22. mars tilkynnti hann að hann myndi ekki bjóða sig fram að þessu sinni.^[42]
• 27. febrúar tilkynnti Alma Möller, landlæknir að hún væri að íhuga framboð.^[43] 8. apríl tilkynnti hún að hún myndi ekki fara í framboð.^[44]
• 1. mars tilkynnti Ólafur Jóhann Ólafsson, rithöfundur að hann væri að íhuga forsetaframboð.^[45] 14. mars tilkynnti hann að hann færi ekki í framboð.^[46]
• 6. mars tilkynnti Salvör Nordal, umboðsmaður barna að hún væri að íhuga forsetaframboð sem að sagðist ætla að gefa út tilkynningu fyrir páska.^[47] 23. mars tilkynnti Salvör að hún myndi ekki fara í framboð, þrátt fyrir gott gengi í könnunum.^[48]
• 29. mars tilkynnti Jakob Frímann Magnússon, þingmaður að hann væri að leggjast undir feld fyrir mögulegt forsetaframboð.^[49] 6. apríl tilkynnti hann að hann myndi ekki gefa kost á sér og lýsti jafnframt stuðningi við framboð Katrínar Jakobsdóttur.^[50]

Ýmis önnur nöfn voru nefnd í þjóðarumræðunni um mögulega frambjóðendur, þar á meðal voru Dagur B. Eggertsson, Davíð Oddsson, Bjarni Benediktsson, Eva María Jónsdóttir, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, Magnús Geir Þórðarson, Róbert Spanó, Svafa Grönfeldt, Víðir Reynisson, Þórólfur Guðnason, Fannar Jónasson, Óttarr Proppé, Gerður Kristný Guðjónsdóttir, Stefán Eiríksson, Haraldur Þorleifsson, Lilja Alfreðsdóttir, Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, Andri Snær Magnason, Pawel Bartoszek, Þóra Arn­órs­dótt­ir, Þorgrím­ur Þrá­ins­son og Al­freð Gísla­son öll í umræðunni.