თეთრკუდა ფსოვი

თეთრკუდა ფსოვი
	;
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:	ცხოველები
ტიპი:	ქორდიანები
კლასი:	ფრინველები
რიგი:	ქორისნაირნი
ოჯახი:	ქორისებრნი
გვარი:	ფსოვი
სახეობა:	თეთრკუდა ფსოვი
ლათინური სახელი
	Haliaeetus albicilla (Linnaeus, 1758)
დაცვის სტატუსი
	ყველაზე ნაკლები საფრთხის ქვეშ; IUCN 3.1 Least Concern : 22695137
გავრცელება
	; ბუდობის რაიონები გამოზამთრების რაიონები მთელი წლის განმვალობაში გავრცელების რაიონები
ITIS	175419
NCBI	8969
FW	336225

თეთრკუდა ფსოვი,^[1] ან ჩვეულებრივი ფსოვი^[2] (ლათ. Haliaeetus albicilla) — ფრინველი ქორისებრთა ოჯახისა. მისი სხეულის სიგრძეა 70–90 სმ,^[3] ფრთების შლილი 200–245 სმ,^[4] მასა 3075–6920 გრამი.^[5] ზრდასრულს აქვს დიდი და ძლიერი ყვითელი ნისკარტი, მოკლე, სოლისებრი, თეთრი ფერის კუდი და ფართო ფრთები. თავი და კისერი მუქი ყავისფერია. ახალგაზრდას აქვს მუქი ნისკარტი და მოყავისფრო-მოშავო დაწინწკლული შეფერილობა,^[4] მკერდზე განივი ლაქები, კუდის ზედა მხარეს მარმარილოსებრი ნახატი,^[6] გრძივი ფრთის ქვედა მხარეზე იღლიის ბუმბულები ღია ფერისაა; მუქი არშიები არტყია საჭისა და მომქნევ ბუმბულებს.^[3] ხმა — ყრუ „კრა-კრა“.^[7]

ფართოდაა გავრცელებული ევრაზიაში, ასევე ისლანდიასა და გრენლანდიაზე; ზამთრობს ჩრდილოეთ აფრიკაში. საქართველოში ფსოვი XIX –XX საუკუნეების მიჯნაზე გვხვდებოდა ახალციხეში, აწყურსა და ბორჯომში, მცხეთაში, თბილისის შემოგარენში, თეთრიწყაროს მიდამოებში, მდინარეების — ქვაბლიანის, აჭარისწყლის სათავეებში, მდინარე ხრამის ხეობაში. ამჟამად შეინიშნება შირაქ-ელდარის ველზე, ერწოსა და პალიასტომის ტბების სიახლოვეს და ჯავახეთში.^[8] აქ მისი ბუდობა არ ფიქსირდება, თუმცა მთელი წლის განმავლობაში გვხვდება.^[4] ბინადრობს მდინარეების, ტბებისა და ზღვების ნაპირებზე, ჭალებში, მეჩხერტყიან ჭაობებში.^[3] 1982 წლისთვის საქართველოში 20-მდე ფსოვი ივარაუდებოდა.^[8]

იკვებება უმთავრესად თევზით. საკვებად აგრეთვე იყენებს მსხვილი ძუძუმწოვრების ლეშს.^[4]

ცხოვრობს მარტო ან წყვილებში.^[7] სქესობრივ სიმწიფეს აღწევს ორი წლის ასაკში. ქმნის მუდმივ წყვილებს. ბუდეს იკეთებს მაღალ ხეზე (6–25 მეტრი). ზოგჯერ რამდენიმე ბუდეც აქვს და მორიგეობით იყენებს მათ. დიდი ზომისაა, დიამეტრში 1,5 მეტრს აღწევს, სიმაღლეშე — 1–1,5 მეტრს.^[8] მარტ-აპრილში დებს 1–3 თეთრ კვერცხს მოწითურო ლაქებით.^[7] ინკუბაცია ერთი თვე გრძელდება. ტყვეობაში ვერ მრავლდება.^[8]

საბუდარი ტერიტორიების რიცხვმა მკვეთრად იკლო სწრაფი ანთროპოგენიზაციის გამო. რიცხოვნობის შემცირების მიზეზებია: წყალსატევების გაჭუჭყიანება შხამებით, სასოფლო-სამეურნეო მავნე მღრღნელების წინააღმდეგ შხამქიმიკატების გამოყენება, საბუდრების მოშლა. 1976 წლის მონაცემებით, თბილისის ზოოპარკში ჰყავდათ ერთი ფსოვი.^[8] შეტანილია საქართველოს წითელ „ნუსხაში“.^[9]