Жүгері
Жүгері (лат. Zea mays) — астық тұқымдасына жататын бір жылдық дақылдардың бірі.
| Жүгері | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||||||
| Zea mays L. |
Еуропалықтар Оңтүстік Американы ашқан кезде «маис» деп аталатын, осы күнгі жүгері дақылдарын кездестірген. Оның алғашқы өкілін Еуропаға Христофор Колумб әкелген. Бұл данасын Х.Колумб испан короліне сыйға тартады. Ал біздің жүгерінің алғаш орныққан жері Молдавия болған. Дала ауылына кең таралуына оның мол өнім, көк балаусаны аса көп беруі де себепші болды. Бір жылдық астық тұқымдас жылылықты сүйетін өсімдік. Дара жынысты, бір үйлі өсімдік. Жүгері 12-140 С-та қаулап өседі. Аталық гүлшоғыры – собық. Тамыр жүйесі – шашақ, қосалқы тамырлары болады. В,Е дәрімендері, техникалық май, линолеум, желім, жасанды жібек алынады. Азот, фосфор тыңайтқыштары қажет.[1]
Әлемдегі өндіріс
| Әлем бойынша жүгері өнімі (мың тонна) | |
|---|---|
| 1965 | 226 544 |
| 1970 | 265 831 |
| 1975 | 341 661 |
| 1980 | 396 623 |
| 1985 | 485 527 |
| 1990 | 483 343 |
| 1995 | 517 329 |
| 2000 | 592 039 |
| 2005 | 714 191 |
| 2010 | 851 680 |
| 2015 | 1 052 097 |
| 2016 | 1 100 226 |
| 2017 | 1 134 747 |
| 2018 | 1 147 689 |
| Ең көп жүгері өндіретін елдер (мың тонна) | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ел | 2014 | 2016 | 2018 | |||||
 АҚШ | 361091 | 384778 | 392451 | |||||
 Қытай | 215646 | 231674 | 257174 | |||||
 Бразилия | 79882 | 64143 | 82288 | |||||
 Аргентина | 33087 | 39793 | 43462 | |||||
 Украина | 28497 | 28075 | 35801 | |||||
 Индонезия | 19008 | 20370 | 30254 | |||||
 Үндістан | 24170 | 26260 | 27820 | |||||
 Мексика | 23273 | 28251 | 27170 | |||||
 Румыния | 11989 | 10746 | 18664 | |||||
.svg){kind=small} Канада | 11487 | 12349 | 13885 | |||||
Басқа да астық тұқымдастар секілді піскен жүгері дәні өте қоректі келеді, оның құрамында: көмірсу, ақуыз, май, калий, фосфор, магний, кальций т. б. минералдық тұздар, витаминдер бар. Азықтық жүгері дәнінен ұн, әртүрлі жарма, ал жүгері жармасынан — жүгері үлпілдегі, үлпек дән және қытырлауық «таяқша» алынады. Жүгері үлпілдегі , үлпек дәні және қытырлауық «таяқша » — қосымша баптаулы қажет етпейтін дәмді тағам.Организмге жақсы сіңеді. Оны үш мезгілгі аста: шай, суп, қуырылған нан қосылған сорпа, компот, шырын, кисель, простокваша, айранмен т.б. жеуге болады. Ол әсіресе балаларға пайдалы (ыстық сүтке қосып береді). Қант себілген жүгері үлпілдегі мен тәтті қытырлауық «таяқшаны» ет-женді және тез толатын адамдарға, сондай-ақ қант диабетімен ауыратындарға жеуге болмайды. Жүгері үлпілдегін, «таяқшаны» үлпек дәнді құрғақ жерде сақтаған жөн. Егер үлпілдек жұмсаңқырап кетсе оны духовкаға салып келтіреді. Дымқыл тартқан үлпілдек тез көгеріп, жеуге жарамайды.
