مکی
| مکی | |
 | |
| پچھاݨ | |
| دیس: | بوٹے |
| برادری: | پھلوالے بوٹے |
| وڈی ٹولی: | اکدالے |
| ٹبر : | گھا |
| سائینسی ناں: | Zea mays subsp. mays |
مکی گھا دے ٹبر دا اک وڈا بوٹا اے۔ ایہنوں پرانے ویلیاں توں وچکارلے امریکہ دے دیسی لوک اگا رہے سن۔ پتیاں والے ڈنڈے تے چھلیاں لگدیاں نیں۔ ایہناں دے داݨے ہُندے نیں۔ مکی دیاں دنیا وچ 50 ونڈاں نیں جنہاں دے وکھے ناپ، رنگ تے پدھراں نیں۔ تھاں ناں چٹیاں تے پیلیاں ونڈاں چوکھیاں پسند کیتایاں جاندیاں نیں۔
تریخ
کئی تریخ لکھاری ایہ لکھدے نیں مکی نوں پہلی واری میکسیکو دی تیہوکی تھاں وچ آپ آگایا گیا۔ اولمیکی تے مایا لوکاں ایہدیاں کئی ونڈاں نوں ماجھی امریکی ویلے وج اگایا تے کئی ولاں نال ورتیا کھادا۔ 2500 م پ وج ایہ دوسرے امریکی تھانواں وچ پھیل گیا۔ فالتو مکئی تے وکھریاں ونڈاں دی پدھر تے اک بپار دا جال پے گیا۔ یوپی کھوجی جدوں امریکہ اپڑے تے اوہ مکی نوں یورپ تے ہور تھانواں ول لے گۓ۔مکی دنیا دیاں ہور تھانواں تے پھیل گئی ایہدا وکھرے موسمی تھانواں تے اگنا اسان سی تے ایہو گل ایس نوں پھیلا گئی۔ مٹھی مکی جیہڑی مٹھاس نال بھری ہوندی اے تے کھیت مکی جیہڑی ڈنگراں تے ہور کماں لئی اگائی دے اے ایہ وڈیاں ونڈاں نیں۔
دکھالا
مکی دا بوٹا 2.5 میٹر (8 فٹ) تک لماں ہوندا اے کج جنگلی ونڈاں 12 میٹر (40 فٹ) تک وی اچیاں ہوجاندیاں نیں۔ ٹانڈا بانس ورگا ہوندا اے جیدے وچ 20 پوراں ہوندیاں نیں تے ہر پور 18 سینٹی میٹر (7 انچ) دی ہوندی اے۔ ہر پور دی مڈھ تے اک پتہ نکلدا اے جیہڑا 9 سینٹی میٹر(3.5 انچ) چوڑا تے 120 سینٹی میٹر(4 فٹ) لماں ہوسکدا اے۔ ٹانڈے دی ٹیسی تے پھل لگدا اے جس توں پراگ پتے نال بنی چھلی تے ڈگدے نیں چھلی تے ریشمی وال جیہڑے 7 انج (178 ملی میٹر) لمے ہوندے نین نکلدے نیں۔ ایہدے انت تے اک کارپل اے جے ایھدے تے پولن دگے تے ایہ فیر دانے بندے نیں۔ ایہ دانے مٹراں دے ناپ دے ہوندے نیں۔ ایہ کئی رنگاں دے ہوسکدے نیں: کالے، نیلے، پیلے، رتے۔ اک چھلی اُتے 600 داݨے ہوسکدے نیں۔
| وڈیاں فصلاں دی طاقت[۱] (100 گرام وچ) | ||||||
| فصل | مکی | چول | کݨک | آلو | سویا بین | شکرقندی |
| پاݨی (گ) | 10 | 12 | 13 | 79 | 68 | 77 |
| طاقت* | 1528 | 1528 | 1369 | 322 | 615 | 360 |
| پروٹین(گ) | 9.4 | 7.1 | 12.6 | 2.0 | 13.0 | 1.6 |
| چربی(گ) | 4.74 | 0.66 | 1.54 | 0.09 | 6.8 | 0.05 |
| کاربوہائیڈریٹ(گ) | 74 | 80 | 71 | 17 | 11 | 20 |
اگائی
مکی ساری دنیا وج اگائی جانوالی فصل اے تے پآر نال کسے وی ہور فصل دے آڈے وچ ایہ سب توں چوکھی ہونوالی فصل اے[۲]۔ امریکہ وچ سب توں زیادھ ہوندی اے تے امریکا دنیا دی 40% مکی اگاوندا اے تے ہور دس وڈے دیساں وچ آنوالے چین، برازیل، میکسیکو، انڈونیشیا، ہندستان، فرانس تے ارجنٹائن نیں۔ 2009 وچ ساری دنیا وچ 817 مین ٹن مکی ہوئی جد کے ایہ چاول (678 ملین ٹن) تے کنک (682 ملین ٹن) توں ودھ سی[۳]۔ 2009 وچ 159 ملین ہیکٹر (390 ملین ایکڑ) تے مکی بیجی گئی۔ اک ہیکٹر وچ ہوند 5 ٹن رئی۔ دن؛ا د؛اں کجھ تھانواں تے ایہ ہوند ودھ وی سی۔
| 2012 وچ 10 وڈے اگان والے[۴] | |
|---|---|
| دیس | ہوند ٹناں وچ |
 امریکا | 273,832,130 |
 چین | 208,258,000 |
 برازیل | 71,296,478 |
 ارجنٹائن | 25,700,000 |
 میکسیکو | 22,069,254 |
 بھارت | 21,060,000 |
 یوکرین | 20,961,300 |
 انڈونیشیا | 19,377,030 |
 فرانس | 15,614,100 |
 جنوبی افریقا | 12,500,000 |
| دنیا | 690,668,292 |
پاکستان وچ کݨک تے چوݪ مگروں مکی تیجی وڈی دانیاوں والی فصل اے۔ ایہ فصلاں والے کل تھاں دے 4.8% حصے تے بیجی جاندی اے، تے کل وائی بیجی توں ہونوالی ہوند دا 3.5% اے۔ ایہ 0.9 ملین ہیکٹر تھاں تے بیجی جاندی اے تے سلانہ ہوند 1.3 ملین ٹن اے۔ ایس ہوند دا (97%) دو صوبیاں خیبرپختونحواہ تے پنجاب وجوں آندا اے۔ 2-3% ہوند دوجے صوبیاں سند تے بلوجستان توں آندی اے۔ ازادکشمیر دے 0.122 ملین ہیکٹر تھاں تے ایہ اگائی جاندی اے۔