Јавански носорог

Првите истражувања на природонаучниците врз јаванскиот носорог надвор од неговата животна средина биле изведени во 1787 година кога две единки биле застрелани во Јава. Черепите биле испратени кај германскиот природонаучник Петрус Кампер кој умрел во 1789 година, пред да ги објави неговите заклучоци дека јаванскиот носорог е посебен вид. Алфред Дувосел (Alfred Duvaucel) убил носорог од овој вид на островот Суматра и го пратил на неговиот очув Жорж Кивие (Georges Cuvier) кој бил познат француски научник. Кувие го признал ова животно како посебен вид во 1822 година, и истата година Анселм Гаетан Демаре (Anselme Gaëtan Desmarest) му до дал името Rhinoceros sondaicus. Ова е последниот идентификуван носорог^[6]. Десмарест најпрво го идентификувал како носорог од Суматра, меѓутоа подоцна утврдил дека станува збор за јавански носорог^[2].

Името на родот Rhinoceros, во кој спаѓа и Индискиот носорог, потекнува од грчките зборови ῥινός (ринос) што значи нос и κέρας (керас) што значи рог. Sondaicus потекнува од Сунда, биогеографски регион во кој спаѓаат островите Суматра, Јава, Борнео и околните помали острови.

Постојат три подвида, од кои се претпоставува дека само два се преживеани :

• Rhinoceros sondaicus sondaicus, познат и како Индонезиски јавански носорог, кој живеел на Јава и Суматра. Популацијата денес се проценува на 40-50 единки кои живеат во Националниот парк Уџунг Кулон во западниот дел на островот Јава. Според некои истражувачи, јаванскиот носорог од суматра припаѓа на посебен подвид R.s. floweri, но ова никогаш не било прифатено во пошироките научни кругови^[7][8].
• Rhinoceros sondaicus annamiticus, познат како Виетнамски јавански носорог или само Виетнамски носорог, некогаш живеел во Виетнам, Камбоџа, Лаос, Тајланд и Малезија. Annamiticus потекнува од венецот на Анамитски Планини кој се наоѓа во југоисточна Азија и е дел од распространетоста на овој подвид. Денес постои само една популација од помалку од 12 единки која живее во Националниот парк Кат Тиен во Виетнам. Генетските анализи покажуваат дека двата преживеани подвида имале заеднички предок пред помеѓу 300 000 и 2 милиони години^[8][9].
• Rhinoceros sondaicus inermis, познат и како Индиски јавански носорог, во минатото бил распространет од Бенгал до Бурма, но се смета дека изумрел во првата деценија на 1900-тите. Inermis значи „без рогови“. Најпрепознатлива одлика на овој подвид биле малите рогови кај мажјаците и отсуството на рогови кај женките. Политичката ситуација во Бурма спречила проценување на видот во оваа земја, но се смета дека неговото преживување е речиси невозможно^[10][11][12].

Еволуција

Предците на носорозите се одвоиле од останатите непарнокопитни животни за време на раниот еоцен. Според споредбите на митохондралната ДНК, предците на денешните носорози се одвоиле од предците на Equidae пред околу 50 милиони години^[13]. Преживеаното семејство носороси за првпат се појавило во Евроазија во доцниот еоцен, а предците на носорозите се распространиле низ Азија на почетокот на миоценот^[14].

Индискиот и јаванскиот носорог, единствените членови на родот Rhinoceros, во фосилните остатоци за првпат се појавиле во Азија пред околу 1,6-3,3 милиони години. Според молекуларните анализи се проценува дека двата вида се одделиле многу порано, односно пред околу 11,7 милиони години^[13][15]. Се смета дека индискиот и јаванскиот носорог не се многу блиски роднини со останатите видови на носорози. Неколку истраживања поставиле хипотези дека овие два вида се многу поблиски со изумрените Gaindetherium и Punjabitherium. Според деталните истражувања на кладите во Rhinocerotidae, постојат хипотези дека Rhinoceros и изумрениот Punjabitherium се во иста клада со Dicerorhinus (Суматранскиот носорог). Други истражувања пак, укажуваат дека суматранскиот носорог е сепак поблизок со двата африкански видови^[16]. Можно е суматранскиот носорог да се одвоил од азиските носорози пред околу 15 милиони години^[4][14].

Јаванскиот носорог е помал од неговиот роднина индискиот носорог, и по големина е доста сличен со црниот носорог. Должината на телото (вклучувајќи ја и главата) на овој вид е 3.1-3.2 метри и достигнува висина од 1.4 до 1.7 метри. Кај возрасните единки има голема варијација во тежината, па забележани се единки со тежина од 900 до 2300 килограми. Сепак поради тоа што спаѓа во критично загрозени видови, истражувања за големината на овие животни никогаш не биле приоритет^[4]. Не постои голема разлика во големината помеѓу единки од различен пол, но женките може да бидат малку поголеми. Виетнамските носорози се малку помали од носорозите од Јава. Овие заклучоци се изведени од истражувања направени на фотографски докази и мерења на отисоци од стапалата^[17].

Како и индискиот роднина, и јаванскиот носорог има само еден рог (другите преживеани видови на носорози имаат по два рога). Неговиот рог е најмал од сите останати видови, и најчесто има должина помала од 20 сантиметри. Најдолгиот регистриран рог на јавански носорог е 27 сантиметри. Според набљудувањата овој носорог не го корсти рогот за борби, туку за туркање на калта во барите и правење пат низ бујна вегетација. Слично како и некои други видови на носорози (како црниот, суматранскиот и инискиот), и јаванскиот носорог има долга испакната горна усна која е приспособена за пасење. Долните секачи се долги и остри и често ги користи при борењето со други носорози. Зад секачите има два реда од шест молари кои г користи за џвакање на храната. Како и останатите видови, и јаванскиот носорог има одличен слух и мирис, но многу слаб вид. Се проценува дека живеат околу 30-45 години^[17].

Неговата мазна, сива кожа создава набори на рамениците, на грбот и на бутовите. Кожата има природна мозаична шара што му дава на носорогот изглед како да носи оклоп. Наборите кај вратот се помали кај тие на индискиот носорог, но формираат сличен облик на седло. Бидејќи јаванскиот носорог е загрозен и доста редок вид, проучувањата се засноваат на примероци од фекалии и скриени камери. Многу ретко се директно мерени или набљудувани^[18].

Дури и според најоптимистичките проценки се смета дека има помалку од 100 јавански носорози во дивината. Се претпоставува дека овие животни се можеби најзагрозениот вид од сите големи цицачи. Јаванскиот носорог го среќаваме само на две места, Националниот парк Уџунг Кулон кој се наоѓа во западниот дел на Јава и Националниот пар Кат Тиен кој е околу 150 километри северно од Хошимин ^[8][19].

Во минатото ова животно било распространето од Асам и Бенгал (каде нивните региони најверојатно се препокрвале со регионите во кои живееле суматранскиот и индискиот носорог^[12]) па источно до Мјанмар, Тајланд, Камбоџа, Лаос, Виетнам и јужно до Малајскиот полуостров и островите Суматра, Јава и најверојатно Борнео ^[20]. Јаванскиот носорог ги населува густите дождовни шуми, високи треви, речните корита полни со трски или влажни региони каде има многу бари со кал. Иако во минатото овој носорог претпочитал ниски земјишта, подвидот од Виетнам, најверојатно под притисок од човечкото влијание и лов, се повлекол во повисоките региони (до 2000 метри надморска височина) ^[10].

Распространетоста на Јаванскиот носорог се намалува во последните 3000 години. Почнувајќи од околу 1000 година пне., северната распространетост на носорогот се проширувала во Кина, но почнал и да се проширува јужно околу 0,5 километри годишно, најмногу поради зголеменото присуство на човекот во регионот^[21]. Се смета дека во Индија изумрел за време на првата декада од 20 век^[12]. Јаванскиот носорог на Малајскиот полуостров бил ловен до изумирање до 1932 година^[22]. До крајот на виетнамската војна, виетнамскиот носорог се верува дека бил изумрен на Азиското копно. Локалните ловци и дрвосечачи во Камбоџа тврделе дека постојат јавански носорози во планината Карван, но обидите да се најде доказ биле неуспешни^[23]. Можно е да постоела популација и на островот Борнео, но постои веројатност овие примероци да биле дел од популацијата на Суматрански носорози ^[20].

Јаванскиот носорог е самотно животно, освен паровите за време на периодот за парење и маките со потомството. Понекогаш се случува да се собираат во мали групи во каливите бари или на местата каде лижат сол. Валкањето во кал е нормално однесување за сите видови носорози, што им овозможува да ја одржуваат пониска температурата на телото и да се заштитат од одредени болести и паразити. Јаванскиот носорог не ги копа сам барите со кал туку најчесто ги користи тие на другите животни или пак оние кои настанале по природен пат. Мажјаците имаат територии кои покриваат од 12 до 20 км², за разлика од женките, чии територии се далеку помали и имаат површина од 3 до 14 км². Териториите на мажјаците се препокриваат многу помалку од териториите на женките. Не е познато дали има територијални борби^[24].

Мажјаците ја означуваат нивната територија со купови од измет и обележување со урина. Гребаниците на земјата направени со копитата и свитканите ластарки исто така се смета дека се дел од комуникацијата меѓу единките.

Јаванскиот носорог е помалку вокален од суматранскиот. Досега се регистрирани звуци од само неколку јавански носорози. Возрасните носорози немаат природни непријатели освен човекот. Овој вид, секогаш кога има луѓе во близина, се повлекува во густите шуми. Сепак, доколку човекот премногу се доближи, јаванскиот носорог станува агресивен напаѓајќи со предните заби од долната вилица^[24]. Анти-социјалното однесување на овие носорози се смета дека е адаптација поради малите преживеани популации. Историски докази укажуваат дека некогаш овој вид, како и останатите носорози бил далку подруштвен^[8].

Исхрана

Јаванскиот носорог е хербивор, кој се храни со најразлични растителни видови. Најчесто се храни со зрели плодови, листови, фиданки и гранчиња. Носорогот ги бутка младите гранки за да стигне до плодовите кои ги собира со испакнатата горна усна. Се проценува дека дневно јаде околу 50 килограми храна. Како и суматранскиот носорог, и овој вид има потреба од сол во исхраната. Природните солила кои постоеле на териториите на поранешната распространетост, не постојат во Уџунг Кулон. Поради ова, набљудувани се носорози како пијат морска вода, со што го обезбедувааат потребното количество на сол^[17].

Размножување

Многу е тешко да се проучуваат сексуалните навики на јаванскиот носорог поради тоа што многу ретко го среќаваме во дивината, а и нема примероци во зоолошките градини. Се смета дека женките достигнуваат полова зрелост на 3-4 годишна возраст додека мажјаците на 6. Периодот на бременоста изнесува 16-19 месеци. Итревалот помеѓу две бремености е 4-5 години. Младите остануваат со мајката околу 2 години. Останатите четири видови на носорози имаат многу слично однесување на време на парењето, па се претпоставува дека и јаванскиот носорог не се разликува многу^[24].

Главниот фактор за постојаното намалување на популациите на јаванскиот носорог е ловот поради нивниот рог, проблем кој постои и за останатите видови носорози. Роговите биле трговска стока во Кина повеќе од 2000 година, каде традиционалната кинеска медицина верува дека имаат исцелувачки моќи. Кожата од ова животно традиционално се користела за правење оклоп на кинеските војници, а некои локални племиња во Виетнам веруваат дека кожата може да се користи за производство на антидот за змиски отров^[25]. Териториите на кои живее носорогот се најчесто територии на кои има голема сиромаштија, па борците за зачувување на видот имале големи проблеми да го убедат месното население да не го убива ова неупотребливо животно кое може да се продаде за голема сума пари^[21]. Во 1975 година на јаванскиот носорог му била доделена заштита од ранг Appendix 1 според Вашингтонски договор за заштита на видовите (CITES), со која се забранува каква било меѓународна трговија со носорозите или со производи добиени од нив^[26]. На црниот пазар, рогот на азиските носорози достигнува цена и до 30 000 американски долари, што е 3 пати повеќе од цената на африканските видови^[4].

Загубата на природното живеалиште поради создавање на обработливи површини исто така придонесува за намалување на популациите. Сепак денес, ова не претставува значаен фактор бидејќи носорозите живеат само во два аштитени национални паркови. Популациијата е присутна само во два мали региона, па проблем претставува и зголемување на осетливоста кон болести и проблеми при размножувањето. Научниците сметаат дека за зачувување на генетскиот диверзитет на видот потребна е популација од најмалку 100 единки^[19].

Уџунг Кулон

Кога во 1967 година за првпат бил направен попис на носорозите во овој национален парк, биле регистрирани само 25 единки. До 1980 година популацијата двојно се зголемила, и оваа бројка останала стабилна до денес. Иако носорозите немаат природни грабливци, тие мора да се натпреваруваат за храна со дивите говеда. Поради оваа конкуренција бројот на носорози е помал од капацитетот на полуостровот^[27]. Во 2006 година се пронајдени докази кои укажуваат на најмалку четири бебиња носорози, што е најголема бројка некогаш документирана за овој вид^[28].

Кат Тиен

После Виетнамската војна, се претпоставувало дека јаванските носорози се изумрени во овој регион. Ова мислење владеело сè до 1988 година, кога еден ловец застрелал ворасна женка. Во 1989 година група истражуачи ги набљудувале јужните виетнамски шуми барајќи докази за други преживеани единки. Свежи траги од најмалку 15 носорози биле пронајдени покрај реката Донг Наи^[29]. Поради присуството на носорозите, овој регион станал дел од националниот парк Кат Тиен во 1992 година^[25].

Се смета дека популацијата е премногу намалена, и дека има само околу 3-8 единки, меѓу кои нема мажјаци^[19][28]. Конзервационистите дебатираат за шансите за преживување на овој вид носорог, некои сметаат дека треба да се донесат носорози од Индонезија за да се спаси популацијата, додека други сметаат дека популацијата е доволно голема за да може сама да закрепне^[5][30].

Јаванскиот носорог не е присутен во зоолошките градини веќе еден век. Во 1800тите, најмалку четири единки биле изложени во Аделаида, Калкута и Лондон. Документирани се најмалку 22 јавански носорога кои биле чувани во заробеништво, но постои можност овој број да е поголем бидејќи овој вид често го мешаат со индискиот носорог ^[31]. Јаванскиот носорог никогаш не се снашол во заробеништво, најстарата единка живеела само до 20 годишна возраст, што е само половина од возраста која ја достигнуваат во дивината. Последниот јавански носорог кој бил чуван во заробеништво умрел во зоолошката градина во Аделаид во Австралија во 1907 година. Во оваа зоолошка градина видот бил толку малку познат што били изложуван како индиски носорог^[17].

• (англиски) Информации Архивирано на 20 јануари 2011 г. & слики од јавански носорог Архивирано на 9 декември 2007 г. на Rhino Resource Center
• (англиски) International Rhino Foundation - меѓународна фондација посветена на зачувување на носорозите Архивирано на 22 јули 2011 г.
• (англиски) ARKive - слики и видеа од јавански носорог (Rhinoceros sondaicus) Архивирано на 29 октомври 2007 г.
• (англиски) UNEP & WCMC Архивирано на 20 јули 2008 г. информации за јаванскиот носорог

Статијата „Јавански носорог“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).