Доли (овца)

Доли била клонирана од Кит Кембел, Јан Вилмут и колегите од Институтот Рослин, дел од Универзитетот во Единбург, Шкотска и биотехнолошката компанија PPL Терапевтика, со седиште во близина на Единбург. Финансирањето за клонирањето на Доли беше обезбедено од PPL Терапевтика и Министерството за земјоделство.^[7] Таа била родена на 5 јули 1996 година и починала на 14 февруари 2003 година од прогресивна белодробна болест која се сметала за неповрзана со тоа што е клон. Таа е наречена „најпознатата овца на светот“ од извори како BBC Новости и Сајентифик Американ.^[8][9]

Клетката што се користела како донатор за клонирање на Доли била земена од млечна жлезда, и затоа производството на здрав клон докажало дека клетка земена од одреден дел од телото може да рекреира цела индивидуа. За името на Доли, Вилмут изјавил „Доли потекнува од клетка на млечна жлезда и не можевме да замислиме поимпресивен пар жлезди од оние на Доли Партон“.^[1]

Доли била родена на 5 јули 1996 година и имала три мајки: едната ја дала јајце-клетката, другата ДНК, а третата го донела клонираниот ембрион до крај.^[10] Таа е создадена со помош на техниката на јадрен трансфер на соматски клетки, каде што клеточното јадро од возрасна клетка се пренесува во неоплоден ооцит (клетка во развој) на која му е отстрането клеточното јадро. Хибридната клетка потоа се стимулира да се подели со електричен шок, а кога ќе се развие во бластоцист се всадува во сурогат мајка.^[11] Доли била првиот клон произведен од клетка земена од возрасен цицач.^[12][13] Производството на Доли покажало дека гените во јадрото на таква зрела диференцирана соматска клетка сè уште се способни да се вратат во ембрионална тотипотентна состојба, создавајќи клетка која потоа може да продолжи да се развива во кој било дел од животното.^[2]

Постоењето на Доли било објавено на јавноста на 22 февруари 1997 годин.^[1] Привеклое големо внимание во медиумите. На телевизијабила емитувана реклама со шкотски научници кои си играат со овци, а во специјалната репортажа во магазино Тајм се појавлаи и Доли ^[7] Наука ја претставлаи Доли како пробив на годинат . Иако Доли не илае првото клонирано животно, таа го првеклае вниманието на медиумите затоа шообила пвлто клонирано животно оод возрасна клтка.^[14]

Доли го живеела целиот свој живот во Институтот Рослин во Мидлотијан.^[15] Таму таа била одгледана со велшки планински овен и произвела вкупно шест јагниња.^[5] Следната година Доли ги родила јагнињата близначки Сали и Роузи, а тројката Луси, Дарси и Котон во 2000 година^[16] Кон крајот на 2001 година, на четиригодишна возраст, Доли развила артритис и почнала вкочането да оди. Ова било третирано со антиинфламаторни лекови.^[17]

На 14 февруари 2003 година, Доли била еутаназирана бидејќи имала прогресивна болест на белите дробови и тежок артритис.^[6] Финска овца Дорсет како Доли има очекуван животен век од околу 11 до 12 години, но Доли живеела 6,5 години. Постмортално испитување покажало дека таа имала форма на рак на белите дробови наречен овчо белодробен аденокарцином, исто така познат како Џаксиект,^[18] што е прилично честа болест на овците и е предизвикана од ретровирус JSRV.^[19] Научниците од Рослин изјавиле дека не мислеле дека има врска со тоа што Доли е клон и дека другите овци во истото стадо умреле од истата болест.^[6] Ваквите белодробни заболувања претставуваат особена опасност за овците кои се чуваат во затворен простор, а Доли морала да спие внатре од безбедносни причини.^[20]

Некои во печатот шпекулирале дека фактор што придонесол за смртта на Доли е тоа што таа можела да се роди со генетска возраст од шест години, на иста возраст како овцата од која била клонирана.^[21] Една основа за оваа идеја била откритието дека теломерите на Доли биле кратки, што обично е резултат на процесот на стареење.^[22][23] Институтот Рослин изјавил дека интензивниот здравствен скрининг не открил никакви абнормалности кај Доли кои би можеле да потекнуваат од напредното стареење.^[21]

Во 2016 година, научниците не пријавиле никакви дефекти кај тринаесет клонирани овци, вклучително и четири од истата клеточна линија како Доли. Првата студија за прегледување на долгорочните здравствени резултати од клонирањето, авторите не нашле докази за доцен почеток, незаразни болести, освен некои помали примери на остеоартритис и заклучиле „Затоа, не можевме да најдеме докази за штетна долгорочен ефект на клонирањето со SCNT врз здравјето на постарите потомци меѓу нашата група".^[24][25]

По нејзината смрт, телото на Доли било сочувано преку таксидермија и моментално е изложено во Националниот музеј на Шкотска во Единбург.

Откако клонирањето било успешно докажано преку производството на Доли, биле клонирани многу други големи цицачи, вклучувајќи свињи,^[26] елени,^[27] коњи^[28] и бикови.^[29] Обидот за клонирање на аргали (планински овци) не произвел остварливи ембриони. Обидот да се клонира бик бантенг бил поуспешен, како и обидите за клонирање на муфлон (форма на диви овци), кои резултирале со одржливо потомство.^[30] Процесот на репрограмирање низ кој треба да поминат клетките за време на клонирањето не е совршен и ембрионите произведени со јадрен трансфер често покажуваат абнормален развој.^[31][32] Создавањето клонирани цицачи било многу неефикасно – во 1996 година Доли било единственото јагне кое преживеало до зрелост од 277 обиди. До 2014 година било пријавено дека кинески научници имале 70-80% успешност во клонирањето свињи, и во 2016 година, корејската компанија, Суам Биотех, произведувала 500 клонирани ембриони дневно.^[33] Вилмут, кој го предводел тимот што ја создал Доли, во 2007 година објавил дека техниката на јадрен трансфер можеби никогаш немало да биде доволно ефикасна за употреба кај луѓето.

Клонирањето може да има употреба во зачувување на загрозените видови и може да стане остварлива алатка за оживување на изумрените видови.^[34] Во јануари 2009 година, научниците од Центарот за прехранбена технологија и истражување на Арагон во северна Шпанија го објавила клонирањето на пиринејскиот козорог, подвид на дива планинска коза, кој официјално бил прогласен за изумрена во 2000 година. Иако новородениот козорог умрел набргу по раѓањето поради физички дефекти во неговите бели дробови, ова било првпат изумрено животно да биде клонирано, и може да ги отвори вратите за спасување на загрозените и новоизумрените видови со тоа што ќе ги воскресне од замрзнатото ткиво.^[35][36]

Во јули 2016 година, четири идентични клонови на Доли (Дејзи, Деби, Дијана и Дениз) биле живи и здрави на девет години.^[37][38]

Сајентифик Американ во 2016 година заклучил дека главното наследство на Доли не е клонирање на животни, туку напредок во истражувањето на матични клетки.^[39] По Доли, истражувачите сфатиле дека обичните клетки може да се репрограмираат на индуцирани плурипотентни матични клетки, кои можат да се одгледуваат во секое ткиво.^[40]

Првото успешно клонирање на вид примати било пријавено во јануари 2018 година, користејќи го истиот метод што ја создал Доли. Два идентични клонови на макаки мајмун, Жонг Жонг и Хуа Хуа, биле создадени од истражувачи во Кина и биле родени кон крајот на 2017 година.^{[41][42][43][44]}

Во јануари 2019 година, научниците во Кина објавиле создавање на пет идентични клонирани генски уредени мајмуни, повторно користејќи го овој метод, и техниката за уредување на гени CRISPR - Cas9, наводно, користена од Хе Џианкуи при создавањето на првите човечки бебиња модифицирани со ген, Лулу и Нана. Клоновите на мајмуните биле направени со цел да се проучат неколку медицински болести.^[45][46]

• Овцата Доли во Националниот музеј на Шкотска, Единбург
• Клонирање на овцата Доли Доли овцата и важноста на истражувањето на животните
• Клонирање на животни и Доли