Револуција на каранфилите

Во 1973 година, Португалија била најсиромашна земја во Западна Европа, рангирана на 39-то место според животниот стандард. Протекционистичката политика на режимите на Антонио де Салазар и Марсело Каетано половина век не можела да ја извади земјата од групата на економско заостанати аграрни европски држави. Сепак, и во земјоделството механизацијата била на многу ниско ниво, а производството стагнирало. На пример, приносите на жито биле 5 пати помали отколку во Западна Европа. Селското население било речиси целосно неписмено.

Земјата најчесто ги увезувала индустриските производи, а извезувала земјоделски производи. Португалија немала сопствено индустриско производство, иако располагала со суровини за такво производство во своите африкански колонии. Владата претпочитала да ги испраќа суровините во странство без да инвестира во развојот на земјата.

Но, трговијата со суровини, преку која португалската влада сакала да обезбеди мир за земјата, била отежната откако започнала герилската војна против матичната земја во африканските колонии (Ангола, Мозамбик , Португалска Гвинеја, итн). Огромните воени трошоци само ја влошиле положбата на Португалија. Последните политички аргументи на режимот на Каетано биле „борба против комунизмот во колониите“ и „атлантска солидарност“ во НАТО, преку кои тој се обидел да привлече воена и економска помош.

Меѓутоа, во 1973 одливот на капитал од Португалија зел замав. Тогаш воопшто не се инвестирало во економијата, а во странство се одлеале 1,4 милијарди ескуда. Премиерот Каетано проблемот се обидел да го реши преку забрана за објавување на таквата статистика.

Во меѓувреме, политичкиот систем во земјата не го одразувало расположението на општеството, спектарот на политички ставови и внимателно го изолирало населението од управувањето со земјата. Под вакви услови, во Португалија илегално почнале да се шират радикални политички ставови, од нацизмот на Хитлер до теориите на Мао Це Тунг. Марксизмот и социјалистичкото учење навлегле дури и во самиот столб на режимот, офицерскиот кор и во голем дел од владата.^[3]

„Револуцијата на каранфилите“ била подготвена и спроведена од „ Движењето на капетаните“, кое го обединило оној дел од португалскиот офицерски корпус кој бил незадоволен од режимот на Марсело Каетано, војната во Африка и социјалната положба во земјата. Револуцијата името го добила по гестот на Селесте Сеирос, жителка на Лисабон, продавачка во стоковна куќа, откако на 25 април 1974 година, ставила каранфил во цевката од пушката на војникот. Било сезона на каранфили, а по нејзиниот пример и другите граѓани почнале масовно да им делат црвени каранфили на војниците.

Откако единственото опозициско движење во земјата (Демократската изборна комисија) одбила да учествува на парламентарните избори на 28 октомври 1973 година, на Централниот комитет на „Движењето на капетаните“, му била доверена задача да ја истражат можноста за државен удар, во јануари 1974 година, и им наложил на полковникот Васко Гончалвес, мајорите Мел Антуниш и Витор Алвеш да развијат политичка програма на движењето. Артилерискиот капетан Отел Сараива ди Карваљо имал задача да развие воен план за револуцијата.^[4]

Подготовка за државен удар

Офицерите на копнените сили кои го подготвувале воениот удар првенствено се потпирале на воените единици под нивна команда. Подоцна се покажало дека идеите на „Движењето на капетаните“ имаат поддршка во морнарицата и во авијацијата. Прогласот кој циркулирал во февруари 1974 година предизвикал отворен раскол во армијата, но наишол на поддршка меѓу помладиот и средниот команден персонал.^[5] На 18 април 1974 година, Централниот комитет на Движењето на вооружените сили закажал воена операција за соборување на режимот за 25 април 1974 година.^[6] (Мајорот Марис Фернандес подоцна му рекол на дописникот на Штерн: „Моравме да тргнеме порано од планираното, бидејќи тајната полиција ни влезе во трага.“ Друг интересен факт е дека на 25 април 1974 година, во рамките на Северноатлантската алијанса биле закажани воени маневри, и утрото на 25 април, воени бродови на НАТО влегле во територијалните води на Португалија.^[7])

На 22 април сите единици лојални на „Движењето на капетаните“ биле доведени во состојба на готовност. Преку тајниот циркулар на Централниот комитет на движењето заговорниците се запознале со плановите на револуцијата:^[8]

• Почетокот на операцијата мора да биде потврден со еден од двата сигнали наведени во ставовите 2 и 3.
• На 24 април во 22:55 часот, радио станицата Emissores Associados di Lisboa ќе објави дека лисабонското време е 22:55 часот. Потоа ќе биде пуштена песната на Пауло ди Карваљо „По збогум“.
• Помеѓу 00:00 и 01:00 часот на 25 април, водителот ќе ја прочита првата строфа од песната „Grandula, vila morena“ на радио станицата „Renascenza“, а потоа оваа песна треба да ја изведе нејзиниот автор - Хосе Афонсо (José Afonso).
• Сигналите споменати во ставовите 2 и 3, дури и да се слушне само еден од нив, целосно го потврдува почетокот на воената операција, која од тој момент станува неповратна.
• Време на операцијата: 03:00 часот на 25 април 1974 година. Лозинката е „Машки“, одговорот е „За победата“.

Планот на воената операција предвидувал дека соборувањето на режимот ќе прерасне во борба која ќе трае од една до три недели.^[9]

Почеток на дејствијата

• На 24 април во 22:00 часот бил формиран штаб на Движењето на вооружените сили со седиште кај инженерскиот полк бр.1 (CP1) во Понтинха (Лисабон). Операцијата била управувана од:
  • Мајор Отелу Сараива ди Карваљо ,
  • Полковник командант Витор Крешпу ,
  • Мајор Санчес Осорио ,
  • Потполковник Гарсија дос Сантос,
  • Потполковник Фишер Лопес Пирес,
  • Мајор Хуго дос Сантос (се приклучил подоцна)
  • Капетан Луис Маседо (одговорен за заштита на командниот центар),
  • Мајор Хосе Марија Азеведо (поддршка за операцијата од командниот центар) ^[10] .
• Во 22:55, водителот на радио станицата „Emissores Assosiados di Lizhboa“ ја кажал потребната фраза: За пет минути ќе чукне 23 часот, но засега ви предлагам да ја слушнете песната на Пауло ди Карваљо „After Farewell“ (или „По збогум“ ( португалски: «E depois do adeus»), португалски претставник на Песна на Евровизија во 1974 година). Околу 200 полицајци во континентална Португалија го слушнале сигналот за почеток на акцијата и ја свртиле честотата на своите радија на католичката радио станица „Ренасценса“ во очекување на официјален повик за акција.
• Во 01:05 часот, со мало задоцнување, водителот на „Ренасценса“ ја прочитал првата строфа од песната „Грандула, вила морена“ (португалски: «Grândola, vila morena» „ Грандула, град покрај морето...“^[11] ) и ја пуштил во етерот.^[12]
• Околу четири часот наутро на 25 април, колони од оклопни возила од Томар, Вендаш-Новаш, Сантарен, Фигеира да Фоз, Визеу, Мафра и од поморската база Алфеит се упатиле кон Лисабон.

Настани од 25-ти април

04:20 - единиците на 5-от пешадиски полк во Лисабон ја окупирале комерцијалната радио станица „Радиоклуб Португеш“, која имала моќен радио предавател. Во етерот било прочитано „Комуникето бр.1“ од „Движењето на капетаните“:

Ова е радио станицата на командата на вооружените сили.

• Португалските вооружени сили ги повикуваат сите жители на градот Лисабон да останат во своите домови, да не ги напуштаат и да останат смирени.
• Искрено се надеваме, дека важноста на овој момент што го живееме нема никому да му донесе несреќа и затоа апелираме до здравиот разум на командантите на полицијата и паравоените единици да спречат секакви судири со вооружените сили. Таквите судири би биле излишни. Освен тоа, тие можат да доведат до сериозни жртви што ќе го облечат Португалецот во жалост и ќе ја поделат нацијата. Ова мора да се избегнува по секоја цена.
• И покрај јасно изразената загриженост да не се пролее ниту една капка португалска крв, апелираме на граѓанската и професионалната должност на сите медицински работници, надевајќи се дека тие во голем број ќе дојдат во болниците за да пружат помош ако е потребно, но искрено посакуваме ова да биде излишно.

Потоа, радио станицата почнала да емитува песни забранети од владата.^[13]

• По пренесувањето на првото коминике, жителите на Лисабон, спротивно на повикот, излегле на улиците на градот, и им пристапиле на бунтовничките единици.
• Востаниците преку Авенида ди Либердади стигнале до зградите на Министерството за национална одбрана, радио станицата и телеграфската канцеларија на плоштадот Комерсио.
• На насипот на реката Тагус, оклопната колона на капетанот Салгеиро Маја од Сантарем се судрила со колона тенкови, поддржана од артилерија, која се движела кон Тереиро до Паз, каде што се наоѓале владините канцеларии. Колоната била под команда на заменик командирот на воениот округ во Лисабон, бригадниот генерал Рејеш. Толпата со каранфили ѝ го попречила патот и ги запрела тенковите. Тенкистите одбиле да ја следат наредбата на генералот Рејеш да отворат оган врз толпата и конвојот на бунтовниците. Капетанот Салгеиро Маја преку мегафон рекол: „Кренавме востание за да ставиме крај на војната во колониите, да го собориме фашизмот! “. Екипажите во тенковите еден по еден им се придружувале на бунтовниците.^[14]
• 07:30 – Во етерот се пуштило ново коминике од „Движењето на капетаните“. Во него се вели: „Во зорите од денешниов ден, на 25 април, Движењето спроведе многу акции за ослободување на земјата од режимот кој долго време ја угнетуваше...“. Толпата на улиците во Лисабон скандирала: „Победа! „Да живее Движењето! “.
• 07:40 - Конвојот со оклопни возила на Салгеиро Маја добил наредба да ја заземе главната касарна на Националната републиканска гарда на плоштадот Кармо, каде што се засолнил португалскиот премиер Марсело Каетано и група министри.^[15]
• 09:30 - сите делови од воениот округ Лисабон веќе биле на страната на „Движењето на капетаните“. Војниците, наредниците и помладите офицери апселе команданти кои им наредиле да се спротивстават на Движењето ^[16] .
• Народот излегол на улиците, војниците биле почестени со млеко, цигари и храна. По улиците се извикувале пароли: „O Povo unido jamais será vencido! „(„Обединетиот народ е непобедлив“, превод на песната „ El pueblo unido jamás será vencido “, посветена на отпорот кон чилеанската диктатура) и го означил крајот на најдолгата фашистичка диктатура во Европа.
• Плоштадот Кармо бил преполн со луѓе. Луѓето седеле на тенковите, оклопните транспортери и дрвата, што го оневозможувал упадот во касарната каде што била засолната владата.^[17]
• 14:00 часот - Радио Лисабон објавило дека единиците на Движењето на вооружените сили „во согласност со планот“ зазеле радио станици и телевизиски предаватели, штабот на Португалската легија и воените области во Лисабон и Порто, зградата на Министерството за Одбраната, аеродромот, затворот во тврдината Пениче и други објекти. „Неговата екселенција адмирал Америко Томас, неговата екселенција, професорот Марсело Каетано и членовите на владата се опкружени со воени единици на Движењето и се во касарната на Националната републиканска гарда“.^[18] .
• 15:07 - Движењето на вооружените сили поставило ултиматум - краен рок за предавање на касарната Кармо и за предавање на Марсел Каетано е на 25 април во 17:00 часот (односно за помалку од 2 часа).

Предавање на власта

• 16:20 - Капетанот Салгеиро Маја отишол во касарната Кармо на преговори. Таму се сретнал со Каетано, кој што му рекол: „Знам дека повеќе не сум на чело на земјата, но сепак се надевам дека ќе бидам достоинствено третиран. Покрај тоа... (покажал на часовникот) би сакал да ја предадам власта на некој генерал за да не падне во рацете на толпата“.^[7]
• 17:00 - Касарната Кармо капитулирала, но Каетано и неговите поддржувачи останале таму до трансферот на власта.
• 18:00 - Во касарната Кармо, премиерот Марсело Каетано, министерот за внатрешни работи Мореиро Батиста и министерот за надворешни работи Руи Патрисио му пришле на пристигнатиот генерал Антонио де Спинола и му ја предале власта во текот на кратка церемонија. Потоа, Спинола и Каетано имале долг приватен разговор.
• Власта во земјата официјално ѝ била предадена на Хунтата за национален спас.
• 19:40 - Уапсените Каетано, Батишто и Патришио со оклопен транспортер биле однесени во касарната Понтила ^[19] .
• Објавен бил Декретот бр.1. Претседателот на републиката и владата веднаш се симнуваат од власт, Националното собрание и Државниот совет се распуштаат и укинуваат. Претседателот Америко Томас, премиерот Марсело Каетано и сите членови на кабинетот се разрешени од нивните должности. Законодавните и извршните функции на распуштените организации се пренесуваат на Хунтата за национален спас. Декретот го потпишал претседателот на ХНС, генерал ди Спинола.^[20]

Со настаните од 25 април 1974 во Португалија се ставил крај на најдолготрајниот и најстабилниот диктаторски режим во Западна Европа (преостанале уште режимот во Грција (режимот на црните полковници) и во Шпанија (режимот на Франциско Франко) кои биле соборени во текот на следната година и пол). Револуцијата во Португалија била последната револуција и последниот успешен воен удар во Западна Европа.

По државниот удар, власта преминала кај Хунтата за национален спас (воена хунта). За Португалија следел турбулентен период, познат како Тековен револуционерен процес (Processo Revolucionário Em Curso).

Политичките и казнените структури на салазаризмот (Националниот сојуз, Португалската легија, ПИДЕ) биле распуштени и забранети. Ниту еден од истакнатите функционери на Новата држава не пружил отпор на денот на револуцијата. Сепак, во првите недели по револуцијата, биле создадени не само левичарски, туку и десничарски политички организации (португалско федералистичко движење / Напредна партија, Португалско народно движење, Либерална партија, Португалска работничка демократска партија, Португалска националистичка партија, Португалско акционо движење). На почетокот на 1975 година почнале да се формираат тајни вооружени организации кои биле против новиот режим - ЕЛП, МДЛП, Марија да Фонте.

На 15 мај 1974 година, била формирана привремена влада на чело со Аделино да Палма Карлос.

Во март 1975 година, по обидот на група десничарски офицери да извршат државен удар, било формирано ново тело, Револуционерниот совет на Португалија, на чело со Васко Гонсалвеш,кој национализирал многу индустрии и повеќето банки во земјата.

Во април 1975 година биле одржани избори за Основачко собрание. Социјалистите добиле 38 отсто од гласовите, Народната демократска партија 26 отсто, а комунистите 12 отсто. Во јули 1975 година, социјалистите се повлекле од владата на Гонсалвеш. Во август 1975 година, по бранот антикомунистички демонстрации на северот на земјата, Гонсалвеш бил сменет од функцијата и бил формиран нов кабинет во кој доминирале социјалистите и нивните коалициони партнери. Потоа, земјите од Западна Европа ѝ дале заеми на Португалија, кои биле одбиени за време на владеењето на прокомунистичката партија. По неуспешниот воен бунт во ноември 1975 година, левите сили конечено биле поразени.

До крајот на 1975 година, сите португалски колонии добиле независност. Како резултат на деколонизацијата имало наплив на репатријати - „реторнадуш“, кои станале противници на новиот режим.^[21]

Во април 1976 година на сила стапил новиот устав во земјата. Во него, национализацијата на претпријатијата и експропријацијата на земјиштето, извршена во 1974-1975 година, биле прогласени за „неповратни“. На изборите за Собранието на Републиката социјалистите освоиле мнозинство од мандатите. Во јуни 1976 година, генералот Антонио Рамаљо Еаниш бил избран за претседател, а социјалистичкиот лидер Марио Соареш за премиер, на чело на коалициската влада.

• Астер револуција

• Баркер, Колин. Револуционерни проби . Хејмаркет книги. Прво издание, 1 декември 2002 година.ISBN 1-931859-02-7ISBN 1-931859-02-7 .
• Чилкот, Роналд. Португалската револуција: држава и класа во транзицијата кон демократија. Rowman & Littlefield Publishers. 2012 годинаISBN 978-0742567931 .
• Фил Мејлер, Португалија: Невозможната револуција? (Сите шеснаесет поглавја и воведот на Морис Бринтон )
• Фереира, Хуго Гил и Маршал, Мајкл Вилијам. „Револуција во Португалија: 10 години“. Cambridge University Press, 303 страници, 1986 година.ISBN 0-521-32204-9ISBN 0-521-32204-9
• Грин, Гил. Португалската револуција . 99 страници. Меѓународни издавачи. Прво издание, 1976 година.ISBN 0-7178-0461-5ISBN 0-7178-0461-5 .
• Мејлер, Фил. Португалија: Невозможната револуција? PM Притиснете. 2. ед. 2012 година.ISBN 978-1-60486-336-9ISBN 978-1-60486-336-9
• Максвел, Кенет, „Португалија: „Револуцијата на каранфилите“, 1974–75, во Адам Робертс и Тимоти Гартон Еш (уред. ), Граѓански отпор и политика на моќ: Искуството на ненасилна акција од Ганди до денес . Oxford & New York: Oxford University Press, 2009, стр. 144–161.ISBN 978-0-19-955201-6ISBN 978-0-19-955201-6 .
• Мудра, Одри. Очевидец во револуционерна Португалија . Бертранд Расел Мировна фондација за книги за портпароли, 72 страници, 1975 година
• Рајт, Џорџ. Уништувањето на нацијата: политиката на Соединетите Држави кон Ангола од 1945 година ,ISBN 0-7453-1029-X

• Извештаи за револуцијата на каранфилите од американски дипломати Асоцијација за дипломатски студии и обука (ADST)