Фундаментализам

Христијански

Христијанскиот фундаментализам според Џорџ Марсден е дефиниран од строгото придржување кон одредени теолошки доктрини, како реакција против модернистата теологија. Терминот првично беше воведен од страна на неговите поддржувачи за да се опише она што тие го сметале за петте специфични класични теолошки верувања на христијанството, и кои се развиле при христијанското фундаменталистичко движење во протестантската заедница на САД во почетокот на 20-от век.Фундаментализмот како движење се појавило во САД, првично меѓу конзервативните презвитеријански теолози во Принстонските теолошки семинари во доцниот 19 век. Наскоро тој се проширил и меѓу баптиските конзервативци и другите деноминации. Движењето имало за цел да ги реафирмира клучните теолошки постулати и да ги одбрани од предизвиците на либералната теологија и поголемата критика.

Терминот "фундаментализам" има корени во Нијагарската библиска конференција (1878-1897), која ги дефинирала постулатите сметани за фундаментални за христијанската вера. Терминот беше префигуриран со Фундаментите, колекција на дванаесет книги објавени во 1910 година и финансирана од страна на браќата Милтон и Лиман Стјуарт, но тој бил воведен од Кертис Ли Лаус, уредник на Чуварот-Истражувач, кој предложил оние кои се борат за фундаментите на верата да се нарекуваат "фундаменталисти."^[9] Фундаментите доведе до фундаменталистички–модернистичката контроверзија која се појавила доцна во 19 век во некои протестантски деноминации во САД и продолжила низ 1920-тите. Првото формулирање на американските фундаменталистички верувања поттекнува од нијагарската библиска конференција и, во 1910 година, од Генералното собрание на пресвитеријанската црква, која ги дестилирала во она што стана познато како петте фундаменти:^[10]

• Библиска инспирација и инфалибилноста на Светото писмо како резултат на ова
• Девственото раѓање на Исус
• Верувањето дека Христовата смрт била покајание за гревовите
• Телесното воскресение на Исус
• Историска реалност на чудата на Исус

До крајот на 1910-тите, теолошките конзервативци кои се залагале за петте фундаменти станале познати како "фундаменталисти". Тие го отфрлаат постоењето на заедништво со теолошки поврзаните верски традиции, како што е групирањето на христијанството, Исламот и Јудаизмот во едно абрахамско семејство на религии. Во контраст, евангелските групи, иако обично се согласуваат за теолошките "фундаменти" како што е искажано во Фундаментите, често учествуваат во настани со верските групи кои не се држат до основните доктрини.^[11]

Будистички

Будистичкиот фундаментализам има нападнато некои верски и етнички групи, како на пример тие во Мјанмар. Во Мјанмар имало повеќе тензии меѓу муслиманските малцинства и будистичкото мнозинство, особено во текот на бурмиските анти-муслимански немири во 2013, наводно поттикнати од ектремистички групи како што се движењето 969.^[12]

Постојат историски и современи примери за будистичкиот фундаментализам во секој од трите главни гранки на Будизмот: Теравада, Махајана и Ваџрајана. Во Јапонија, еден познат пример е практиката на шакубуку кај некои членови на ничиренската секта—метод на проселитизирање кој вклучува строго осудување на други секти како дефицитарни или зли. Исто така, некои членови на Новата кадампска традиција и Западното шугденско општество се контроверзно и жестоко сектеријански, осудувајќи го еклектичкиот пристап на Далај-ламата.^[13]

Хиндуистички

Научниците идентификуваат неколку политички активни Хинду движења, како дел од "хиндуистичкото фундаменталистичко семејство."^[14]

Исламски

Екстремизмот во Исламот датира од 7 век, за време на Кариџитите. Од нивната суштински политичка позиција, тие развиле екстремистички учења, по кои се разликувале од сунитските и шиитските муслимани. Карарктеристично за Кариџитите било нивното усвојување на радикален пристап кон Такфирот, при што тие ги прогласиле другите муслимани за неверници, и поради тоа ги сметале нив за достојни за смртта.^[15][16][17]

Религиозните конфликти меѓу сунитите и шиитите од 7 век создале отвор за радикалните идеолози, како Али Шариати (1933-77), да ја спојат социјалната револуција со исламски фундаментализам, за што најдобар пример претставува Иранската револуција во 1979 година.^[18] Исламскиот фундаментализам се има појавено во многу земји;^[19] вехабистичката верзија е промовирана и финансирана од Саудиска Арабија, Катар и Пакистан.^[20][21]

Иранската криза во 1979-80 означи голема пресвртница во користењето на терминот "фундаментализам". Медиумите, во обид да ја објаснат идеологијата на Ајатола Комејни и Иранската револуција за западната публика ги опишале како "фундаменталистичка верзија на Исламот" по пат на аналогија со христијанското фундаменталистичко движење во САД. Така е роден терминот исламски фундаменталист, кој бил во честа употреба во следните години.

Еврејски

Еврејскиот фундаментализам се однесува на милитантниот верски Ционизам, и на ашкенаските и сефардиските верзии на харедијскиот Јудаизам.^[22] Ијан С. Лустик го окарактеризирал еврејскиот фундаментализам како "ултра-националистичка, есчатолошки-заснована, иредентистичка идеологија."^[23]

Зборот "фундаменталист" се користи пејоративно за филозофии кои имаат претензија дека се единствен извор на објективна вистина, без оглед на тоа дали тие се сметаат за религија. На пример, велшкиот архиепископ го критикувал "атеистичкиот фундаменализам" општо^[24][25][26] и рекол: "Секој вид на фундаментализам, било библиски, атеистички или исламски, е опасен".^[27] Тој исто така рече, "новиот фундаментализам во нашето време... води кон протерување и ексклузивност, екстремизам и поларизацијата, и кон тврдењето дека, бидејќи Бог е на наша страна, тој не е на ваша."^[28]

Во Новата Инквизиција Роберт Антон Вилсон ги нарекува членовите на скептичните организации како што е Комитетот за научно истражување на тврдењата за паранормалност фундаменталистички материјалисти, наведувајќи дека тие догматично отфрлаат каков било доказ кој се коси со материјализмот како халуцинација или измама.^[29]

Терминот "фундаментализам" понекогаш се применува за означување на контра-културна верност кон принцип или сет на принципи, како во пејоративниот термин "пазарен фундаментализам", што се користи за да се имплицира претерана верба во способноста на економските ставови и политики на laissez-faire или слободниот пазар да ги решат економските и социјалните проблеми. Според економистот Џон Кигин, стандардните одлики на "економска фундаменталистичка реторика" се "догматските" тврдења и тврдењето дека секој кој има спротивни ставови не е вистински економист. Пензионираниот професор на религиозни студии Родерик Хиндери наведува позитивни квалитети на политичкиот, економскиот или други форми на културен фундаментализам, вклучувајќи "виталност, ентузијазам, желба да се исполнат ветувањата со дејства и одбегнување на фацилен компромис", како и негативни аспекти, како што се психолошките ставови, повремено елитистички и песимистички перспективи, и во некои случаи, литерализам.^[30]

Атеистички

Во декември 2007 година, англиканскиот надбискуп Бери Морган го критикувал она што тој го нарекол "атеистички фундаментализам", тврдејќи дека истиот ја промовил идејата дека религијата нема супстанција и "дека верата нема никаква вредност и е суеверна глупост."^[31]

Социологот на религијатаТекс Семпл тврди дека е погрешно да се зборува за муслимански, еврејски или христијански фундаменталист. Наместо тоа, фундаментализмот на фундаменталистот е неговата примарна грижа, над другите деноминационални или верски размислувања.^[32]

Влијателни критики на фундаментализмот вклучуваат книгите на Џејмс Бар за христијанскиот фундаментализам и анализите на исламскиот фундаментализам на Басам Тиби.

Политичкото користење на терминот "фундаментализам" е исто така критикувано. Терминот се користи од страна на политичките групи при напаѓање на нивните противници, користејќи ја флексибилноста на терминот во зависност од нивните политички интереси.^[33]

Студија на Универзитетот во Единбург открила дека во однос на шестте мерени димензии на религиозноста, "пониската интелигенција е најмногу поврзана со повисоко ниво на фундаментализам."^[34]

Асошиетед Прес препорачува терминот да не се користи за група која не го користи поимот за себе. Многу научници имаат усвоено слична позиција.^[35] Други научници, сепак, го користат терминот во поширока дескриптивна смисла за различни групи во различни верски традиции, вклучувајќи ги и оние групи кои би одбиле да се класифицираат како фундаменталисти.^[36]

• Авторитаризам
• Пентекостализам

• The Sword of the Lord: The Roots of Fundamentalism in an American Family, book by Andrew Himes
• Can Anyone Define Fundamentalist? Article by Terry Mattingly via Scripps Howard News Service
• Fundamentalism on In Our Time at the BBC. (listen now)
• Richard Dawkins' The God Delusion and Atheist Fundamentalism by Simon Watson, published in Anthropoetics XV,2 Spring 2010 Архивирано на 6 јули 2010 г.
• Q & A on Islamic Fundamentalism
• www.blessedquietness.com a conservative Christian website, maintained by Steve van Natten
• Women Against Fundamentalism (UK) Архивирано на 29 август 2005 г.
• Yahya Abdul Rahman's Take On Fundamentalists And Fundamentalism
• Roots of Fundamentalism Traced to 16th Century Bible Translations, Harvard University, November 7, 2007.
• The Fundamentalist Distortion of the Islamic Message by Syed Manzar Abbas Saidi, published in Athena Intelligence Journal
• Admiel Kosman, Between Orthodox Judaism and nihilism: Reflections on the recently published writings of the late Rabbi Shimon Gershon Rosenberg, Haaretz, Aug.17, 2012.

• Appleby, R. Scott, Gabriel Abraham Almond, and Emmanuel Sivan (2003). Strong Religion. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-01497-5
• Armstrong, Karen (2001). The Battle for God: A History of Fundamentalism. New York: Ballantine Books. ISBN 0-345-39169-1
• Brasher, Brenda E. (2001). The Encyclopedia of Fundamentalism. New York: Routledge. ISBN 0-415-92244-5
• Caplan, Lionel. (1987). "Studies in Religious Fundamentalism". London: The MacMillan Press Ltd.
• Dorff, Elliot N. and Rosett, Arthur, A Living Tree; The Roots and Growth of Jewish Law, SUNY Press, 1988.
• Keating, Karl (1988). Catholicism and Fundamentalism. San Francisco: Ignatius. ISBN 0-89870-177-5
• Gorenberg, Gershom. (2000). The End of Days: Fundamentalism and the Struggle for the Temple Mount. New York: The Free Press.
• Hindery, Roderick. 2001. Indoctrination and Self-deception or Free and Critical Thought? Mellen Press: aspects of fundamentalism, pp. 69–74.
• Lawrence, Bruce B. Defenders of God: The Fundamentalist Revolt against the Modern Age. San Francisco: Harper & Row, 1989.
• Marsden; George M. (1980). Fundamentalism and American Culture: The Shaping of Twentieth Century Evangelicalism, 1870-1925 Oxford University Press.
• Marty, Martin E. and R. Scott Appleby (eds.). The Fundamentalism Project. Chicago: University of Chicago Press.
  • (1991). Volume 1: Fundamentalisms Observed. ISBN 0-226-50878-1
  • (1993). Volume 2: Fundamentalisms and Society. ISBN 0-226-50880-3
  • (1993). Volume 3: Fundamentalisms and the State. ISBN 0-226-50883-8
  • (1994). Volume 4: Accounting for Fundamentalisms. ISBN 0-226-50885-4
  • (1995). Volume 5: Fundamentalisms Comprehended. ISBN 0-226-50887-0
• Noll, Mark A. A History of Christianity in the United States and Canada. Grand Rapids: Eerdmans, 1992.
• Ruthven, Malise (2005). "Fundamentalism: The Search for Meaning". Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-280606-8
• Torrey, R.A. (ed.). (1909). The Fundamentals. Los Angeles: The Bible Institute of Los Angeles (B.I.O.L.A. now Biola University). ISBN 0-8010-1264-3
• "Religious movements: fundamentalist." In Goldstein, Norm (Ed.) (2003). The Associated Press Stylebook and Briefing on Media Law 2003 (38th ed.), p. 218. New York: The Associated Press. ISBN 0-917360-22-2.