मकर (तारकासमूह)

तारे

मकर एक अंधुक तारकासमूह आहे. यातील फक्त एक तारा ३ऱ्या दृश्यप्रतीपेक्षा अधिक तेजस्वी आहे.

मकर मधील सर्वात तेजस्वी तारा डेल्टा कॅप्रिकॉर्नी किंवा देनेब अलजीदी आहे. तो पृथ्वीपासून ३९ प्रकाश-वर्षे अंतरावर असून त्याची दृश्यप्रत २.९ आहे. देनेब हे नाव अरबी भाषेतून आले असून त्याचा अर्थ "शेपटी" असा होतो, परंपरेनुसार त्याचा अर्थ "बोकडाची शेपटी" असा होतो. देनेब एक चलतारा आहे. त्याची दृश्यप्रत दर २४.५ तासांनी ०.२ ने कमीजास्त होते.^[४]

मकर मधील इतर ताऱ्यांची दृश्यप्रत ३.१ ते ५.३ यादरम्यान आहे. अलजीदी म्हणून ओळखला जाणारा अल्फा कॅप्रिकॉर्नीमध्ये दोन वेगळे तारे आहेत. मुख्य तारा (α² कॅप) ३.६ दृश्यप्रतीचा पिवळा राक्षसी तारा आहे. त्याचे पृथ्वीपासूनचे अंतर १०९ प्रकाशवर्षे आहे. दुय्यम ताराही (α1 कॅप) ४.३ दृश्यप्रतीचा पिवळा महाराक्षसी तारा असून तो पृथ्वीपासून ६९० प्रकाशवर्षे अंतरावर आहे. अलजीदी हे पारंपरिक नाव अरबी भाषेतल्या "लहान मूल" या अर्थाच्या शब्दापासून आले आहे. या तारकासमूहाच्या अरबी पुराणकथांमध्ये याचा संदर्भ आढळतो.^[४]

बीटा कॅप्रिकॉर्नी या ताऱ्याला दबीह असेही म्हणतात. यामध्ये दोन वेगवेगळे तारे आहेत. ते एकमेकांच्या अतिशय जवळ असल्याने एकच तारा असल्याचा भास होतो. त्यातील एक तारा ३.१ दृश्यप्रतीचा पिवळा राक्षसी तारा असून तो पृथ्वीपासून ३४० प्रकाशवर्षे अंतरावर आहे. दुसरा तारा ६.१ दृश्यप्रतीचा निळा-पिवळा तारा आहे. बीटा कॅप्रिकॉर्नीचे पारंपरिक नाव अरबी भाषेतील "कसायाचे भाग्यवान तारे" या अर्थाच्या वाक्यांशावरून आले आहे. हा पुरातन काळातील अरब लोकांच्या मकर राशीच्या उदयाच्या दिवशी बळी देण्याच्या प्रथेचा एक संदर्भ आहे.^[५] गॅमा कॅप्रिकॉर्नि हा आणखी एक नुसत्या डोळ्यांनी दिसू शकणारा तारा आहे. हा एक पांढरा राक्षसी तारा असून त्याची दृश्यप्रत ३.७ आहे. तो पृथ्वीपासून १३९ प्रकाशवर्षे अंतरावर आहे.^[४]

दूर अंतराळातील वस्तू

मकरमध्ये अनेक दीर्घिका आणि ताऱ्यांचे समूह आहेत. एनजीसी ७१०३ या दीर्घिकांच्या समूहापासून एक अंश दक्षिणेला मेसिए ३० (एनजीसी ७०९९) हा गोलाकार तारकागुच्छ आहे. याची दृश्यप्रत ७.५ आहे. हा पृथ्वीपासून ३०,००० प्रकाशवर्षे अंतरावर आहे.