जलगैँडा

जलगैँडा अथवा पानीगैँडा विशाल आकारको शाकाहारी स्तनपायी जनावर हो। हिपोपोटामस वा हिपो भन्ने शब्द प्राचीन युनानी भाषाबाट आएको हो, जसको अर्थ नदी घोडा(अथवा नदीमा बस्ने घोडा) हो। जलगैँडा (हात्ती र गैंडा पछि) तेस्रो ठूलो स्थलधारी जनावर हो।

जलगैँडा
जलगैंडा
संरक्षण स्थिति
असुरक्षित  (आइयुसिएन ३.१)
वैज्ञानिक वर्गीकरण
जगत:	जन्तुजगत
सङ्घ:	हाड भएकोो जीव
वर्ग:	स्तनधारीप्राणी
गण:	शाकाहारी
कुल:	Hippopotamidae
वंश:	Hippopotamu
प्रजाति:	H. amphibiopus
जलगैँडाको फैलावोट- रातो पहिलोको फैलावट र हरियो हालको फैलावट[१]

जलगैँडा अर्ध-जलचर जनावर हो जुन नदीहरू तथा तालहरूको छेउछाउमा बसोबास गर्ने गर्छन जहाँ एउटा भाले जलगैँडाले सो नदी क्षेत्र तथा ५ देखि ३० वटा समूहका पोथी तथा बच्चा जलगैँडाहरूको नेतृत्व गर्ने गर्दछ। जलगैँडाले दिनको तापमा पानी वा हिलोमा बसेर शरीरलाई चिसो बनाउने गर्छन भने यसका साथै यिनीहरूको प्रजनन् तथा प्रसव प्रक्रिया पनि पानीमा नै हुने गर्दछ। यिनीहरू साँझपख मात्रै चर्नको लागि जमीनमा निस्कने गर्दछन्।

यिनीहरूको शारीरिक बनावट सुँगुरको र अन्य स्थल जनावरको जस्तै खुर हुने भएता पनि यसको पूर्वजहरू (ह्वेल, सोँस आदि) सँग जोडिएका छन् जसबाट यिनीहरू लगभग ५५ करोड वर्ष पहिले छुट्टिएका थिए। ह्वेल माछा र जलगैँडाका साझा पूर्वज अन्य खुर भएका स्थल जनावरहरूबाट लगभग ६० करोड वर्ष पहिले विभाजित भएका थिए।

जलगैँडा यसको नाल-आकारको धड, भुत्ला रहित शरीर, डरलाग्दा मुख तथा दाँत, छोटा तथा ठुते खुट्टा र भयङ्कर आकारले चिनिन्छ। जलगैँडा (१.५ टन), हात्तीका तिन प्रजाति (३ देखि ९ टन) र सेतो गैँडा ( १.५ टन) भन्दा पछि तेस्रो वजनदार जनावर हो। यसका छोटा तथा ठुटे खुट्टाका बावजुद यो मानिस भन्दा छिटो दौडन सक्छ। जलगैंडा छोटो दुरीमा ३० किलोमिटर प्रतिघण्टाको दरले दौडन सक्दछ। जलगैंडा बिश्चमा भएका रिसाहा जनावरहरू मध्यमा पर्दछ, साथै यसलाई अफ्रिकामा पनि खतरनाक जनावरको रूपमा चिनिन्छ। जाम्बिया (४०,००)तथा तान्जनिया (२०,००० - ३०,०००) गरी अफ्रिकाको उप साहारन क्षेत्रमा १२५,०० देखि १५०,००को सङ्ख्यामा जलगैँडाहरू रहेको अनुमान गरिएको छ। तापनि वासस्थानको अभाव र मासु तथा बहुमुल्य दाँतको लागि जलगैँडाको शिकारका कारण यिनीहरू खतरामा परेका छन्।