Romanispråk

Ein reknar med at romanispråka vert snakka av om lag 40 millionar menneske. I Europa lever det 10–12 millionar sigøynarar, eller roma, og nesten alle desse kan forstå kvarandre trass i dialektskilnader. Den interne strukturen til romanispråkfamilien er uoversiktleg, det same er kriteria for inndeling i språk og dialekt. Fleire av dei språka som blir snakka i Norden har sine næraste slektspråk i familien i andre delar av Europa^[1].

Grovt sett har dei romanitalande komme til Norden i tre bølgjer^[2]. Først kom det romanitalande på 1500-talet, som delte seg språkleg i norsk romani, svensk romani og kaalo, eller kalo finsk romani. Det bur 10 000 roma i Finland^[3], som høyrer til kaale-gruppa. Dei var skild frå roma i Sverige i perioden 1809 fram til 1954 (innføringa av den nordiske passunionen). På slutten av 1800-talet og tiåra framover kom det roma som snakka valakiske romanispråk, kalderasj, lovari og tjurari til Skandinavia. På 1960- og 70-talet kom det roma frå Frankrike, Spania, Polen, Russland, Bulgaria og Jugoslavia, blant anna kalderasj, lovari, arli og romungri. Også krigane på Balkan på 1990-talet førte med seg immigrasjon av roma frå det tidlegare Jugoslavia, m.a. arli, bugurdji og gurbeti. Språk med talarar som har kome i fleire omgangar har vorte styrka med innflytting av nye talarar.

I Noreg er både romanés og romani rakripa (norsk romani) sannkjent som historisk minoritetsspråk med same status som kvensk og dei samiske språka.^[4] Sverige har sannkjent svensk romani, finsk romani (kaale), kalderasj, lovari, arli og romungri. Finland har sannkjent finsk romani.

Romanispråka er ein del av den vestlege greina av indoariske språk, i lag med fire andre språkgreiner (domari, khandeshi, gujarati og rajasthani). Romanispråka er sjølv delt inn i fire greiner, balkanromani, sentralromani, nordleg romani, og valakisk romani. Oversynet her byggjer dels på Glottolog, dels på Bijvoet og Fraurud.

• Balkanromani
  • Abruzzesisk-Calabrsk-Moliseansk romani
  • Arli (Arli-Dolenjski) (også i Sverige)
  • Krim-romani
  • bugurdji, kovatsjki (Drindari–Kalajdži–bugurdji)
  • Sofia-erli
  • Prilep-Prizren-Serres
  • Pyrgos-Peloponneseromani
  • Romacilikanes
  • Romano
  • Rumelsk romani
  • Sepečides
  • Serres-Sechidouromani
  • Ursári
  • Zargari
• Valakisk romani
  • Nordleg valakisk
    • Cerhari
    • Churari
    • Egyptisk ghagar
    • Kalderasj (også i Sverige)
    • Lovari
    • Machvano
    • Søraustleg ukrainsk valakisk
  • Sørleg vlax
    • Gurbet-dzambazi
    • Kalpazea-filipidzía-xandurja
    • Valakia-muntenia-Nordaustlege Bulgaria
• Sentralromani
  • Gurvari
  • Nordleg sentralromani
    • Böhmisk romani
    • Austslovakisk romani
    • Galisisk romani
    • Moravisk romani
    • Vestlovakisk romani
  • Sørleg sentralromani
    • Romungro
    • Vend
• Nordleg romani
  • Baltisk romani
    • Chuxny
    • Austleg Latvia-Lithuansk romani
    • Nordleg Russsk romani
    • Polsk romani
    • Kviteusssk romani
  • Caló
    • Brasiliansk calão
    • Katalansk calo
    • Galisisk calo
    • Portugisisk calão
    • Spansk caló
  • Nordvestleg romani
    • Kalo finsk romani (Finland, Sverige)
    • Sinteromani
      • Gadschkene
      • Lallere
      • Manouche
      • Sastike
      • Sørleg sinti
• Andre romanispråk
  • Skandinavsk romani (Romani rakripa)
    • Svensk romani (tavringerromani) (Sverige)
    • Norsk romani (Noreg)
  • Arkaisk Angloromani
  • Valisisk romani

Av desse språka er norsk romani (romani rakripa) snakka i Noreg, og svensk romani i Sverige. Det svenske Språkrådet distribuerer i tillegg materiale på arli, kalderaš, kale, lovara.

Ordtilfanget i dei ulike romanispråka ber sterkt preg av historia til sigøynarane (romfolket). Kjernen av ordtilfanget kjem frå dei indoariske språka kring Panjab i India. Mange ord liknar på dei tilsvarande orda i panjabi og hindi — slik som tala frå éin til fem. Andre vesentlege kjelder er armensk, gresk, slaviske språk, romanske språk og germanske språk. Det finst òg enkelte hebraiske og finske ord i romanés.

• Romani rakripa

• Bijovet og Fraurud, Kari 2007: Det romska språket och romsk språkvård i Sverige 2007
• Granqvist, Kimmo 2011: Lyhyt Suomen romanikielen kielioppi ("Ein kort grammatikk for finsk romani"), Kotimaisten kielten tutkimuskeskus, 2011 Verkkojulkaisu ISBN 978-952-5446-69-2

Fotnotar

• European Committee on Romani Emancipation
• Delegation för romska ärenden Arkivert 2014-08-03 ved Wayback Machine. – ved det finske Social- och Hälsovårdsministeriet

Denne språkartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.