Żołna

Żołna zamieszkuje południową i wschodnią Europę, tylko lokalnie na północ od Alp i Karpat, a także zachodnią i środkową Azję i lokalnie Afrykę – północno-zachodnią i południową. Wędrówki głównie w V i VIII. Zimuje w Afryce na południe od Sahary; sporadycznie na południu Indii i w Sri Lance^[8][9].

W Polsce najwcześniejsze wzmianki o lęgach pochodzą z XVIII i XIX w. (w 1792 r. pod Oławą i w 1887 r. pod Nidzicą)^[10]. W latach 80. XX wieku liczebność krajowej populacji szacowano na zaledwie 10–30 par^[11]. Dawniej stanowiska lęgowe znajdowały w południowo-wschodniej Polsce (na Ziemi Przemyskiej i Zamojszczyźnie), tylko sporadycznie gniazdowała w innych rejonach kraju^[11]. Od lat 90. XX wieku obserwuje się ekspansję tego gatunku w Polsce^[11], np. od początku XXI wieku gnieździ się na Dolnym Śląsku^[12], a najliczniejsza populacja zamieszkuje obecnie Kielecczyznę^[11]. Lęgi stwierdzano też na Górnym Śląsku, Mazowszu, Podlasiu, w Małopolsce, Wielkopolsce, na ziemi lubuskiej oraz Pomorzu^[11].

Wygląd

Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. Czoło białe, wierzch głowy i kark rdzawobrązowy, czarna pręga przez oko. Gardło żółtawe, oddzielone czarną przepaską od błękitnego spodu. Barki, grzbiet i kuper złotooliwkowe (samica ma grzbiet oliwkowozielony, a pozostałe barwy mniej kontrastowe), skrzydła błękitno-zielone, pokrywy skrzydłowe i lotki drugorzędowe brązowe. Oliwkowozielony ogon, a środkowa para sterówek dłuższa od pozostałych o około 3 cm. Ptaki młode mają zielonkawy wierzch^[13].

Wymiary średnie^[14]

długość ciała ok. 23–25 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 43–48 cm
masa ciała ok. 45–55 g

Biotop

Wysokie, piaszczyste urwiska, zarówno naturalne, jak i sztuczne. Również skarpy (wąwozy) lessowe^[15].

Gniazdo

Długa (do 2 m), samodzielnie wygrzebana nora w urwisku.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w połowie czerwca (w Afryce Południowej od października do maja^[16]) najczęściej 5 do 6 jaj.

Wysiadywanie, pisklęta

Jaja wysiadywane przez okres około 20 dni przez obydwoje rodziców, choć udział samca jest ograniczony. Pisklęta opuszczają gniazdo po 30 dniach.

Pożywienie

Chwytane w locie owady, głównie błonkówki, chrząszcze, ważki, motyle, muchówki i prostoskrzydłe. Żądłówki miażdży końcem dzioba, aby uniknąć użądlenia. Jednak historie o niszczeniu rodzin pszczelich (nazwa gat. apiaster) są nieprawdziwe – z żądłówek chwyta przede wszystkim osy.

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje żołnę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 14–26 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny^[2].

W Polsce żołna jest objęta ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej^[17]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[18]. Liczebność krajowej populacji lęgowej w latach 2013–2018 szacowano na 200–300 par, a trend liczebności, zarówno krótkoterminowy (2008–2018), jak i długoterminowy (1980–2018), uznano za wzrostowy^[19].

Poczta Polska wyemitowała 31 lipca 2014 r. znaczek pocztowy przedstawiający żołnę o nominale 5,50 zł. Autorem projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska. Znaczek wydrukowano techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym, w nakładzie 200 000 sztuk^[20][21].

• ptaki Polski

• Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: MULTICO, 2007, s. 169. ISBN 978-83-7073-474-9.

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).