Ałmazbek Atambajew

Ałmazbek Atambajew urodził się w 1956 w miejscowości Araszan w obwodzie czujskim w ówczesnej Kirgiskiej SRR. Ukończył ekonomię w Moskiewskim Instytucie Zarządzania. Po studiach rozpoczął pracę w sektorze gospodarczym. Kierował przedsiębiorstwem „Forum” oraz był dyrektorem generalnym „Kyrgyzavtomash”, największej fabryki samochodów w Kirgistanie^[1][2].

W latach 1983–1987 był deputowanym do Rady Najwyższej Kirgiskiej SRR. W 1993 był jednym z założycieli Socjaldemokratycznej Partii Kirgistanu. W 1995 wszedł w skład Rady Najwyższej Kirgistanu^[1][2].

30 lipca 1999 stanął na czele Socjaldemokratycznej Partii Kirgistanu. W październiku 2000 jako kandydat tej partii wziął udział w wyborach prezydenckich, w których uzyskał 6% głosów poparcia. Jako lider partii brał aktywny udział w tulipanowej rewolucji w marcu 2005. Od 20 grudnia 2005 do 21 kwietnia 2006 zajmował stanowisko ministra przemysłu, handlu i turystyki w rządzie Feliksa Kułowa^[3]. Ze stanowiska zrezygnował, oskarżając prezydenta o blokowanie reform politycznych, korupcję i wspieranie świata przestępczego^[1].

Rozczarowany polityką prezydenta Kurmanbeka Bakijewa, w kwietniu i listopadzie 2006 uczestniczył w antyrządowych protestach w Biszkeku. Był współprzewodniczącym opozycyjnego ruchu „Na rzecz Reform”, odpowiedzialnego za organizację demonstracji. W ich trakcie kirgiska opozycja domagała się ustąpienia z urzędu prezydenta Bakijewa, zarzucając mu niespełnienie obietnic walki z korupcją i przeprowadzenia niezbędnych reform. Opowiadała się również za przeprowadzeniem wcześniejszych wyborów do parlamentu^[4].

29 marca 2007, po rezygnacji ze stanowiska premiera przez Azima Isabekowa^[5], prezydent Bakijew nieoczekiwanie mianował Ałmazbeka Atambajewa jego następcą. Mianowanie polityka opozycji szefem rządu miało być próbą uciszenia protestów w kraju i sygnałem do stworzenia szerokiego rządu koalicyjnego^[6]. 11 kwietnia 2007 w Biszkeku doszło do 10-tysięcznej manifestacji przeciw polityce prezydenta Bakijewa. Premier Atambajew zwrócił się do demonstrantów z apelem o zachowanie spokoju, jednak został przez nich wygwizdany^[7].

Premier Atambajew nie pozostał długo na stanowisku. 24 października 2007, po rozwiązaniu parlamentu przez prezydenta Bakijewa, podał się do dymisji. Bakijew rozwiązał parlament z powodu przyjęcia nowej konstytucji i nowej proporcjonalnej ordynacji wyborczej w referendum 21 października 2007. Rozpisał także wybory parlamentarne na 16 grudnia 2007. Atambajew pozostał pełniącym obowiązki premiera, którą to funkcję miał pełnić do czasu wyłonienia nowego gabinetu w wyniku wyborów^[8]. Ostatecznie zrezygnował z urzędu 28 listopada 2007, pół miesiąca przed wyborami. Na stanowisku szefa rządu zastąpił go wicepremier Iskenderbek Aidaralijew^[9].

20 kwietnia 2009 Ałmazbek Atambajew został wybrany wspólnym kandydatem opozycji, skupionej w koalicji wyborczej Zjednoczona Opozycja, w wyborach prezydenckich 23 lipca 2009^[10]. Jego głównym rywalem był urzędujący prezydent Kurmanbek Bakijew^[11]. W dniu wyborów Atambajew wycofał się z wyścigu prezydenckiego. Wybory określił mianem „niezgodnych z prawem” i zażądał ich powtórzenia „z powodu masowych fałszerstw wyborczych”^[12]. Według oficjalnych wyników zdobył tylko 8,4% głosów, a zdecydowane zwycięstwo odniósł Bakijew z 76,4% głosami poparcia^[13][14]. Międzynarodowi obserwatorzy z OBWE w swoim komunikacie stwierdzili, że wybory nie spełniły standardów demokratycznych i są „rozczarowani” ich przebiegiem. Wybory, ich zdaniem, naznaczone były „licznymi problemami i nieprawidłowościami, w tym wypełnianiem urn wyborczych dodatkowymi kartami do głosowania, nieścisłościami na listach wyborców oraz przypadkami wielokrotnego głosowania”^[15][16].

6 kwietnia 2010 wziął udział w demonstracjach, które doprowadziły do wybuchu rewolucji i obalenia prezydenta Bakijewa. Został za to aresztowany i jeszcze tego samego dnia zwolniony. 7 kwietnia 2010 objął stanowisko wicepremiera ds. gospodarczych w rządzie tymczasowym Rozy Otunbajewy^[1][2]. Ze stanowiska zrezygnował 13 lipca 2010, by jako lider Socjaldemokratycznej Partii Kirgistanu wziąć udział w wyborach parlamentarnych w październiku 2010^[17].

W wyborach 10 października 2010 Socjaldemokratyczna Partia Kirgistanu zajęła drugie miejsce, zdobywając 26 mandatów w 120-osobowym parlamencie^[18]. Prezydent Roza Otunbajewa powierzyła Atambajewowi misję sformowania rządu. 30 listopada 2010 Socjaldemokratyczna Partia Kirgistanu ogłosiła zawiązanie koalicji z partią Respublika oraz Ata Meken i nominowała Atambajewa na stanowisko szefa rządu^[19]. Do powołania koalicji jednak nie doszło, ponieważ lider Ata Meken Omurbek Tekebajew nie uzyskał wystarczającej liczby głosów w parlamencie, by zgodnie z umową objąć stanowisko przewodniczącego izby^[20].

17 grudnia 2010 podpisano nową umowę koalicyjną między Socjaldemokratyczną Partią Kirgistanu oraz partiami Respublika i Ata Żurt^[20]. Tego samego dnia parlament zatwierdził skład gabinetu na czele z Ałmazbekiem Atanbajewem jako premierem^[21].

23 września 2011 zrezygnował z urzędu szefa rządu z powodu startu w wyborach prezydenckich zaplanowanych na 30 października 2011. Pełniącym obowiązki premiera został wówczas wicepremier Ömürbek Babanow^[22]. Wybory wygrał już w pierwszej turze głosowania. Zdobył 62,52% głosów poparcia, zdecydowanie pokonując dwóch najbliższych rywali, Adachana Madumarowa (14,78% głosów) oraz Kamczibeka Taszijewa (14,32% głosów)^[23].

14 listopada 2011, dwa dni po ogłoszeniu oficjalnych wyników wyborów prezydenckich przez komisję wyborczą, powrócił na stanowisko szefa rządu, które miał pełnić do czasu objęcia urzędu prezydenta. Zgodnie z prawem zaprzysiężenie nowego szefa państwa powinno odbyć się w ciągu 30 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów^[23]. 15 listopada 2011 p.o. prezydenta Roza Otunbajewa, w opublikowanym dekrecie, wyznaczyła ten dzień na 1 grudnia 2011^[24].

1 grudnia 2011 objął urząd szefa państwa^[25]. Tego dnia tymczasowo obowiązki szefa rządu objął ponownie Ömürbek Babanow, którego następnie 23 grudnia 2011 parlament zatwierdził na stanowisku szefa rządu^[26][27].

27 lipca 2012 prezydent Atambajew podpisał ustawę umożliwiającą obywatelom 44 państw (w tym wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej) przebywanie na terenie Kirgistanu bez konieczności nabywania wizy na okres do 60 dni^[28]. W maju i październiku 2013 w kraju doszło do zamieszek i strajków pracowników prywatnych kopalń złota, domagających się większej partycypacji w zyskach z wydobycia surowca^[29][30].

W ramach prorosyjskiej polityki zagranicznej Atambajewa, Kirgistan przystąpił do Euroazjatyckiej Unii Celnej (1 stycznia 2015) i Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej (12 sierpnia 2015). Podczas kadencji Atambajewa Kirgistan stał się jednym z najlojalniejszych partnerów Rosji w Azji Środkowej, o czym może świadczyć tendencja wśród młodych Kirgizów do zmieniania końcówek nazwisk na typowo rosyjskie (-in, -ow i -jew) co ma pomóc dalszej integracji między krajami^[31]. W 2014 roku zamknięta została amerykańska baza wojskowa Manas Air Base przy porcie lotniczym w Biszkeku^[32].

Wybory parlamentarne, które odbyły się w Kirgistanie 4 października 2015 zakończyły się zwycięstwem prezydenckiej Socjaldemokratycznej Partii Kirgistanu, która otrzymała 27,56% głosów i 38 mandatów w parlamencie^[33]. Obserwatorzy z Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie pozytywnie ocenili przebieg wyborów, wskazując jednakże na pewne niedociągnięcia i problemy techniczne^[34].

16 i 17 września 2016 Ałmazbek Atambajew był gospodarzem odbywającego się w Biszkeku szczytu głów państw członkowskich Wspólnoty Niepodległych Państw^[35].

11 grudnia 2016 w kraju odbyło się referendum konstytucyjne, w którym 79,59% głosujących opowiedziało się za zmianami w konstytucji. Głosowano nad zmianami w 30 artykułach obowiązującej konstytucji, ograniczającymi prerogatywy prezydenta na rzecz premiera przy jednoczesnym wzmocnieniu obu tych organów władzy wykonawczej kosztem władzy ustawodawczej i sądowniczej. Zmiany znosiły konstytucyjny obowiązek wykonywania przez sądy postanowień międzynarodowych organów zajmujących się obroną praw człowieka, zakazywały małżeństw homoseksualnych oraz umożliwiały premierowi mianowanie i dymisjonowanie członków rządu bez zgody prezydenta i parlamentu. Reforma konstytucyjna została skrytykowana przez Komisję Wenecką^[36][37].

Na 15 października 2017 zostały rozpisane wybory prezydenckie, których zwycięzca miałby zastąpić Ałmazbeka Atambajewa na stanowisku głowy państwa^[38]. 17 maja 2017 prezydencka Socjaldemokratyczna Partia Kirgistanu mianowała premiera Sooronbaja Dżeenbekowa do startu z jej ramienia w wyborach^[39]. Na XVI zjeździe partii Dżeenbekow został oficjalnie wybrany kandydatem, a 15 lipca 2017 jego kandydatura została zarejestrowana przez Centralną Komisję Wyborczą^[40].

24 listopada 2017 podczas oficjalnej ceremonii w Biszkeku, Ałmazbek Atambajew przekazał urząd głowy państwa zwycięzcy wyborów prezydenckich – Sooronbajowi Dżeenbekowowi, dokonując tym samym pierwszego w historii niepodległych państw Azji Środkowej pokojowego przekazania władzy między dwoma wybranymi w wyborach prezydentami^[41].

W czerwcu 2020 został skazany na 11 lat i 2 miesiące kolonii karnej, odebranie odznaczeń państwowych oraz utratę majątku za nadużycie władzy oraz niedopełnienie prezydenckich obowiązków. Oskarżony został o niezgodne z prawem wypuszczenie na wolność Aziza Batukajewa, którego dopuścił się w 2013 roku. Przeciwko Atambajewowi trwa również kolejny proces, w którym oskarżony jest o współudział w zabójstwie policjanta, znieważenie munduru, branie do niewoli zakładników oraz zamach na władzę i próbę przewrotu^[42].

• Bohater Republiki Kirgiskiej (2017)
• Order „Manas”
• Order Aleksandra Newskiego (2016)
• Order „Przyjaźń” (2014)
• Order Republiki Serbii II stopnia (2013)^[43]