Aminokwasy egzogenne
Aminokwasy egzogenne (gr. éksō, czyli „na zewnątrz”[1]), aminokwasy niezbędne – aminokwasy, których organizm nie może syntetyzować samodzielnie, więc muszą być dostarczane w pożywieniu, w przeciwieństwie do aminokwasów endogennych.
U różnych organizmów różne aminokwasy można zaliczyć do jednej z tych dwóch grup, ale u większości kręgowców są to aminokwasy te same co u człowieka. Dla roślin podziału takiego nie ma, gdyż wszystkie aminokwasy są przez nie wytwarzane wewnątrz organizmu. Dostępne w literaturze zestawienia aminokwasów endogennych różnią się między sobą. Jedne uwzględniają tylko aminokwasy wchodzące w skład białek (aminokwasy białkowe), a inne również te funkcjonujące w ustroju jako samodzielne związki chemiczne biorące udział w rozmaitych procesach metabolizmu. Rozbieżności dotyczą także tego, czy zaliczać do aminokwasów endogennych te z nich, które wprawdzie mogą być syntetyzowane wewnątrz organizmu, ale tylko w wyniku przekształcenia aminokwasów egzogennych.
Aminokwasy egzogenne dla dorosłego człowieka to[2][3]:
| Nazwa pełna | Skrót trzyliterowy | Skrót jednoliterowy |
|---|---|---|
| arginina* | Arg | R |
| fenyloalanina | Phe | F |
| histydyna* | His | H |
| izoleucyna | Ile | I |
| leucyna | Leu | L |
| lizyna | Lys | K |
| metionina | Met | M |
| treonina | Thr | T |
| tryptofan | Trp | W |
| walina | Val | V |
* Arginina i histydyna to aminokwasy względnie egzogenne (aminokwasy warunkowo egzogenne) – są wytwarzane w ilości wystarczającej dla człowieka dorosłego, ale zbyt małej dla organizmu rozwijającego się[2][4]. Arginina jest wytwarzana z ornityny w cyklu ornitynowym, jednak jej większość jest wykorzystywana dalej w tym cyklu, gdzie jest rozkładana do ornityny[4].
Żywienie pokarmami ubogimi w niezbędne aminokwasy egzogenne może doprowadzić do zaburzeń chorobowych. U innych ssaków zestaw aminokwasów egzogennych może być w części odmienny, na przykład dla kotów niezbędnym aminokwasem jest tauryna.