Eos (mitologia)
Eos (także Świt, Jutrzenka[1]; gr. Ἠώς Ēṓs ‘jutrzenka’, łac. Aurora ‘jutrzenka’, ‘zorza’) – w mitologii greckiej bogini i uosobienie zorzy porannej, brzasku i świtu[2][3]; jedna z tytanid; utożsamiana z Hemerą i rzymską Aurorą[4][5].
| bogini zorzy porannej, brzasku i świtu | |
 Tzw. „Pieta Memnona” (Eos z ciałem Memnona), malowidło na attyckiej czarze czerwonofigurowej Durisa, V wiek p.n.e., Luwr, Paryż | |
| Występowanie | |
|---|---|
| Teren kultu | |
| Odpowiednik | Aurora (rzymski) |
| Rodzina | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Mąż | |
| Dzieci | z Astrajosem: |
_-_Dawn_(1881).jpg)
Należała do drugiego pokolenia tytanów[6]. Była bóstwem związanym z kultem jutrzenki. Według wierzeń starożytnych Greków każdego świtu przemierzała niebo na lekkim rydwanie, zaprzężonym w parę białych lub różowych koni – Lamposa (Świecącego, Jasnego) i Faetona (Promiennego, Błyszczącego)[7][8][9]. Swą wędrówkę rozpoczynała (wynurzała się z fal Okeanosa) na Wschodzie (kraina północno-wschodnia Grecji) i kończyła (zanurzała się w falach Okeanosa) na Zachodzie, po drugiej stronie widnokręgu[10]. Otwierała „wrota dnia” (bramę nieba) przed wozem Heliosa[11][5]. Rozpraszała mroki nocy, zwiastowała światło dnia ludziom i bogom[12][13]. Jej nadejście zapowiadał Fosforos (Gwiazda Poranna) – „jaśniejący syn Jutrzenki”[14][15][16].
Zanim pojawi się na niebie wóz słońca, znad brzegów Oceanu wyjeżdża na lekkim rydwanie Eos, różanopalca bogini jutrzenki. Piękne oblicze młodej bogini jaśnieje rumieńcem zorzy porannej, a wśród szarych świtów zakwita jej szata barwy szafranu[17].
Uchodziła za córkę tytana Hyperiona i tytanidy Tei (albo tytana Pallasa) oraz za siostrę Heliosa i Selene, przypuszczalnie także Tytana[2][11][18][19].
Była bardzo kochliwa. Uprowadziła i uwiodła kilku mężczyzn, m.in.: olbrzyma Oriona, Kefalosa, Klejtosa[2][9][11]. Ze swoim pierwszym mężem, tytanem Astrajosem, miała liczne potomstwo, m.in. gwiazdy[a][20], Fosforosa (Hesperosa; bóstwo uosabiające planetę Wenus)[b][21], Boreasza, Zefira, Notosa, Eurosa, przypuszczalnie także Apeliotesa, Kajkiasa, Lipsa, Skirona (bóstwa uosabiające wiatry)[2][11][22][23][24].
Ze związku z Titonosem (był jej drugim mężem) urodzili się synowie Emation i król Etiopii, Memnon, który zginął pod Troją[2][11]. Długo opłakiwała swego syna Memnona, zabitego przez Achillesa (łzy jej opadły na ziemię w postaci kropel porannej rosy)[2][16]. Dla Titonosa uprosiła u boga Zeusa dar nieśmiertelności, ale zapomniała uprosić dar wiecznej młodości. Gdy Titonos stał się zupełnie niedołężny, Zeus zamienił go w świerszcza lub cykadę[9][25].
W panteonie greckim odgrywała ona drugorzędną rolę, a jej kult należał do rzadkości. W mitach pojawiała się sporadycznie.
W sztuce przedstawiana jest zwykle jako urodziwa kobieta z wielkimi skrzydłami u ramion, w peplosie szafranowego (intensywnie żółty) koloru[2][26], powożąca rydwanem lub w locie przed wozem Heliosa, z kwiatami i pochodnią w ręce. Starożytni Grecy nazywali ją „różanopalcą” (gr. rododáktylos ‘mająca palce w kolorze przypominającym płatki róż’), „szafrannoszatą” (gr. krokópeplos ‘w peplosie szafranowego koloru’)[2][9][27].
Wyobrażenie o bogini przejawia się w sztukach plastycznych, między innymi w greckim malarstwie wazowym (wazy z V wieku p.n.e. ukazujące skrzydlatą Eos goniącą Kefalosa oraz opłakującą Memnona), malarstwie olejnym i rzeźbie, oraz w muzyce i literaturze (Iliada Homera).
Imieniem bogini została nazwana jedna z planetoid – (221) Eos.
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- Aaron J. Atsma: Eos. theoi.com. [dostęp 2010-05-02]. (ang.).
- Eos. mythindex.com. [dostęp 2010-08-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-19)]. (ang.).
- Hezjod: Narodziny bogów (Theogonia); Prace i dni; Tarcza. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999. ISBN 83-7255-040-9.
- Homer: Iliada. Kazimiera Jeżewska (tłum.). Warszawa: 1999.
- Henry George Liddell, Robert Scott: A Greek-English Lexicon: ἠώς. perseus.tufts.edu. [dostęp 2011-08-01]. (ang.).
- Carlos Parada: Eos. maicar.com. [dostęp 2010-08-02]. (ang.).
- Oskar Seyffert: Dictionary of Classical Antiquities: Eos. ancientlibrary.com, 1894. s. 214. [dostęp 2010-12-04]. (ang.).
- William Smith: A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology: Eos. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-05-09]. (ang.).
- Harry Thurston Peck: Harpers Dictionary of Classical Antiquities, 1898: Eos. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-05-09]. (ang.).