Lubań (województwo dolnośląskie)

Lubań położony jest na Pogórzu Izerskim, nad rzeką Kwisą oraz jej dopływem – Siekierką. Miasto znajduje się ok. 45 km na północny zachód od Jeleniej Góry i 25 km na wschód od Zgorzelca.

Powierzchnia miasta wynosi 16,12 km²^[3] (381. miejsce w kraju), stanowiąc 3,76% powierzchni powiatu (wg stanu na 1 stycznia 2011 r.). Użytki rolne wynoszą 48%, a użytki leśne 3% (2002)^[4].

Pierwotną nazwą miejscowości była serbołużycka nazwa Luban^[5]. Po podbiciu w średniowieczu Słowian połabskich z plemion Serbów łużyckich nazwa została później zgermanizowana na Lauban – ta wersja pojawia się po raz pierwszy w XV w^[6]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Lauba, Laubanum^[7]. W XIX wieku można było w polskich źródłach spotkać nazwy: Lubiany, Lubiana, Lubań i Lubin^[6]. Po II wojnie światowej polska administracja nadała miejscowości polską nazwę Lubań^[8], nawiązującą do wcześniejszej nazwy łużyckiej.

Etymologia nie jest pewna, jednak przyjmuje się, że nazwa najprawdopodobniej pochodzi od imienia założyciela – Luban^[6].

• 1237 pierwsza wzmianka o osadzie handlowo-celnej w miejscu przeprawy przez Kwisę,
• 1243 – margrabia brandenburski Otton III otrzymał Milsko (w tym Lubań) jako posag Beatrycze, córki króla czeskiego Wacława I,
• 2 poł. XIII w. – nadanie praw miejskich według prawa niemieckiego (magdeburskiego),
• 1319–1337 – przynależność do piastowskiego księstwa jaworskiego,
• 1337 – miasto wraz z dużą częścią Milska przeszło we władanie króla czeskiego Jana Luksemburskiego,
• 1346–1815 – przynależność do górnołużyckiego Związku Sześciu Miast,
• XIV-XV wiek – ośrodek handlu suknem,
• 1427 i 1431 – najazdy husyckie,
• 1635 – Lubań pod panowaniem saskim,
• od połowy XVI do pocz. XVII w. – okres wielkiej prosperity, renesansowa zabudowa miasta,
• XVII-XVIII w. – rozwój produkcji sukna i tekstyliów, specjalnością Lubania były chusteczki do nosa^[9],
• 1707 – w Lubaniu przez dwa tygodnie gościł król Stanisław Leszczyński^[10],
• 1734 – iluminacja Lubania na cześć króla Polski i elektora saskiego Augusta III Sasa,
• W lipcu 1807 roku Napoleon Bonaparte gościł pierwszy raz w Lubaniu. Drugi raz przyjechał w sierpniu 1813 roku.
• 1815 – miasto stało się częścią pruskiej prowincji Śląsk,
• 1854 – powstanie zakładów ceramicznych,
• 1865 – otwarcie linii kolejowej Śląskiej Kolei Górskiej – połączenie kolejowe ze Zgorzelcem, Węglińcem i Rybnicą^[11],
• 1866 – połączenie kolejowe z Jelenią Górą,
• 1868 – powstanie warsztatów kolejowych,
• 1896 – połączenie kolejowe z Leśną,
• 1919 – miasto częścią Prowincji Dolny Śląsk
• 1922-1928 – elektryfikacja linii kolejowych wychodzących z Lubania^[11],
• luty–maj 1945 – w ramach operacji dolnośląskiej w walkach z niemieckimi wojskami o Lubań uczestniczył między innymi 6 Gwardyjski Korpus Pancerny z 1 Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej^[12]. W wyniku walk miasto uległo zniszczeniu w około 60%. Walki o Lubań rozpoczęły się 17 lutego, do końca lutego miasto zdobyła Armia Czerwona, lecz 6 marca odbili je Niemcy, utrzymując je do kapitulacji 8 maja^[11]
• 8 marca 1945 – Joseph Goebbels przybył do Lubania i na rynku miasta gratulował 16-latkowi otrzymania Krzyża Żelaznego 2 klasy^[13]
• 1945 – nadanie rangi miasta powiatowego na Ziemiach Odzyskanych
• Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 129 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Lubaniu^[14].
• 3 września 1945 – otwarcie pierwszej po wojnie Szkoły Podstawowej nr 1^[15]
• 10 września 1945 – otwarcie LO w Lubaniu^[16]
• 1946 – włączenie do województwa wrocławskiego
• 16 marca 1948 - aresztowanie w Lubaniu przez UB ppłk.Anatola Sawickiego, komendanta Eksterytorialnego Okręgu Lwowskiego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość^[17]
• 1975 – włączenie do województwa jeleniogórskiego
• 1999 – utworzenie powiatu lubańskiego w województwie dolnośląskim
• 2000 – likwidacja Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Lubaniu

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty^[18]:

• obszar starego miasta
• kościół parafialny pw. Trójcy Świętej, ul. Szymanowskiego 1, neogotycki z lat 1857–1861 wg projektu Alexisa Langera.
• Zabytkowy szpital przedwojenny przy ulicy Zawidowskiej obecnie mała część budynku została przebudowana na mieszkania
• kościół ewangelicki Marii Panny, al. Kombatantów, z drugiej poł. XIV–XIX w.
• kościół ewangelicki pw. Świętego Krzyża, pl. Okrzei (obecnie nie istnieje).
• wieża Trynitarska (dzwonnica dawnego kościoła pw. Świętej Trójcy), pl. Lompy, z 1320 r. – pierwszej poł. XIV, XIX w., pozostałość rozebranego w 1879 r. kościoła pw. Świętej Trójcy
• cmentarz ewangelicki, obecnie komunalny, ul. Wrocławska
• cmentarz rzym.-kat., obecnie nieczynny, z poł. XIX w.
• park miejski, ul. Kombatantów, z pocz. XIX w

• mury miejskie z 1318 r., zbudowane z kamienia bazaltowego z okolicznych kamieniołomów; pierwotnie otoczone fosą; w podwójnym pierścieniu murów znajdowały się cztery główne bramy miejskie: Nowogrodziecka, Mikołajska, Bracka i Zgorzelecka; obecnie pozostałości – fragmenty wzdłuż ul. Podwale:
  • wieża obronna – wieża bracka, obok kościoła Świętego Krzyża, z 1318 r. – XIV w., część rozebranej w XIX wieku Bramy Brackiej
• wieża „Kramarska” (d. ratuszowa), z XIV w., pozostałość XIV-wiecznego ratusza. Pierwszy ratusz powstał w latach 1222–1225, był przebudowywany w latach 1540 i 1769, został rozebrany po zniszczeniach z 1945 r.
• ratusz zbudowany w 1554 r. – XVI w. w stylu renesansowym; obecnie mieści Salę Rajców Miejskich, Muzeum Regionalne (d. Muzeum Osadnictwa Wojskowego), Urząd Stanu Cywilnego oraz Miejską Bibliotekę Publiczną
• dom, ul. 7 Dywizji 12, z k. XIX w.
• willa, obecnie szkoła, ul. Górna 1, z XIX w./XX w.
• dom, dawniej rozlewnia wód, ul. Grunwaldzka 11, z XVI w., 1760 r. XIX w.
• budynki dawnej cegielni Augustina, ul. Izerska 7, z drugiej poł. XIX–XX w.:
  • budynek administracyjny
  • budynek produkcyjny, obecnie magazyn
• zespół willowy, ul. Kombatantów 2 i 2a, z pierwszej poł. XIX w., 1874 r.:
  • willa
  • stajnia z wozownią
  • park
  • ogrodzenie z bramą
• willa z parkiem, ul. Kombatantów 11, z czwartej ćw. XIX w.
• budynek z XVIII/XIX w. przy ul. Lompy 1; sąd kupiecki, gimnazjum, herby fundatorów Adriana Albinusa i jego żony Anny Wigand na tablicy po lewej stronie wejścia, herb Albinusa nad portalem i data 1752 w agrafie^[19]
• sąd, pl. 3 Maja 12, z 1899 r.
• magazyn „Dom Solny” lub Dom Zbożowy, ul. Podwale 4, z 1539 r., 1689 r., XIX w., budynek zbudowany z kamienia bazaltowego ufundowany przez Radę Miejską spełniał swoje funkcje do XIX wieku, później służył jako więzienie miejskie
• dom, ul. Spółdzielcza 17, z drugiej poł. XVIII w., XIX w., XX w.
• dom „Pod Okrętem”, ul. Stara 1, z 1715 r. – XVIII w., rodzinny dom kupieckiej rodziny Kirchoffów (obecnie siedziba Urzędu Skarbowego).
• dom, ul. Tkacka 27, z ok. 1900 r.
• zespół domu, ul. Warszawska 2, z k. XIX w.:
  • dom
  • budynek gospodarczy
  • ogród
• dom, ul. Wąska 6, z XVIII w., druga poł. XIX w.
• obiekty po byłych Królewskich Zakładach Kolei Górskiej (ZNTK Lubań), ul. Gazowa – wpisane do rejestru zabytków, wraz z obiektem parowozowni wachlarzowej. Jeden z największych tego typu zachowanych obiektów w Polsce i Europie.

Lubań – Uniegoszcz

• kościół par. pw. Narodzenia NMP, ul. Różana, z XVI–XVIII w.
• dom, ul. Jeleniogórska 18

inne zabytki:

• park na Kamiennej Górze
• most w Lubaniu, najstarszy most drogowy użytkowany na drogach zarządzanych przez GDDKiA w Polsce wybudowany w 1861 roku.

Centrum

• Stare Miasto
• Śródmieście (Przedmieścia Brackie, Mikołajskie, Zgorzeleckie)

Osiedla

• Osiedle Piastów
• Osiedle Willowe (dawniej Os. Waryńskiego)
• Osiedle Zodiak
• Osiedle Fabryczna
• Osiedle Kolejowa

Dzielnice

• Księginki
• Uniegoszcz

Miasto

Wybory na burmistrza miasta i radę miasta od 2002 roku.

Burmistrz miasta

Od 1990 roku miastem kieruje burmistrz jako następca naczelnika miasta. 27 maja 1990 roku rada miasta podjęła decyzję o powołaniu na stanowisko burmistrza miasta Zdzisława Bykowskiego, który 26 lipca 1990 roku zastępuje Janusz Skowroński pełniący funkcję burmistrza miasta do 16 lutego 1993. W lutym 1993 roku funkcje burmistrza miasta obejmuje Jerzy Zieliński, który obejmuje funkcje burmistrza do 1998 roku. W 1998 roku ostatni raz Rada Miasta powołuje na stanowisko burmistrza Konrad Rowiński do wyborów samorządowych w 2002 roku.^[20]

W 2002 roku po raz pierwszy mieszkańcy miasta mogli bezpośrednio uczestniczyć w wyborach samorządowych na stanowisko burmistrza miasta i w drugiej turze wyborów Konrad Rowiński wygrał z kontrkandydatem 67,52% poparcia.^[21] Ponowną reelekcję uzyskał w 2006 roku przy ponownym głosowaniu 26 listopada z 57% poparciem mieszkańców.^[22] W 2010 roku nastała zmiana burmistrza miasta, ale dopiero w drugiej turze Konrad Rowiński przegrał z bezpartyjnym Arkadiuszem Słowińskim, gdzie w 2014 roku ponownie w drugiej turze wyborów samorządowych na fotel burmistrza miasta przegrał.^[23][24] W 2018 roku Arkadiusz Słowiński wygrał z drugim w kolejności Witoldem Chojnackim mając 57,59%.^[25] 7 kwietnia 2024 Grzegorz Wieczorek wygrał z urzędującym burmistrzem miasta mając 53%.^[26]

Rada miasta

W 2002 roku Rada Miejska składała się z^[27]:

• KWW SLD-UP 10 mandatów
• KWW Rodziny Katolickie "Razem" w Lubaniu 4 mandaty
• KWW Obywatelski Komitet Wyborców Lubań 2002 4 mandaty
• KWW Lubańska Platforma Samorządowa (Platforma Obywatelska) 2 mandaty
• KW Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej 1 mandat

W 2006 roku w czasie rządów koalicji PiS z Samoobroną oraz Ligą Polskich Rodzin lokalnie wygrała opozycja zasiadająca ławy poselskie. Rada Miejska składała się wtedy z^[28]:

• KW Platforma Obywatelska RP 8 mandatów
• KWW Obywatelski Komitet Wyborców LUBAŃ 2006 5 mandatów
• KKW SLD+SDPL+PD+UP Lewica i Demokraci 4 mandaty
• KWW Rodziny Katolickie "Razem" w Lubaniu 4 mandaty

W 2010 roku zmiana burmistrza to także zmiana Rady Miasta. Skład Rady Miasta^[29]:

• KW Platforma Obywatelska RP 8 mandatów
• KWW Obywatelski Komitet Wyborców LUBAŃ 2010 5 mandatów
• KW Sojusz Lewicy Demokratycznej 4 mandaty
• KWW Rodziny Katolickie "Razem" w Lubaniu 3 mandaty
• KW Prawo i Sprawiedliwość 1 mandat

W 2014 roku przed końcem rządów PO-PSL powiązani ludzie z Platformą Obywatelską osiągają mandaty w radzie miasta z lokalnego komitetu wyborczego. Skład Rady Miasta^[30]:

• KWW Obywatelski Komitet Wyborców LUBAŃ 2014 11 mandatów
• KWW Konrada Rowińskiego (Platforma Obywatelska) 5 mandatów
• KWW Nowy Lubań 2 mandaty
• KKW SLD Lewica Razem 2 mandaty
• KWW Tomasz Korcz 1 mandat

Rada Miasta w 2018 za rządów PiS^[31]:

• KWW Obywatelski Komitet Wyborców LUBAŃ 2018 Razem 12 mandatów
• KWW Łaczy nas Lubań 9 mandatów

W 2024 roku przesunięte wybory^[32], wygrana koalicji 15 października i zmniejszenie liczby ludności powodując zmniejszenie liczby radnych do 15^[33] oraz powrót JOW-ów spowodowały nie tylko przegraną burmistrz miasta rządzącego od 14 lat, ale także wygraną lokalnie Koalicji Obywatelskiej. Rada miasta od 2024 roku^[34]:

• KKW Koalicja Obywatelska 8 mandatów
• KWW Lubań Razem 5 mandatów
• KWW Nowy Lubań 1 mandat
• KWW Bartosza Kuświka 1 mandat

Posłowie i Senatorowie

Posłowie

Osobny artykuł: Okręg wyborczy nr 1 do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.

• Marzena Machałek (PiS)
• Piotr Borys (KO)
• Robert Obaz (Lewica)
• Stanisław Żuk (PSL)

Senator

• Rafał Ślusarz (PiS)

Drogi

Lubań położony jest 11 km na południe od Autostrady A4 (E40) (dojazd 296).

Kolej

Pierwsza linia kolejowa przechodząca przez Lubań została otwarta w 1863 roku. W mieście znajduje się jedna stacja kolejowa, Lubań Śląski, mająca według kategoryzacji PKP status dworca lokalnego^[35]. Jest to stacja węzłowa, łącząca trzy linie:

• 279: Węgliniec – Lubań
• 274: Jelenia Góra – Lubań – Zgorzelec (Linia Lubań – Zgorzelec reaktywowana dla ruchu pasażerskiego w grudniu 2011)
• 337: Lubań – Leśna (obecnie wyłącznie jako linia towarowa)

Lubań Miasto

W 2018 roku PKP poinformowało o planach utworzenia nowego przystanku kolejowego Lubań Miasto na linii z Lubania do Zgorzelca. Miały one być zrealizowane w ramach projektu elektryfikacji tego odcinka^[36]. Budowa przystanku została uwzględniona w planach Ministerstwa Infrastruktury na lata 2020-25^[37]. Samorząd Lubania zaproponował w 2021 roku umieszczenie przystanku na linii do Węglińca, przy ulicy Granicznej^[38].

Komunikacja autobusowa

W maju 2016 r. stary dworzec autobusowy został wyburzony^[39], w jego miejsce wybudowano Galerię „Inbag”^[40] – obiekt handlowo-usługowy, posiadający infrastrukturę dworca autobusowego^[41][42][43]. Od 22 listopada 2021 roku kursuje z miasta Izerska Komunikacja Autobusowa kursującą do miast i wsi powiatów lubańskiego oraz lwóweckiego.^[44] Od 1 marca 2022 kursuje linia 217 w ramach Powiatowej Komunikacji Lwóweckiej, a operatorem linii jest PKS Voyager.^[45]

Przewoźnicy

• PKS „Voyager” Lubań^[46]
• Bieleccy^[47]

Komunikacja miejska

Pierwsze plany wprowadzenia komunikacji miejskiej w Lubaniu powstały w latach siedemdziesiątych XX wieku^[48], jednak pierwsze autobusy wyjechały na ulice miasta w czerwcu 1989. Były to (i nadal są) zwykłe pojazdy PKS, nieprzystosowane do kursowania w mieście (m.in. brak pneumatycznie otwieranych drzwi). Spółka PKS Voyager, która przejęła transport miejski w Lubaniu po upadku Pekaes Lubań, planowała w 2010 roku wprowadzenie pojazdów przystosowanych do transportu miejskiego^[48].

W 2019 roku funkcjonowało pięć linii komunikacji miejskiej^[49].

Portale

• eluban.pl^[50]
• Przegląd Lubański
• Telewizja Lubań

Prasa

• Ziemia Lubańska

Żłobki, przedszkola, szkoły podstawowe i szkoły ponadpodstawowe w Lubaniu:

W Lubaniu znajdują się następujące zakłady pracy:

• Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej (PEC Lubań Sp. z o.o.)
• Agromet ZEHS Lubań
• Imakon Sp. z o.o.
• „Imka” Dr. Schumacher Sp. z o.o.
• Chromex Sp. z o.o.
• Automatec Sp. z o.o.

W mieście są także miejskie spółki z o.o.:

• Lubańskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji
• Lubańskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego
• Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Lubań
• Zakład Gospodarki i Usług Komunalnych Lubań

Zlokalizowane w mieście Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w 2000 roku zostały postawione w stan upadłości.

• Jan Lombarski – wieloletni proboszcz parafii pw. Świętej Trójcy^[65][66]
• Feliks Netz – pisarz, poeta^[67]

Dane z 31 grudnia 2009^[68]:

Piramida wieku mieszkańców Lubania w 2014 roku^[69].

W mieście znajduje się Łużyckie Centrum Medyczne im. Lucjana Kopcia^[70], który posiada:

• 8 oddziałów szpitalnych
• 9 poradni specjalistycznych
• 2 pracownie

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia pw. św. Jadwigi Śląskiej
  • Parafia Trójcy Świętej
  • Parafia pw. św. Maksymiliana Marii Kolbe
  • Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i Świętego Jakuba Apostoła
  • Parafia pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
  • Dom Główny Zgromadzenia Sióstr św. Marii Magdaleny od Pokuty^[71][72]
• Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • Parafia Ewangelicko-Augsburska
• Kościół Zielonoświątkowy
  • Zbór w Lubaniu
• Kościół Boży w Chrystusie
  • Zbór w Lubaniu
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • Zbór w Lubaniu
• Świadkowie Jehowy
  • Dwa zbory (Lubań–Wschód, Lubań–Zachód; Sala Królestwa)^[73]

Lubań leży na międzynarodowym szlaku pątniczym – Drodze św. Jakuba. Zbiegają się w nim trzy jego odcinki: Dolnośląska Droga św. Jakuba, Via Regia oraz Sudecka Droga św. Jakuba.

Muzea

W mieście istnieją 2 muzea:

• Muzeum Regionalne mieszczące się w Ratuszu miejskim
• Wystawa „Schron” mieszcząca się w byłym bunkrze w okolicy urzędu miasta i wieży brackiej

Miasta partnerskie^[74]:

• Kolin (Czechy)
• Löbau (Niemcy)
• Preny (Litwa)

• Ośrodek Szkoleń Specjalistycznych Straży Granicznej w Lubaniu
• 19 Pułk Piechoty im. von Courbière’a (2 Poznański)
• Synagoga w Lubaniu
• Cmentarz żydowski w Lubaniu
• Stadion Miejski w Lubaniu
• Łużyce Lubań
• Wieża Trynitarska w Lubaniu
• Związek Miast Polskich
• Podziemia Kamiennej Góry w Lubaniu

• Waldemar Bena: Lubań wczoraj i dziś. Lubań: 2005.brak strony w książce

• Oficjalna strona miasta
• Katalog Firm w Lubaniu
• Lubań, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 374 . (1884)