Mława

Miasto leży nad rzeką Seracz przy granicy z województwem warmińsko-mazurskim.

Pod względem historycznym Mława leży na Mazowszu i jest jednym z najstarszych miast tego regionu^[5].

Mława była miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[6] w starostwie mławskim w ziemi zawkrzeńskiej województwa płockiego w 1784 roku^[7].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na pograniczu dwóch mezoregionów: Wzniesienia Mławskiego i Równiny Raciąskiej^[8].

Sąsiednie gminy: Iłowo-Osada, Lipowiec Kościelny, Szydłowo, Wieczfnia Kościelna, Wiśniewo, Dzierzgowo.

Podział administracyjny

Osiedla:

• Osiedle nr 1 – Śródmieście
• Osiedle nr 2 – Warszawska
• Osiedle nr 3 – Andersa
• Osiedle nr 4 – Wójtostwo
• Osiedle nr 5 – Kościuszki
• Osiedle nr 6 – Kopernika
• Osiedle nr 7 – Przemysłowe
• Osiedle nr 8 – Obrońców Mławy
• Osiedle nr 9 – Wólka
• Osiedle nr 10 – Kozielsk
• Osiedle nr 11 – Piekiełko
• Osiedle nr 12 – Krajewo
• Osiedle nr 13 – Książąt Mazowieckich
• Osiedle nr 14 – Zawkrze
• Osiedle nr 15 – Młodych

Według danych^{[potrzebny przypis]} z roku 2005 Mława ma obszar 34,86 km², w tym:

• użytki rolne: 54%
• użytki leśne: 24%
• tereny zurbanizowane i zabudowane: 21%
• pozostałe – tereny różne i pod wodą 1%

Miasto stanowi 2,08% powierzchni powiatu^{[potrzebny przypis]}.

Kalendarium

• 1426 – 2 lipca trzej książęta mazowieccy: Siemowit V, Trojden II i Władysław I odbywają w Mławie posiedzenie sądu książęcego^[9]
• 1429 – 13 lipca nadanie praw miejskich^[5]. Książęta mazowieccy, Siemowit, Kazimierz II, Władysław I, nadają Mławie przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim^[9], na tzw. surowym korzeniu^[5]
• 1470 – pierwszy mławianin Jakub, syn Wojciecha z Mławy zapisał się na Akademię Krakowską^[9]
• 1477 – prawdopodobny rok wzniesienia pierwszego murowanego kościoła – kościół parafialny na rynku pod wezwaniem św. Trójcy^[9][5]
• 1485 – najstarsza (pierwsza) wzmianka o szkole parafialnej i jej nauczycielu, był nim bakałarz Mikołaj^[10]
• 1491 – został zatwierdzony przez księcia Janusza II cech szewców w Mławie na prawach szewców w Ciechanowie^[10]
• 1495 – Mława przestała być miastem książęcym i została przez króla Jana Olbrachta włączona do ziem Królestwa Polskiego stając się częścią dóbr królewskich^[9][5]. Mława została starostwem niegrodzkim^[10]
• 1504 – źródła historyczne^{[doprecyzuj!]} wymieniają pierwszego znanego burmistrza Mławy, którym jest Piotr Czychwlas^[9]
• 1507 – pierwsze świadectwo istnienia osiedla żydowskiego w Mławie^[11].
• 1521 – podczas wojny pruskiej Mławę najechały i złupiły wojska krzyżackie, w mieście wybuchł wielki pożar^[9][5]
• 1543 – Zygmunt I Stary potwierdza przywileje dla miasta^[10]
• 1545
  • Mława powiększyła swoje terytorium przez włączenie do miasta części łąk Niemyje^[10]
  • przywilej Zygmunta Starego na pobudowanie ratusza^[9][5]
• 1550 – prawdopodobnie w tym roku powstał na obecnym wzgórzu cmentarnym drewniany kościół pw. św. Wawrzyńca^[9]
• 1564 – lustracja miasta wymienia 429 domów^[5]
• 1572–1573 – epidemia dżumy, zmarło 1300 osób^[9][5][12]
• Pod koniec XVI w. Janusz Grabowski wykupił wójtostwo Mławy z rąk prywatnych^[13]
• 1659 – wojska szwedzkie spaliły Mławę^[9][5]
• 1661–1662 – epidemia dżumy^[9][5]
• 1692 – 23 listopada wielki pożar strawił prawie całe miasto włącznie z kościołem i ratuszem^[9][5][14]
• 1708–1712 – epidemia dżumy^[9][5][12]
• 1730 – powstanie na mocy przywileju Augusta II cechu oraczy^[10]
• 1764 – Mława staje się starostwem grodowym na skutek decyzji sejmu koronnego^[10][9][5]. Do starostwa należą wsie: Modła, Nowa Wieś, Wola i Mławka^{[potrzebny przypis]}
• 1765 – według lustracji miasto liczy 85 domów^{[potrzebny przypis]}
• 1776 – 19 września kolejny wielki pożar^[5][15] niszczy pięć ulic i ratusz^[16][17][14]
• 1782 – zakończenie odbudowy spalonego ratusza^[9]
• 1795 – Mława przechodzi pod panowanie Prus (III rozbiór Polski)^[9]
• 1797 – władze zaborcze zorganizowały getto żydowskie^[9]
• 1805 – powstała pierwsza apteka^[9]
• 1807 – Mława została włączona do Księstwa Warszawskiego^[9]
• 1815 – Mława została włączona do Królestwa Polskiego^[9]
• 1824 – zwiększenie terytorium miasta przez włączenie w jego skład przedmieść Zabrody^[10]
• 1837 – epidemia cholery^[9], powstanie powiatu mławskiego^[18]
• 1856 – powstaje szpital^[9][5]
• 20.02.1864 – potyczka w czasie powstania styczniowego^[19]
• 1869 – popowstaniowe represje, carskie władze zamykają szkołę powiatową^[9][20]
• 1877 – oddanie do użytku linii kolejowej, dworca, powstają komora celna i warsztaty kolejowe^[9]
• 1881 – powstanie ochotniczej straży pożarnej^[9][5]
• 1898 – epidemia cholery^[9]
• 1905 – strajki kolejarzy i młodzieży szkolnej^[18]
• 1906
  • otwarcie Szkoły Handlowej (siedmioklasowej, obecnie Liceum Ogólnokształcące nr 1)^[9][20]
  • otwarcie pierwszej biblioteki i czytelni^[9]
• 1909 – powstała Mławska Spółdzielnia spożywców^[9]
• 1914 (lipiec i sierpień) – miasto na przemian ośmiokrotnie zajmowane przez wojska niemieckie i rosyjskie^[9]
• 1917 – powstało gimnazjum żydowskie^[9]
• 8–10 sierpnia 1920 – obrona miasta przed bolszewikami^[21]

W okresie międzywojennym w miejscowości istniała placówka Straży Celnej „Mława”^[22].

• 1923 – data założenie Miejskiego Klubu Piłkarskiego – Mławianka Mława^{[potrzebny przypis]}
• 1925 – została uruchomiona elektrownia miejska^[9]
• 1929 – 8 grudnia otwarcie Muzeum Regionalnego^[9]
• 1930 – w Mławie złożył wizytę prezydent Ignacy Mościcki^[9]
• 1939 – II wojna światowa^[9] (miasto ma ok. 20 tys. stałych mieszkańców)
  • 1–3 września bitwa pod Mławą^[9]

Mława została przyłączona do Rzeszy Niemieckiej^[9]

• 1940 – utworzenie w grudniu getta dla ludności żydowskiej^[23]. Zajmowało ono obszar w rejonie ulic: Warszawskiej, Długiej, Płockiej, Zduńskiej i Szewskiej^[23].
• do 1942 – likwidacja getta (listopad)^[23]. Wymordowanie przez Niemców 6.500 mławskich Żydów^[24]
• 1945 – 18 stycznia Niemcy zamordowali w żwirowni na Kalkówce pod Mławą 364 osoby^[9]
• 1945 – 3 czerwca oddział podziemia niepodległościowego Wiktora Zacheusza Nowowiejskiego rozbił miejscowy Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego i uwolnił więźniów^[25]
• 1958 – uruchomienie zakładów obuwniczych, powstanie Towarzystwa Miłośników Ziemi Mławskiej^[18]
• 1962 – powstanie zakładów mleczarskich i proszkowni mleka^[18]
• 1968 – uruchomienie zakładów mięsnych^[18]
• 1971 – powstają zakłady urządzeń dźwigowych^[18]
• 1975 – likwidacja powiatu mławskiego^[18]
• 1985 – w Mławie uroczystą wizytę złożył przedstawiciel stolicy apostolskiej arcybiskup Luigi Poggi^[9]
• 1987 – powstała parafia Matki Bożej Królowej Polski^[9]
• 1991 – Pogrom mławski^[26]
• 1999 – Mława po raz kolejny stała się miastem powiatowym^[9]
• 2003 – 12 października Rada Miejska w Mławie nadała tytuł Honorowego Obywatela miasta Mławy papieżowi Janowi Pawłowi II^[27][9]
• 2004 – 1 stycznia przyłączono do granic administracyjnych Mławy wsie Piekiełko i Krajewo^[9]
• 2013 – 31 sierpnia Mławę odwiedził Prezydent RP Bronisław Komorowski z okazji bitwy pod Mławą^[28]
• 2014 – 10 października uruchomiona została Mławska Komunikacja Miejska^[29].

Najstarsze ślady osadnictwa w Mławie, datowane na przełom XIII i XIV w., odkryto w rejonie obecnego rynku oraz na przedmieściach Kozielsk i Zabrody^[5]. W rejonie obecnego Starego Rynku przed rokiem 1491 istniała osada przedlokacyjna^[5]. Miała ona charakter targowy. Odbywały się tutaj sądy książęce^[5].

W chwili lokacji Mława leżała w północnej części Mazowsza, przy granicy z ówczesnym państwem zakonu krzyżackiego^[5]. W średniowieczu przez tereny Zawkrza, na którym leży Mława, przebiegały szlaki handlowe łączące wschodnie Mazowsze z Wielkopolską, a także Warszawę z Państwem Krzyżackim^[5]. Znaczenie tych ostatnich stało się istotne zwłaszcza na początku XV w.^[5]

Pierwszy wczesnośredniowieczny gród na terenie obecnej Mławy (w Kozielsku) powstał z powodu pobliskich dróg oraz obronnego charakteru miejsca^[5]. Wykopaliska wskazują, że szlaki te funkcjonowały już w XII-XIII w.^[5] Szacuje się, że obecny układ drogowy pokrywa się z przedlokacyjną siecią dróg^[5].

Przygraniczne położenie na szlakach handlowych okazało się korzystne dla rozwoju miasta^[5]. Jego mieszkańcy zajmowali się handlem, głównie bydłem z Rusi^[5]. Miasto wielokrotnie otrzymywało przywileje handlowe^[30][5]. Wytyczony w czasie lokacji stosunkowo duży rynek targowy (120 × 145 m) potwierdza handlowy charakter miasta^[5]. W 1477 r. na rynku wybudowano kościół, w 1545 r. król Zygmunt Stary wydał miastu prawo do zbudowania ratusza, który również powstał w przestrzeni rozległego rynku^[5].

Mława od roku 1495 jako jedno z trzech miast powiatowych ziemi zawkrzeńskiej wchodziła w skład Mazowsza Płockiego jako dobra królewskie^[5]. Siedzibę starosty stanowił nieistniejący już budynek w rejonie obecnej Lelewelówki. Miasto liczyło wtedy około 2500 mieszkańców, z których 60% zatrudnionych było w blisko 250 zakładach rzemieślniczych, skupionych w 12 cechach^[5]. Głównymi źródłami dochodów były jarmarki oraz produkcja i eksport do Gdańska piwa, do cechu piwowarów należało 120 mieszkańców^[5]. W 1564 r. w Mławie było 429 domów^[5].

Przez liczne pożary^[31] i epidemie dżumy^[32] Mława straciła w wiekach XVII i XVIII znaczenie. Stan ten trwał do połowy XVIII w.^[5] Przykładowo w 1616 r. liczba domów spadła do 320, w 1664 r. do zaledwie 45 (liczba ludności to jedynie 20 rzemieślników)^[5].

W Mławie po raz pierwszy epidemię dżumy odnotowano w źródłach w latach 1572–1573^[12]. W ciągu roku liczba mieszkańców miasta i podmiejskiej wsi Modły spadła o połowę: zmarło ok. 1300 osób, czyli więcej niż połowa mieszkańców^[12]. Urzędnik spisujący stan inwentarza (dóbr miejskich w 1573 roku) tymi słowami podsumował skutki epidemii: „Powietrzem ludzi wymarło w miasteczku i we wsi Modle wiele ultra 1300. Drudzy głodem umarli i nędznieli bardzo”^[12].

W 1689 roku o stosowanie czarów zostały oskarżone Marianna Kukulina i Zofia Rzeszotarska; w procesie sądowym zostały skazane na śmierć poprzez spalenie na stosie, wyrok wykonany został na tzw. „szubienicznej górze”^[33].

Pożar w 1692 roku wybuchł w niedzielę 23 listopada, nieznane są jego przyczyny^[14]. Ogień został przeniesiony na stojący samodzielnie murowany ratusz i kościół parafialny, których nie udało się odizolować od płomieni^[14]. Oba budynki doszczętnie spłonęły^[14]. W późniejszych aktach wizytacyjnych zanotowano, że z mławskiej świątyni, zbudowanej w stylu gotyckim, pozostały wypalone mury i fundamenty^[14]. Gwałtowność pożaru spowodowała, że z dymem poszły drewniane ołtarze, obrazy czy organy z początku XVIII^[14]. Uratowano jedynie barokowe tabernakulum oraz znajdujące się w skarbcu księgi metrykalne i miejskie^[14]. Jan III Sobieski zwolnił miasto od płacenia podatków na kilka lat^[14].

W roku 1764 ponownie ustanowiono w mieście przez sejm koronny starostwo grodowe; miasto stało się siedzibą administracyjną i sądowniczą ziemi zawkrzeńskiej^[5]. Liczba domów w mieście wynosiła wówczas 85^[5].

Za Stanisława Augusta Poniatowskiego odbudowano ratusz, wybudowano na rynku cztery studnie^[5]. Rozwój miasta został zahamowany przez rozbiory Polski (Mława znalazła się w Prusach) i pożar z roku 1783, w którym spłonęły niemalże wszystkie domy^[5].

W 1840 r. w Mławie przywrócono zarówno siedzibę powiatu, jak i sądu okręgowego^[5]. Dodatkowo w mieście, ponownie znów przygranicznym, powstała komora celna, powstały: szpital (1856), spichlerz (1860), synagoga (1856), zbór ewangelicki (1870) i cerkiew (1879), rozbudowano także kościół parafialny (1882–1886)^[5]. Rozwój istotnie przyspieszył wraz z wybudowaniem w sąsiedztwie Mławy linii Kolei Nadwiślańskiej (stacja kolejowa na Wólce)^[5]. W centrum miasta, w rejonie Nowego Rynku powstała siedziba ochotniczej straży pożarnej (1881)^[5]. Wokół placu oraz w centralnej części miasta powstawały nowe murowane kamienice, głównie w stylu secesyjnym. W 1905 r., na północ od rynku, wybudowano halę targową^[5]. Liczba ludności wzrosła do 8 tysięcy^[5]. Pod koniec XIX w. w Mławie były trzy place targowe: Stary Rynek z ratuszem i kościołem, Nowy Rynek oraz trzeci, zwany Zielonym^[5]. W mieście handlowano głównie zbożem oraz wełną^[5].

Na początku XX w. Mława liczyła 15 tysięcy mieszkańców i około 600 domów^[5]. 120 z nich było murowanych^[5]. Mława stała się najbogatszym miastem północnego Mazowsza^[5]. W 1917 r. Wólka formalnie została włączona w granice administracyjne Mławy^[5]. W 1921 r. liczba mieszkańców wzrosła do 17 tysięcy^[5].

II wojna światowa spowodowała zniszczenie 67% zabudowy^[5].

Po wojnie miasto dynamicznie się rozwijało, do 2001 roku liczba mieszkańców wzrosła do ponad 31 tysięcy osób^[5].

Dane z 31 grudnia 2004^[34]:

Dane z 31 grudnia 2015^[35]:

• Piramida wieku mieszkańców Mławy w 2014 roku^[36].
  

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie^{[potrzebny przypis]}:

• Bartoszyce
• Rosienie
• Saverne
• Baranáin
• Castellalto
• Cellino Attanasio
• Cermignano
• Canzano^[37]
• Năsăud
• Moscufo
• Kriwa Pałanka
• Viernheim
• Franconville, Francja^[38]

Miasto już za czasu socjalizmu nabyło tradycję przemysłu elektronicznego poprzez zakład UNITRY, które to wraz z przemianami ustrojowymi, przestały istnieć^{[potrzebny przypis]}. Następnie w latach dziewięćdziesiątych powstał CURTIS Zbigniewa Niemczyckiego produkujący telewizory^{[potrzebny przypis]}. W 1999 r. fabrykę kupiło LG, którą to rozbudowało i zwiększyło zatrudnienie^{[potrzebny przypis]}. Dzisiaj w zakładzie produkuje się telewizory najnowszej generacji i urządzenia mobilne spod tej marki^{[potrzebny przypis]}. Poza tym drugim pracodawcą pod względem zatrudnienia jest ubojnia drobiu Wipasz^{[potrzebny przypis]}.

Oba zakłady znajdują się w Dzielnicy Przemysłowej miasta^{[potrzebny przypis]}. Oprócz tego w mieście działają mali producenci obuwia, wędlin, zakład produkujący windy.

W Mławie funkcjonuje Mławska Komunikacja Miejska (MKM), kiedyś zarządzana przez nieistniejące już przedsiębiorstwo PKS Mława, swego czasu jedną z największych firm tego typu w województwie mazowieckim^[39], teraz przez Urząd Miasta.MKM posiada 4 linie^[29]: 1, 2, 3 oraz 4. Autobusy kursują przez cały rok. Mieszkańcy korzystają z niej za darmo dzięki „Karcie Mławiaka”^[40].

Osobny artykuł: Mławska Kolej Dojazdowa.

W Mławie znajdują się dwa dworce kolejowe:

• Mława Miasto – gdzie zatrzymują się pociągi Kolei Mazowieckich.
• Mława – gdzie zatrzymują się pociągi Kolei Mazowieckich oraz pociągi kategorii: TLK/IC.

Przez Mławę przebiegają: droga krajowa nr 7, drogi wojewódzkie: nr 544 Brodnica – Działdowo – Mława – Przasnysz – Ostrołęka, nr 563 Rypin – Żuromin – Mława, nr 615 Mława – Ciechanów, drogi powiatowe o numerach: 351, 303, 312, 320, 352.

W 2012 otwarto oficjalnie sanitarne lądowisko Mława-Szpital.

Zabytki

• Kościół parafialny pw. św. Trójcy – wybudowany prawdopodobnie w 1477 r^[9]. pierwotnie w stylu gotyckim^{[potrzebny przypis]}. Po pożarze z 1692 roku został odnowiony w stylu barokowym w latach 1712–1719^{[potrzebny przypis]}. Powiększony i całkowicie przebudowany w latach 1882–1886 w stylu stylu neobarokowym poprzez dostawienie naw bocznych i wież frontowych^[41]. Pozostałościami po pierwotnym założeniu gotyckim są ściany prezbiterium z oknem nad ołtarzem, łuk tęczowy oddzielający prezbiterium od nawy głównej i widoczna za ołtarzem bocznym w prawej nawie przypora zewnętrzna znajdująca się obecnie wewnątrz świątyni.
• Kościół pw. św. Wawrzyńca – 1786 r. na wzgórzu cmentarnym, późnobarokowy z klasycyzującą elewacją frontową. Wcześniejsza od kościoła zakrystia sklepiona kolebkowo–krzyżowo powstała w 2 poł. XVI wieku z fundacji mieszczan mławskich braci Zagórnych: Marcina i Andrzeja kanonika gnieźnieńskiego. W 1550 roku powstał kolejny kościół drewniany, a w 1786 obecny murowany^[42].
• Ratusz miejski – odbudowany pod koniec XVIII w.^[9] Z wieży ratuszowej odgrywany jest codziennie o 12:00 hejnał Mławy^[43][44].
• Spichlerz „Lelewelówka” drewniany z XVIII w., jedyna pozostałość po zabudowaniach starościńskich, czasami zwyczajowo zwanych zamkiem.
• Kamienice z elementami dekoracji secesyjnych z początku XX w.
• Pomnik Obrońcom Mławy upamiętniający bitwę pod Mławą w 1939 r.
• Pozycja Mławska – linia polskich fortyfikacji wybudowanych w przeddzień II wojny światowej. W skład obiektu wchodzi 55 schronów żelbetowych, pozostałości budowli ziemno drewnianych i okopów. Pozycja Mławska była główna areną bitwy pod Mławą.
• Więzienie powiatowe wybudowane w 1889 roku, obecnie siedziba Oddziału w Mławie Archiwum Państwowego w Warszawie.
• Hala Targowa z 1912 roku wybudowana według projektu miejskiego architekta Stefana Usakiewcza.
• Spichlerz Obywatelski przy ulicy Długiej, wybudowany w latach sześćdziesiątych XIX wieku, obecnie supermarket i dom handlowy.
• Park miejski im. Józefa Piłsudskiego, założony w 1897 roku jako ogród spacerowy, powstał z poszerzenia ogrodu przy cerkwi prawosławnej. Przez mieszczan zwany „Salonem Mławy”. Po II wojnie światowej nazwany im. J. Stalina, a od 1956 do 2017 im. Dąbrowszczaków. W parku warto zobaczyć fontannę wykonaną w brązie według projektu autorstwa Andrzeja Borcza przedstawiającą czterech zdunów, legendarnych założycieli miasta i Muławę od której imienia miasto wywodzi swoją nazwę, pomnik Józefa Piłsudskiego, Dąb Niepodległości z tablicą pamiątkową oraz dawną popówkę, jedyną pozostałość po zburzonej cerkwi w tzw. II RP, mieszcząca Urząd Stanu Cywilnego w Mławie.
• Budynek bankowy przy ulicy J. Lelewela 6 (lata trzydzieste XX w.) – przykład architektury modernistycznej (funkcjonalizm), realizacja pracy dyplomowej absolwenta Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej Wacława Olszewskiego (domniemane autorstwo projektu)^[45].
• Dom drewniany piętrowy przy ulicy Warszawskiej 51.
• Dom Handlowy w Mławie oddany do użytku w 1963 r.

• Kino „Kosmos”
• Miejski Dom Kultury
• Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej
• Muzeum Juszkiewiczów – prywatne
• Stacja Naukowa im. Stanisława Herbsta
• Galeria Z – pracownia malarska
• Archiwum Państwowe
• Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia – sala koncertowa z organami

Radio

• Radio 7 – 90,8 FM

Telewizja

• TV Mława

Gazety

• Gazeta Mławska
• Nowy Kurier Mławski

Portale internetowe

• Nasza Mlawa
• Codziennik Mławski
• Mława info
• Portal Mława

Osobny artykuł: Edukacja w Mławie.

Edukacja mławska ma bogate tradycje historyczne. Zapewnia pełny cykl edukacyjny od żłobka po studia wyższe – zarówno w placówkach publicznych, jak i prywatnych. W Mławie znajduje się 6 szkół podstawowych i 1 podstawowa szkoła specjalna, 4 licea ogólnokształcące i 5 liceów profilowanych i szkół zawodowych. Tę podstawową edukację uzupełniają szkolnictwo artystyczne – szkoła muzyczna I i II stopnia i wyższe – Zamiejscowy Wydział Elektroniki, Dziennikarstwa i Technik Multimedialnych w Mławie Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Ciechanowie. Kształci on studentów w kierunkach Elektronika i Telekomunikacja oraz Dziennikarstwo i Komunikacja Społeczna^{[potrzebny przypis]}.

• Kościół rzymskokatolicki:
  • Parafia Świętej Rodziny^[46]
  • Parafia Matki Boskiej Królowej Polski^[47]
  • Parafia św. Jana Kantego^[48]
  • Parafia św. Stanisława BM^[49]
• Kościoły lokalne:
  • Kościół w Mławie^[50]
• Kościół Wolnych Chrześcijan w RP:
  • zbór w Mławie^[51]
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Mława (w tym grupa rosyjskojęzyczna; Sala Królestwa: Mławka)^[52]

• Stowarzyszenie Sportowo-Rekreacyjne „TEMPO” Mława
• Zalew „Ruda”
• Stadion Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji
• Mławska Hala Sportowa
• Klub Sportowy „Mławskie Centrum Tańca” www.taniec.mlawa.pl
• Klub Strzelectwa Sportowego „Kaliber” – w pełni kryta strzelnica sportowa
• Mławska Kolej Dojazdowa (wąskotorowa)
• Korty ziemne „TKiKF Relax”
• Kryty basen
• MKS „Mławianka” Mława
• AZS UWM Mława – siatkówka
• Las miejski – strzelnica sportowa, ścieżka zdrowia, miejsce spacerów
• Park miejski im. Dąbrowszczaków
• Uczniowski klub judo
• 19 sierpnia 2007 miał miejsce w Mławie wyścig rowerowy z serii Mazovia MTB Marathon. Rozegrano też Mistrzostwa Mazowsza w Maratonie MTB
• Klub Pływacki Płetwal Mława

Honorowi obywatele

• Cecylia Dudzińska^[53]
• Zbigniew Niemczycki^[54]
• Lech Wałęsa^[55]
• Ignacy Mościcki^[56]
• Jan Paweł II^[27]
• Kombatanci – weterani bitwy pod Mławą (łącznie 125 osób)^[57]
• Ryszard Juszkiewicz^[58]

• Order Krzyża Grunwaldu II klasy (1979)^[59]

• Gazeta Mławska
• gmina Mława
• Synagoga w Mławie
• Stary cmentarz żydowski w Mławie
• Nowy cmentarz żydowski w Mławie
• Dom Handlowy w Mławie

• Ziemia Zawkrzeńska (praca zbiorowa), Mława 1996, wyd. Stacja Naukowa w Mławie im. Stanisława Herbsta, ISBN (brak)
• Wojciech Górczyk. Ciechanów – Lokacja i geneza herbu. „In Tempore”, s. 11, 2010. Uniwersytet Mikołaja Kopernika. ISSN 1898-9020. [dostęp 2011-07-20]. (pol.). 
• LeszekL. Zygner LeszekL., Historia parafii mławskiej, Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 1995, OCLC 805358166 .brak strony (książka)
• Leszek Zygner, Mława – miasto pogranicza, Ciechanów 2002, wyd. Drukarz S.C. i Stowarzyszenie Rozwoju Wiedzy i Umiejętności w Mławie, ISBN 83-905127-7-7.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce pod redakcją Izabeli Galiciej i Hanny Sygietyńskiej, tom X – Dawne województwo warszawskie zeszyt 9 – Mława i okolice, Warszawa 1985, wyd. Polska Akademia Nauk Instytut Sztuki, ISBN 83-221-0300-X.
• Dominik Staszewski, Mława – opis historyczny, Warszawa 1907, druk Fr. Karpińskiego, Elektoralna 14, ISBN (brak)
• Józef Ostaszewski, Osobliwości historyczne Mławy, Mława 1937, druk B. Kowalskiego, ISBN (brak)
• Hufiec ZHP Mława
• Mława w dokumencie archiwalnym. mlawa.polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-05)].

• Codziennik Mławski
• Nasza Mława
• Mława, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 527 .