Minaret w Dżam

Minaret stoi na południowym brzegu rzeki Hari Rod, przy ujściu rzeki Dżam Rod, w trudno dostępnej dolinie górskiej na wysokości 1900 m n.p.m. ok. 215 kn na wschód od Heratu, najprawdopodobniej w miejscu letniej stolicy imperium Ghurydów w Firuzkuh^[1][2][3][4].

Został wzniesiony przez sułtana Ghijas ad-Dina Muhammada z muzułmańskiej dynastii Ghurydów panującego w latach 1163–1203^[1].

Inskrypcja na minarecie podaje datę budowy, która była interpretowana jako lata 1174–75 lub 1193–94, przy czym ostatnie badania wskazują na datę wcześniejszą^[1][4]. Przyjmuje się, że minaret został wzniesiony w celu upamiętnienia doniosłego zwycięstwa, np. odbicia miasta Ghazni z rąk tureckich w 1174 roku, co pozwoliło na ustanowienie podwójnego systemu władzy sprawowanej odtąd przez Ghijas ad-Dina Muhammada i jego brata Muizz ad-Dina Muhammada^[1].

O minarecie pisano już w latach 80. XIX w., wspominany był również w publikacjach afgańskich w latach 40. XX w. a jego wyobrażenie pojawiło się na okładce magazynu Afgańskiego Towarzystwa Literackiego (Salnama-yi) Majalla-ye Kābul w latach 1932–33 i 1933–34^[1]. W 1957 roku minaret został odkryty ponownie przez archeologów francuskich^[3]. W latach 60. i 70. XX w. prace konserwatorskie pod kierunkiem włoskiego architekta Andrei Bruno pod egidą UNESCO sfinansował rząd włoski^[3].

W 2002 roku minaret wraz z archeologicznymi pozostałościami miasta Dżam został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO i jednocześnie na listę obiektów zagrożonych^[2].

Minaret wznoszący się na wysokość 65 m^[a][3] został zbudowany z wypalanych cegieł i drewna, a zdobią go elementy dekoracyjne ze stiuku i terakoty^[1]. Stoi na ośmiokątnym cokole o średnicy 9 m^[2] i złożony jest z ustawionych jeden na drugim, trzech elementów cylindrycznych o coraz mniejszym obwodzie i zwieńczony niewielkim pawilonem^[1] – sześciokątną latarnią^[5]. Pomiędzy elementami cylindrycznymi znajdują się pozostałości balkonów^[5].

Wewnątrz znajdują się dwie niezależne klatki schodowe, do których prowadziło wspólne wejście od północnego wschodu^[1]. Najprawdopodobniej po tej stronie znajdował się meczet^[1]. Współcześnie wejście do minaretu znajduje się pod ziemią, przykryte osadami rzecznymi^[5][3].

Ściany zewnętrzne minaretu pokrywają inskrypcje biegnące dookoła pięcioma pasami o szerokości od 1,5 do 3 m.^[1] Tekst kończy się po stronie wschodniej^[1]. Dwa najwyżej położone pasy zawierają teksty religijne i kończą się wyznaniem wiary, poniżej którego umiejscowiono cytat z Koranu (61:13–14)^[1]. Niższy pas zawiera kompletny teksty 19. sury Koranu – sury Miriam^[1][3]. Trzy najniżej położone pasy zawierają wyszukane imiona i tytuły sułtana Ghijas ad-Dina Muhammada^[1]. Inskrypcje wykonano pismem kufickim, a kursywa zarezerwowana była dla informacji o architekcie^[1]. Część tekstu zawiera litery zdobione turkusową glazurą – jest najwcześniejsze zastosowanie tego typu glazury w architekturze Ghurydów^[1]. Inskrypcje charakteryzują się wysoka jakością pod względem kaligraficznym^[1]. Według najnowszych badań, dobór tekstu oraz jego przedstawienie świadczy o wpływach odłamu islamu założonego przez popularnego w IX w. Abū ʿAbdallāh Muhammad ibn Karrāma^[1].

Niedaleko od minaretu znajdują się pozostałości innych budowli, m.in. kamienie z inskrypcjami z w języku hebrajskim w XI–XII w. oraz ślady zamków i wieży osad ghurydzkich^[2].

• 
  Minaret w Dżam – inskrypcje
• 
  Minaret w Dżam – detal
• 
  Minaret w Dżam – detal
• 
  Minaret w Dżam – wnętrze

• Freya Stark: The Minaret of Djam: An Excursion in Afghanistan. Tauris Parke Paperbacks, 2010. ISBN 978-1-84885-313-3. [dostęp 2017-05-01].brak strony w książce
• Dan Cruickshank: Meeting with a minaret. [w:] The Guardian [on-line]. 2008-04-23. [dostęp 2017-05-01]. (ang.).
• Lorraine Boissoneault: Afghanistan’s Ancient and Beautiful Minaret of Jam. [w:] JSTOR Daily [on-line]. 2016-02-10. [dostęp 2017-05-01]. (ang.).