Oczyszczalnia Ścieków „Czajka”

Pierwszym etapem oczyszczania ścieków jest oczyszczanie mechaniczne^[1]. Ścieki trafiają na kraty, następnie do piaskowników i do osadników wstępnych^[1]. W drugim etapie są kierowane do basenów osadu czynnego^[1]. Tam usuwane są z nich azot i fosfor^[1]. Z basenów ścieki trafiają do osadników wtórnych, w których osad czynny oddzielany jest od ścieków, które następnie odprowadzane są do Wisły^[1].

Oczyszczalnia zaprojektowana została na początku lat 70. XX wieku. Budowa rozpoczęła się w 1976 w Czajkach, z terminem jej zakończenia w 1982^[2]. Według pierwotnych planów oczyszczalnia miała obsługiwać prawobrzeżną część miasta^[2][3].

Zakład rozpoczął działalność w 1991^[4]. Do 2012 odbierał ścieki ze wszystkich siedmiu prawobrzeżnych dzielnic Warszawy oraz z okolicznych gmin, m.in. Legionowa, Jabłonny, Zielonki, Ząbek i Marek^[4].

W związku z zaostrzeniem przepisów dotyczących ochrony środowiska oczyszczalnia musiała zostać zmodernizowana^[4][5]. Decyzja o rozbudowie oczyszczalni została podjęta uchwałami Rady m.st. Warszawy odpowiednio w roku 1999 i 2005, gdy odrzucono projekt budowy nowej oczyszczalni na lewym brzegu Wisły^[6]. W styczniu 2008 zawarta została umowa na jej rozbudowę i unowocześnienie^[7]. Głównym wykonawcą została spółka Warbud^[8]. Modernizacja obejmowała dostosowanie obiektu do obowiązujących norm, zwiększenie przepustowości oraz przyjęcie całości maksymalnego przepływu z wodami opadowymi^[1]. Włączono również do systemu centralną i północną część lewobrzeżnej Warszawy^[4] (południowa jest od 2005 obsługiwana przez drugą, znacznie mniejszą, Oczyszczalnię Ścieków „Południe“ w dzielnicy Wilanów)^[9][10]. W tym celu 10 m pod dnem Wisły wybudowano tunel o długości 1,3 km i średnicy 4,5 m^[11]. Umieszczono w nim dwa rurociągi (kolektory), podstawowy i rezerwowy, o średnicy 1,60 m każdy^[12]. Budowę układu przesyłowego ścieków pod dnem rzeki umożliwiło wpisanie go na listę przedsięwzięć niezbędnych do przeprowadzenia finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2012^[13][14]. Aby ograniczyć ilość odpadów, obok oczyszczalni powstała Stacja Termicznej Utylizacji Osadów Ściekowych (STUOŚ). Metodą wybraną w stacji została technologia spalania w złożu fluidalnym^[4]. STUOŚ pozwala zmniejszyć ponad 10-krotnie ilość produkowanych odpadów (z 200 tys. ton/rok do około 20 tys. ton/rok)^[15].

Rozbudowa zakładu zakończyła się w 2012^[16]. Koszt rozbudowy oczyszczalni, budowy zakładu spalania osadów oraz ułożenia systemu rur dostarczających ścieki wyniósł ok. 3,7 mld zł^[17]. Była to jedna z największych stołecznych inwestycji współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej^[18]. Po jej zakończeniu „Czajka” stała się największą oczyszczalnią ścieków w Polsce^[8][16]. Rozbudowany zakład zajmuje powierzchnię 52,7 ha^[1] i może przyjąć 435 tys. m³ ścieków na dobę^[4].

W 2020 zakończono budowę zbiornika retencyjnego o pojemności 80 tys. m³ zlokalizowanego na terenie oczyszczalni^[19].

Na przełomie listopada i grudnia 2018 w związku z awarią rekuperatorów STUOŚ została wyłączona z eksploatacji^[20]. Stacja została ponownie uruchomiona w grudniu 2019^[21].

W dniach 27 i 28 sierpnia 2019 doszło do awarii obydwu kolektorów znajdujących się w tunelu pod dnem Wisły^[12]. W wyniku tego 28 sierpnia rozpoczęto zrzut do rzeki nieoczyszczonych ścieków pochodzących z obsługiwanych przez oczyszczalnię dzielnic lewobrzeżnych (Bielan, Bemowa, Żoliborza, Woli, Śródmieścia, Ochoty, Włoch i części Mokotowa)^[12]. Od 31 sierpnia 2019 wszystkie ścieki, które w związku z awarią trafiały do Wisły, były dezynfekowane poprzez proces ozonowania, dzięki czemu ograniczono wpływ na jakość wody w Wiśle^[22].

3 września 2019 żołnierze 2 Inowrocławskiego Pułku Inżynieryjnego zakończyli zleconą przez rząd budowę mostu pontonowego na Wiśle, na którym zaplanowano ułożenie tymczasowego zastępczego rurociągu transportującego ścieki do „Czajki“^[23]. Awaryjny rurociąg na moście pontonowym został uruchomiony 9 września^[24], a 14 września osiągnął on pełną wydajność i zrzut nieoczyszczonych ścieków do rzeki został wstrzymany^[25]. Naprawa układu przesyłowego ścieków rurociągami pod dnem Wisły została zakończona w listopadzie 2019^[26]. 16 listopada 2019 przełączono przesyłanie nieczystości z tymczasowego rurociągu do naprawionej instalacji^[27].

29 sierpnia 2020 doszło do kolejnej awarii kolektorów w tunelu pod Wisłą, transportujących ścieki do „Czajki”, w wyniku której nastąpił zrzut ścieków do rzeki^[28], które od razu były poddawane ozonowaniu^[29]. 13 grudnia 2020 przepływ ścieków z tymczasowego układu przesyłowego ułożonego ponownie na moście pontonowym został przełączony do nowego, wydrążonego pod Wisłą stalowego rurociągu alternatywnego o średnicy 1,2 metra^[30].

Według Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji (MPWiK) przyczyną awarii z 2020 roku był błąd w projekcie zleconym w 2006 roku polegający na braku zaprojektowania odpowiedniego drenażu^[6]. Z kolei w ocenie Najwyższej Izby Kontroli (NIK) MPWiK popełniło błędy w procesie projektowania, budowy i eksploatacji podziemnych kolektorów transportujących ścieki do oczyszczalni, a Prezydent m.st. Warszawy nie wykorzystał wszystkich środków kontroli i nadzoru nad przedsiębiorstwem^[31]. Zdaniem Izby MPWiK nierzetelnie monitorowało budowę układu przesyłowego pod Wisłą, w sposób niedostateczny analizowało dokumentację tworzoną w ramach budowy i nierzetelnie zweryfikowało raport końcowy inżyniera kontraktu^[32]. Z uwagi na narażenie przez MPWIK zdrowia lub życia ludzi przebywających w układzie przesyłowym pod Wisłą w czasie obu awarii w lipcu 2021 roku NIK skierowała zawiadomienie do Prokuratury Rejonowej Warszawa Żoliborz o uzasadnionym podejrzeniu przestępstw^[32]. Z kolei Izba pozytywnie oceniła działania podjęte w MPWiK i Urzędzie m.st. Warszawy w celu ustalenia przyczyn awarii z 2019 roku i postępowania w celu ograniczenia jej skutków dla środowiska^[32].

W związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa polegającego na sporządzeniu fałszywej opinii przez niektórych biegłych NIK, MPWiK złożyło zawiadomienie do prokuratury w tej sprawie^[33].