Plankton
Plankton (gr. πλαγκτός planktós – „błąkający się”)[1][2] – zespół organizmów unoszących się w wodzie.
Charakterystyka
Nawet jeśli mają narządy ruchu, to są one zbyt słabe, by organizm mógł się poruszać i przeciwstawić prądom wodnym i wiatrom, wystarczą natomiast do biernego utrzymywania się w stanie zawieszenia. Zazwyczaj plankton stanowią drobne organizmy, ale zalicza się do niego również meduzy[3], które mogą mieć znaczne rozmiary. Plankton stanowi pożywienie wielu zwierząt wodnych.
Nazwy plankton użył jako pierwszy niemiecki zoolog Victor Hensen w 1887 roku[4]. Badaniami dotyczącymi planktonu zajmuje się planktologia (poszczególne grupy mogą być obiektem badań odpowiednich nauk, takich jak algologia lub mikrobiologia środowiskowa).
Plankton dzieli się na:
- zooplankton (plankton zwierzęcy) – plankton złożony z heterotroficznych organizmów eukariotycznych: pierwotniaki, wrotki, skorupiaki
- ichtioplankton – plankton rybi, złożony z ikry i larw ryb
- fitoplankton (plankton roślinny) – plankton złożony z organizmów autotroficznych, głównie sinice, zielenice, okrzemki, eugleniny, bruzdnice i kryptomonady
- bakterioplankton (plankton bakteryjny) – plankton złożony z heterotroficznych organizmów prokariotycznych.
Ze względu na środowisko życia plankton dzieli się na:
- słodkowodny
- jeziorny (limnoplankton)[5]
- stawowy (heleoplankton)[5]
- kałużny (telmatoplankton)
- rzeczny (potamoplankton)[5]
- słonowodny (haloplankton).
Wyróżniane są następujące kategorie wielkości organizmów planktonowych:
- femtoplankton (< 0,2 μm – głównie wirusy)[5]
- pikoplankton (0,2-2 μm[5] lub < 0,2 μm[6] – głównie bakterie)
- nanoplankton (2–20[5] lub 2-30 μm[6])
- plankton sieciowy (> 30 μm – łowiony sieciami planktonowymi)[6]
- megaplankton (> 20 cm[5] – meduzy, osłonice, gronorosty).
Organizmy planktoniczne charakteryzuje znaczna przezroczystość ciała oraz ciężar właściwy zbliżony do ciężaru właściwego wody (około 1,05 g/ml). Są one przystosowane do unoszenia się w toni wodnej. Polega ono na zmniejszeniu masy ciała w stosunku do powierzchni przez wytworzenie różnego rodzaju wyrostków lub zmniejszenie ciężaru właściwego ciała. Wyrazem tego jest obecność lekkich delikatnych pancerzyków, brak ciężkich szkieletów i wytwarzanie różnego typu galaretek (niektóre wrotki) lub kropli tłuszczu (pierwotniaki i widłonogi). Niektóre organizmy posiadają wodniczki gazowe pełniące rolę hydrostatyczną. Pozwalają one również na pionowe przemieszczanie się w toni wodnej[5]. Zazwyczaj organizmy planktonowe są pływakami nieaktywnymi, jednak wiele z nich może poprzemieszczać się za pomocą wici, rzęsek lub odnóży. U organizmów planktonowych występuje często zjawisko cyklomorfozy, polegające na regularnych zmianach wielkości i kształtu ciała w ciągu roku.
Organizmy odbywające cały cykl życia jako planktony to holoplankton, podczas gdy organizmy, które w planktonie występują tylko przez niektóre stadia rozwojowe to meroplankton. Organizmy osiadłe na organizmach planktonowych to epiplankton. Organizmy, które dostały się do planktonu przypadkowo to tychoplankton.
Za odpowiednik planktonu na lądzie, w środowisku wewnątrzglebowym, można uważać edafon, aczkolwiek jest on trochę szerszym pojęciem w stosunku do planktonu. Drobne organizmy unoszące się w powietrzu nazywane są aeroplanktonem[7].
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Mały słownik biologiczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1972.