Rząd Jana Olszewskiego

Powołanie gabinetu

Jesienią 1991 odbyły się pierwsze po II wojnie światowej w pełni wolne wybory parlamentarne do Sejmu I kadencji i Senatu II kadencji. Prezydent Lech Wałęsa desygnował Jana Olszewskiego na premiera już 5 grudnia 1991, gdy nie powiodła się misja kandydata prezydenckiego Bronisława Geremka ani próba pozostawienia na stanowisku urzędującego premiera Jana Krzysztofa Bieleckiego. Sejm powołał Jana Olszewskiego na premiera w dniu 6 grudnia 1991. Niemożność zbudowania trwałej koalicji programowej zniechęciła także Jana Olszewskiego, który w połowie grudnia złożył rezygnację z utworzenia rządu, której Sejm jednak nie przyjął. Jana Olszewskiego wsparło wówczas Polskie Stronnictwo Ludowe (w zamian za obietnicę kilku stanowisk wiceministrów)^[1]), któremu po głosowaniu demonstracyjnie podziękował Jarosław Kaczyński^[2]. W końcu, 23 grudnia 1991, po drugiej turze długich negocjacji, dzięki poparciu Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” i Polskiego Stronnictwa Ludowego^[3], udało się stworzyć gabinet koalicyjny, w którym zasiadali przedstawiciele zaledwie 4 partii (Porozumienia Centrum – 4, Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego – 3, Polskiego Stronnictwa Ludowego – Porozumienia Ludowego – 2 i Partii Chrześcijańskich Demokratów – 1), które łącznie dysponowały w Sejmie zaledwie 114 głosami^[4]. Czynnikiem, który dodatkowo osłabiał rząd, był narastający konflikt między premierem a Jarosławem Kaczyńskim – szefem partii, która miała w rządzie najwięcej ministrów. Przyczyną konfliktu były głównie sprawy personalne i wzajemny brak zaufania^[5].

Prace

Rząd Jana Olszewskiego działał już w nowym otoczeniu międzynarodowym. 8 grudnia 1991 przestał istnieć Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. To skłoniło ekipę Jana Olszewskiego do podjęcia działań mających na celu integrację Polski z Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) i Wspólnotami Europejskimi. Po raz pierwszy w oficjalnych dokumentach Ministerstwa Obrony Narodowej pojawiło się stwierdzenie, że członkostwo w NATO jest strategicznym celem polityki obronnej RP. Przyspieszono rozpoczęte w październiku 1990^[6] negocjacje, mające na celu wycofanie armii rosyjskiej z Polski.

Rząd Jana Olszewskiego zmienił także koncepcję prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Wspierał też rolnictwo, wprowadzając ceny minimalne na produkowaną żywność i dopłaty do paliwa rolniczego^[7]. Całkowite zahamowanie prywatyzacji spowodowało otwarty konflikt rządu z ugrupowaniami liberalnymi w parlamencie. W marcu 1992 konsternację wywołało wysunięcie przez Lecha Wałęsę niekonsultowanych z rządem koncepcji NATO-bis i EWG-bis, które kolidowały z dotychczasowym euroatlantyckim kursem gabinetu.

22 maja 1992 premier Jan Olszewski sprzeciwił się podpisaniu klauzuli polsko-rosyjskiego traktatu o przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy, która przekazywała bazy, opuszczane przez wojska rosyjskie wycofujące się z Polski, w ręce międzynarodowych spółek polsko-rosyjskich. Premier przekazał sprzeciw rządu, wysyłając depeszę szyfrową do Moskwy na ręce Lecha Wałęsy, który po osobistej rozmowie z Borysem Jelcynem zmienił kontrowersyjny zapis w umowie. Doszło jednak do otwartego konfliktu rządu z prezydentem Lechem Wałęsą^[8]. Autor parafowania dokumentów przed podpisaniem pozostał nieznany. Jak stwierdził Jan Olszewski: To było wręcz zdradą stanu, a cała sprawa nigdy nie została wyjaśniona: do dziś nie wiadomo, kto wydał dyspozycję podpisania tego dokumentu^[9].

Okoliczności odwołania Jana Olszewskiego

Rząd Jana Olszewskiego nie dysponował trwałą większością parlamentarną. Nie powiodły się próby rozszerzenia jego zaplecza najpierw o Unię Demokratyczną, Kongres Liberalno-Demokratyczny i Polski Program Gospodarczy, a potem o Konfederację Polski Niepodległej. 24 maja 1992 rada Unii Demokratycznej podjęła uchwałę wzywającą rząd Olszewskiego do ustąpienia^[10]. 26 maja 1992 prezydent Lech Wałęsa przesłał do marszałka Sejmu formalne pismo, informując o utracie zaufania do rządu i o cofnięciu swojego poparcia^[11]. 27 maja 1992 prezydium klubu parlamentarnego UD, a następnie rada koalicyjna „trójki” (UD, KLD, PPG), podjęły decyzję o zgłoszeniu w Sejmie wniosku o wotum nieufności wobec rządu.

Następnego dnia, 28 maja 1992, Sejm na wniosek posła Janusza Korwin-Mikkego przyjął głosami KPN, PC, ZChN, „Solidarności”, PSL-PL, PChD i UPR, przy bojkocie głosowania przez UD i KLD, uchwałę zobowiązującą ministra spraw wewnętrznych „do podania do dnia 6 czerwca 1992 pełnej informacji na temat urzędników państwowych od szczebla wojewody wzwyż, a także senatorów, posłów (...), będących współpracownikami Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w latach 1945–1990”^[12]. Uchwała pomijała współpracowników WSI^[13]. 29 maja 1992 przedstawiciel Unii Demokratycznej Jan Rokita złożył w imieniu 65 posłów z UD, KLD i PPG wniosek o wotum nieufności dla rządu Jana Olszewskiego. 2 czerwca 1992 w trakcie ostatecznych rozmów na temat poszerzenia koalicji z KPN minister Antoni Macierewicz spotkał się z wicemarszałkiem Sejmu Dariuszem Wójcikiem z KPN i poinformował go o tym, że nazwisko przywódcy KPN Leszka Moczulskiego znajdzie się na liście, którą dwa dni później przekaże Sejmowi. Rozmowy z KPN zakończyły się niepowodzeniem^[14].

Gabinet został odwołany przez Sejm w nocnym głosowaniu po północy 5 czerwca 1992 (co w publicystyce prawicowej otrzymało później miano nocy teczek), kilkanaście godzin po wykonaniu przez ministra spraw wewnętrznych Antoniego Macierewicza uchwały Sejmu o ujawnieniu tajnych współpracowników Służby Bezpieczeństwa (tzw. lista Macierewicza), na której znalazło się m.in. 3 ministrów i 8 wiceministrów rządu Jana Olszewskiego^[15]. Premier, popierając decyzję Antoniego Macierewicza, zaproponował w porozumieniu z I prezesem Sądu Najwyższego Adamem Strzemboszem powołanie niezależnej komisji dla oceny prawdziwości przedstawionych materiałów. Sejm nie rozpatrzył tego wniosku^[12]. Na przyspieszenie rozpatrywania wniosku o odwołanie rządu wpłynął prezydent Lech Wałęsa, który złożył 4 czerwca 1992 własny wniosek o odwołanie premiera^[16].

Rząd w okresie premiera Waldemara Pawlaka

Dzień po odwołaniu rządu Jana Olszewskiego prezydent Lech Wałęsa desygnował na szefa rządu prezesa PSL Waldemara Pawlaka^[17]. Sejm tego samego dnia powołał go na urząd premiera, powierzając misję przedstawienia wniosków co do nowej Rady Ministrów^[18].

Waldemar Pawlak został powołany zgodnie z art. 37 ust. 1 obowiązującej Konstytucji RP, zgodnie z którym do czasu sformowania własnej Rady Ministrów na stanowiskach pozostali wszyscy poprzedni członkowie rządu (w uchwale w sprawie odwołania Rady Ministrów Sejm powierzył rządowi dalsze pełnienie obowiązków do czasu powołania Rady Ministrów w nowym składzie^[19]). W konsekwencji rząd Jana Olszewskiego od 5 czerwca 1992 urzędował w dalszym ciągu w dotychczasowym składzie^[20] z nowym premierem. W czasie urzędowania premier Waldemar Pawlak wniósł o zwolnienie z pełnienia obowiązków ministra spraw wewnętrznych Antoniego Macierewicza oraz ministra-szefa Urzędu Rady Ministrów Wojciecha Włodarczyka, a także urlopował kierownika Ministerstwa Obrony Narodowej Romualda Szeremietiewa. 20 czerwca kierownikami zostali Aleksander Łuczak (Urząd Rady Ministrów), Andrzej Milczanowski (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych) i Janusz Onyszkiewicz (Ministerstwo Obrony Narodowej).

Trwająca nieco ponad miesiąc misja Waldemara Pawlaka dotycząca sformowania gabinetu zakończyła się niepowodzeniem. 7 lipca 1992 Waldemar Pawlak podał się do dymisji. Prezydent Lech Wałęsa przyjął dymisję i złożył w Sejmie wniosek o powołanie na stanowisko premiera Hanny Suchockiej. Została ona powołana przez Sejm na stanowisko premiera 10 lipca 1992 (wcześniej tego samego dnia odwołano Waldemara Pawlaka)^[21]. Już dzień później zrealizowała powierzoną misję tworzenia nowego rządu^[22].

Tym samym ministrowie rządu Jana Olszewskiego zakończyli urzędowanie 11 lipca 1992^[23].

• Jan Olszewski (PC) – prezes Rady Ministrów
• Artur Balazs (SLCh) – minister-członek Rady Ministrów
• Zbigniew Dyka (ZChN) – minister sprawiedliwości
• Jerzy Eysymontt (PC) – minister-kierownik Centralnego Urzędu Planowania
• Adam Glapiński (PC) – minister współpracy gospodarczej z zagranicą
• Gabriel Janowski (bezpartyjny, Porozumienie Ludowe) – minister rolnictwa i gospodarki żywnościowej
• Stefan Kozłowski (bezpartyjny) – minister ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa
• Jerzy Kropiwnicki (ZChN) – minister pracy i polityki socjalnej
• Karol Lutkowski (bezpartyjny) – minister finansów
• Antoni Macierewicz (ZChN) – minister spraw wewnętrznych
• Marian Miśkiewicz (bezpartyjny) – minister zdrowia i opieki społecznej
• Jan Parys (bezpartyjny) – minister obrony narodowej
• Andrzej Siciński (bezpartyjny) – minister kultury i sztuki
• Krzysztof Skubiszewski (bezpartyjny) – minister spraw zagranicznych
• Andrzej Stelmachowski (bezpartyjny) – minister edukacji narodowej
• Ewaryst Waligórski (bezpartyjny) – minister transportu i gospodarki morskiej
• Wojciech Włodarczyk (bezpartyjny) – minister-szef Urzędu Rady Ministrów
• wakat – minister gospodarki przestrzennej i budownictwa
• wakat – minister łączności
• wakat – minister przekształceń własnościowych
• wakat – minister przemysłu i handlu

Osobny artykuł: Kalendarium rządu Jana Olszewskiego.

• Rząd Jana Olszewskiego. premier.gov.pl. [dostęp 2015-08-20].