Skopje

Obecna nazwa miasta może pochodzić od greckiego słowa σκοπιά – skopia, oznaczającego wojskowe obserwacyjne posterunki wartownicze. Ponadto w pobliżu obecnego miasta położone było antyczne miasto greckie Σκουποί^[4], stolica plemienia Dardanów, po grecku alternatywnie zwanego też Σκούποι^[5], zniszczone trzęsieniem ziemi w 518^[6]. Miasto zostało odbudowane dzięki pomocy pochodzącego z tych stron cesarza Justyniana I Wielkiego; zmieniono wtedy jego nazwę na Ιουστινιανή Πρώτη (Pierwsza, najważniejsza dla Justyniana).

• starożytna iliryjska osada Scupi, Scup
• panowanie władców starożytnej Macedonii
• panowanie rzymskie i bizantyńskie
• panowanie cara Samuela Komitopula (972–992)
• panowanie bizantyńskie 1018–1181
• panowanie bułgarskie, po odrodzeniu się Bułgarii w tzw. Drugie państwo bułgarskie
• stolica serbskiego carstwa Stefana Duszana w XIV wieku
• 1392 – zajęcie miasta przez Turków
• 1469 – ukończenie przez Turków budowy Kamiennego Mostu przez rzekę Wardar
• 1689 – Skopje zajmują na krótko wojska austriackie, które przez dwa dni palą miasto, co kończy jego znaczenie jako ważnego ośrodka handlu
• 1873 – poprowadzenie przez Turków przez Skopje linii kolejowej z Salonik do Kosovskiej Mitrovicy
• 1888 – połączenie Skopje koleją z Atenami i Belgradem
• 1903 – Skopje ma 22 tys. mieszkańców, w tym 11 tys. Słowian (w tym 3,5 tys. mahometan), 6 tys. Turków, 3,5 tys. Albańczyków, 1,2 tys. Żydów, 400 Romów
• 1910, 26 sierpnia urodziła się św. Matka Teresa z Kalkuty^[7]
• 1912 – po bitwie pod Kumanovem wojska tureckie opuściły miasto; wkroczenie wojsk serbskich
• 1913 – na podstawie układu pokojowego w Stambule oficjalne włączenie miasta w skład Królestwa Serbii
• 1925 – zburzenie meczetu Burmali z 1495 i budowa w jego miejscu Domu Oficerów
• 1935 – Skopje ma 50 tys. mieszkańców
• 1941 – zajęcie Skopje przez Bułgarię
• listopad 1944 – zajęcie miasta przez partyzantów Narodowej Armii Wyzwoleńczej Macedonii
• 1945 – stolica Jugosłowiańskiej Socjalistycznej Republiki Macedonii
• 1963 – katastrofalne trzęsienie ziemi (w odbudowie brali udział warszawscy urbaniści i architekci, w tym Adolf Ciborowski^[8], wcześniej Naczelny Architekt Warszawy oraz m.in. Stanisław Jankowski (architekt) "Agaton" i Stanisław Broniewski "Orsza"
• 1991 – po rozpadzie Jugosławii stolica niepodległej Republiki Macedonii

Obecnie w centrum miasta przy głównym placu (plac Macedonii, mac. Плоштад Македонија) trwa budowa nowego centrum rządowo-kulturalnego. Nad rzeką Wardar wznoszone są nowe budynki (m.in. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Muzeum Archeologiczne), niekiedy nawiązujące do poprzednich obiektów, stojących w tym miejscu do czasu pamiętnego trzęsienia ziemi w 1963 roku. W wyniku realizacji projektu Skopje 2014 wokół placu stanęło wiele pomników nawiązujących do odległej historii (m.in. monumentalny pomnik Aleksandra Macedońskiego oraz pomnik cesarza Justyniana I Wielkiego); prowadzone są również prace renowacyjne starszych obiektów.

Skopianie odwołują się do historycznej tradycji starożytnych Makedonów. Znalazło to m.in. wyraz w dawnej nazwie międzynarodowego portu lotniczego „Aleksander Wielki” oraz głównego stadionu sportowego „Filip II”, pomnikach Filipa II (Wojownik) i Aleksandra Wielkiego (Wojownik na koniu), publicznej ekspozycji oryginalnych fragmentów antycznych rzeźb przed najważniejszymi gmachami państwa itp.^[9] W związku z powyższym w dziedzinie historii trwał spór międzypaństwowy z Grecją, szczególnie emocjonujący mieszkańców greckiej Macedonii. Ewenementem na skalę światową było także to, że inny międzynarodowy port lotniczy, położony obok greckiego macedońskiego miasta Kawala, także nosi imię „Aleksander Wielki”. W lutym 2018 lotnisko zmieniło nazwę, usuwając z niej patrona Aleksandra Wielkiego, by załagodzić spór z Grecją^[10][11], a rok później nazwę zmienił również stadion narodowy, honorując znanego macedońskiego piosenkarza, Toše Proeskiego^[12].

• Słabo zachowane ruiny antycznego miasta Skup
• Akwedukt, wg jednych opinii rzymsko-bizantyński z I wieku n.e., rozbudowany w VI w. n.e. przez Justyniana Wielkiego; wg innych źródeł powstały dopiero w czasach tureckich, ewentualnie z użyciem części starszych konstrukcji^[13][a]
• Twierdza Skopsko Kale ze śladami osadnictwa z epok: neolitu i brązu, a także czasów rzymskich i bizantyjskich (obecnie trwają tam badania archeologiczne)
• Cerkiew św. Pantelejmona w Nerezi na przedmieściach Skopje z 1161 z zachowanymi freskami – wspaniałym przykładem malarstwa bizantyjskiego
• Kamienny średniowieczny most na rzece Wardar
• Cerkiew św. Nikity z XIV w.
• Architektura z okresu panowania tureckiego (łaźnie, zajazdy, meczety – głównie z XV w. m.in. meczet Mustafy Paszy) w muzułmańskiej części miasta (zob. Stary Bazar w Skopje)
• Cerkiew Przemienienia Pańskiego z XVII-XIX w.
• Synagoga Beit Jakow
• Plac Macedonii – centralny plac stanowiący mieszankę różnych stylów architektonicznych
• Stary Bazar w Skopje
• Porta Macedonia – jeden z najpopularniejszych zabytków w Skopje zbudowany na wzór łuku triumfalnego
• Most Sztuki nad rzeką Wardar^[14]
• Muzeum Walki Macedońskiej^[15]
• Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopje
• Park Kobiet

Nazwa miasta Skopje jest w języku polskim rodzaju nijakiego i odmienia się jak „słońce”, np. Byłem w Skopju. Jedziemy do Skopja, lub pozostaje nieodmieniona, np. Byłem w Skopje. Jedziemy do Skopje^[16].

Opracowano na podstawie materiału źródłowego^{[17][18][19][20]}.

• Ł. Galusek, Skopje: Od nowa, [w:] "Herito" Nr 22-23 (1-2/2016), Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2016, s. 204-217, ISSN 2082-310X
• M. Siarek, Alexander: Forging Utopia. samopublikacja. Skarżysko-Kamienna 2018. ISBN 978-83-950913-0-8
• M. Link-Lenczowska, Skopje Miasto architektura i sztuka solidarności, Międzynarodowe Centrum Kultury Kraków 2019 ISBN 978-83-63463-93-9
• K. Nettmann-Multanowska, Warszawa rysuje Skopje, Fundacja Centrum Architektury Warszawa 2022. ISBN 978-83-961764-3-1
• Aleksandra Zagórska-Chabros. Macedonia. Przewodnik Lajt. Pascal. Warszawa 2028 ISBN 978-83-81031-79-0

• Historia Macedonii (regionu)
• Historia Bułgarii (681-1018)

• Skrót historii regionu Macedonii i Republiki Macedonii.