Język albański
Język albański (alb. gjuha shqipe)[1] – język indoeuropejski z grupy satem, którym posługuje się ok. 6,2 mln Albańczyków zamieszkujących Albanię (3,6 mln), Kosowo (1,7 mln), Macedonię Północną (450 tys.), a także Włochy (Arboresze) i Grecję (Arwanici). W Albanii, Kosowie i Macedonii Północnej jest objęty statusem języka urzędowego.
| Obszar | Albania, Kosowo, Macedonia Północna, Czarnogóra, Włochy, Grecja, Serbia i inne | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących | 6,2 mln | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy |  Albania Kosowo Macedonia Północna | ||||||
| Organ regulujący | Akademia e Shkencave e Shqipërisë | ||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-1 | sq | ||||||
| ISO 639-2 | alb/sqi | ||||||
| ISO 639-3 | sqi | ||||||
| ISO 639-5 | sqj | ||||||
| IETF | sq | ||||||
| Glottolog | alba1267 | ||||||
| Ethnologue | sqi | ||||||
| GOST 7.75–97 | алб 030 | ||||||
| WALS | alb | ||||||
| SIL | sqi | ||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Istnieją dwie odmiany terytorialne języka, istotnie odmienne fonologicznie, gramatycznie i leksykalnie: dialekt gegijski (alb. gegë) na północy Albanii, w Kosowie i Macedonii Północnej (znacznie się różniące) oraz toskijski (alb. toskë) na południu Albanii, we Włoszech i Grecji. Granicę między nimi tworzy rzeka Shkumbin oraz 41 równoleżnik; jest to również granica kulturowa. Standard języka, nauczany w albańskich szkołach, opiera się głównie na dialekcie toskijskim.
Artykuł 1 Deklaracji Praw Człowieka w języku albańskim[2]:
„Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe në të drejta. Ata kanë arsye dhe ndërgjegje dhe duhet të sillen ndaj njëri tjetrit me frymë vëllazërimi.”
Historia
Początki języka sięgają VII–VIII w. n.e. Jest on prawdopodobnie spokrewniony z językami iliryjskim i mesapijskim, które występowały również nad Morzem Adriatyckim lub z trako-dackimi. Tę drugą możliwość potwierdzają między innymi pewne podobieństwa z językiem rumuńskim (ok. 50 słów[3]), który według jednej z hipotez ukształtował się na trako-dackim substracie językowym, a także liczne podobieństwa pomiędzy słownictwem albańskim i trako-dackim.
Najstarszy zapis w tym języku to formuła chrztu, zapisana przez biskupa Pala Engjëlliego w 1462 roku. Jest on przechowywany w Bibliotece Laurenziana we Florencji[4].
Współczesny język literacki istnieje od XIX w. Od 1908 do zapisu używa się alfabetu łacińskiego, wcześniej używano alfabetu greckiego, cyrylicy i pisma arabskiego[5][6][7].
Wymowa
Alfabet języka albańskiego zawiera 36 znaków: a, b, c, ç, d, dh, e, ë, f, g, gj, h, i, j, k, l, ll, m, n, nj, o, p, q, r, rr, s, sh, t, th, u, v, x, xh, y, z, zh.
| Litera | IPA | Opis | Przykład |
|---|---|---|---|
| c | [ʦ] | jak c w car | cigare (papieros) |
| ç | [ʧ] | jak cz w czeski | çast (chwila) |
| dh | [ð] | jak th w ang. this dźwięczne | dhomë (pokój) |
| ë | [œ]/[ə] | akcentowane: jak ö w niem. möchte; nieakcentowane: (ə) (szwa), w wygłosie (na końcu słowa) często ledwo słyszalne | hënë (księżyc) |
| gj | [ɟ] | podobne jak dj w Nadia bądź krótkie dź | gjithë (wszystko) |
| ll | [ɫ] | jak ł sceniczne (kresowe) w łatwo | fillim (początek) |
| nj | [ɲ] | jak ń w sanie | njoh (znam) |
| q | [c] | palatalne (zmiękczone) t lub słabe cz (trochę słabsze niż ç) podobnie jak t w pl. sympatia wymowa alternatywna: ć lub kj, tylnojęzykowe (przede wszystkim w Macedonii Północnej) | qime (włos) |
| r | [ɾ] | słabe r wymówione końcówką języka | tre (trzy) |
| rr | [r] | wibrujące r wymówione zaokrągloną końcówką języka jak w barrakuda | rrugë (ulica) |
| sh | [ʃ] | jak sz | shkollë (szkoła) |
| th | [θ] | jak th bezdźwięczne w ang. think | thikë (nóż) |
| x | [ʣ] | dz, | lexoj (czytam) |
| xh | [ʤ] | jak dż w pl. dżungla | xhep (kieszeń) |
| y | [y] | jak ü jak w niem. grün | pyll (las) |
| zh | [ʒ] | ż, jak żurnal | zhurmë (hałas) |
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Marek Jeziorski, Jerzy Wiśniewski, Słownik minimum albańsko-polski i polsko-albański, Warszawa 1992.
- Jolanta Mindak, Irena Sawicka, Zarys gramatyki języka albańskiego, Warszawa 1993.
- Mazllum Saneja, Alina Wójcik, Mini rozmówki albańskie, Warszawa 1992.
- Irena Sawicka, Charakterystyka fonetyki albańskiej; [w:] Albanistyka polska, red. I. Sawicka, Toruń 2007, s. 183–195.