Stanisława Walasiewicz

Walasiewicz urodziła się w Wierzchowni koło Górzna, jako córka Juliana i Weroniki z Uścińskich^[1][2] (według innych źródeł Ucińskich^[3]) Walasiewiczów. Została ochrzczona w kościele parafialnym jako Stefania Walasiewicz^[1]. Jej rodzina wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych, gdy dziewczynka miała 14 miesięcy. Rejs statkiem, którym przyszła sportsmenka płynęła z matką z Bremy do Baltimore, rozpoczął się 13 czerwca 1912^[4]. Rodzina Walasiewiczów osiadła w Cleveland^[5]. W Stanach używała zazwyczaj imienia i nazwiska Stella Walsh^[2].

Już jako nastolatka wykazywała uzdolnienia w biegach i startowała w zawodach lekkoatletycznych dla juniorów. Starała się po raz pierwszy o wyjazd na igrzyska olimpijskie w 1928, ale nie mogła tam wystartować, gdyż nie miała obywatelstwa amerykańskiego. Sukces Haliny Konopackiej zdopingował ją do dalszego wysiłku. Zaczęła ćwiczyć w polonijnym ognisku Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Przyjechała do Polski i trenowała w Warszawie. Reprezentowała kluby warszawskie: Sokół-Grażyna (1929–1934) oraz Warszawianka (1935–1939)^[6].

Przed igrzyskami w 1932, które miały się odbyć w Los Angeles, amerykańska federacja lekkoatletyczna, licząc na jej niemal pewny medal, zaproponowała Polce obywatelstwo. Ta jednak w ostatniej chwili odrzuciła propozycję, co spotkało się z negatywną reakcją mediów w USA i zdecydowała się reprezentować kraj swojego pochodzenia. Na olimpiadzie okazała się najszybszą biegaczką na 100 metrów, wyrównała rekord świata czasem 11,9 s i zdobyła złoty medal olimpijski^[2]. Tego samego dnia zajęła 6. miejsce w rzucie dyskiem. Na igrzyskach w 1936 w Berlinie na swoim koronnym dystansie musiała uznać wyższość Helen Stephens^[7]. Sama sportsmenka była niezadowolona ze srebrnego medalu^[6].

Walasiewicz odniosła wielki sukces podczas mistrzostw Europy z 1938, kiedy to po raz pierwszy w zawodach uczestniczyły kobiety. Zdobyła tam dwa złote (100 metrów i 200 metrów) i 2 srebrne medale (skok w dal i sztafeta 4 × 100 metrów). Wywalczyła też siedem medali Światowych Igrzysk Kobiecych (1930, 1934), w tym cztery złote w biegach sprinterskich^[6].

W czasie swojej kariery 14 razy poprawiała rekordy świata, doprowadzając je do wyników: 6,4 s na dystansie 50 metrów (1933); 7,3 s na 60 metrów (1933, wyrównany w 1936^[8]); 9,8 na 80 m (1933); 11,6 s na 100 metrów (1937); 23,6 s na 200 metrów (1935); 24,3 na 220 jardów oraz 3:02.5 na 1000 metrów (1933). Wyniki lepsze od oficjalnego rekordu świata uzyskiwała również w skoku w dal.

W latach 1933–1946 była 24-krotną mistrzynią Polski na 60 m, 100 m, 200 m, 80 m ppł., skoku w dal, skoku w dal z miejsca, rzucie oszczepem, 3-boju, 5-boju oraz 54-krotną rekordzistką Polski. W barwach Polski wystąpiła jeszcze podczas mistrzostw Europy w Oslo (1946), jednak już bez sukcesów.

Na początku września 1936 dokonała ujęcia złodzieja Chaima Miodownika usiłującego ją okraść na placu Unii Lubelskiej w Warszawie^[9][10].

Pod koniec lat 30. Walasiewiczówna powróciła do Stanów, gdzie startowała i wielokrotnie wygrywała amerykańskie mistrzostwa, mimo że nadal nie była oficjalnie obywatelką tego kraju. W 1956 Międzynarodowy Komitet Olimpijski zezwolił na start w igrzyskach olimpijskich zawodniczek, które zmieniły obywatelstwo w wyniku zawarcia związku małżeńskiego^[11]. Chcąc wystartować w Letnich Igrzyskach Olimpijskich 1956 Walasiewicz w sierpniu 1956 w Las Vegas wyszła za mąż za boksera Harry’ego Neila Olsona^[11]. Dzięki temu uzyskała obywatelstwo amerykańskie jako Stella Walsh Olson^[12]. Małżeństwo rozpadło się po ośmiu tygodniach^[5]. Po zakończeniu kariery sportowej była trenerką w USA, działaczką polonijną, współpracownicą PKOl.

4 grudnia 1980 na parkingu przy dyskoncie w południowo-wschodniej części Cleveland Walasiewicz została napadnięta przez Donalda Cassidy’ego i Ricka Clarka, którzy chcieli ją obrabować. Walasiewicz próbowała odebrać Cassidy’emu pistolet, ale ten strzelił do niej. Rana okazała się śmiertelna. Walasiewicz zmarła po przewiezieniu do szpitala^[11][13]. 9 grudnia została pochowana na Calvary Cemetery w Cleveland^[14]. W tym mieście do dziś działa centrum sportowe nazwane jej imieniem.

Należała do najpopularniejszych polskich sportowców okresu międzywojennego. Czterokrotnie zwyciężała w Plebiscycie Przeglądu Sportowego: w 1930, 1932, 1933 i 1934 r. Zajmowała ponadto miejsca w dziesiątce Plebiscytu w 1929, 1935, 1936, 1937 i 1938 r. Była również laureatką Wielkiej Honorowej Nagrody Sportowej (1932 i 1933)^[15][16]. W 1937 otrzymała coroczną nagrodę Polskiego Związku Lekkiej Atletyki za najlepsze wyniki^[17].

• Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 8 września 1932)^[18], 31 października 1946^[19]
• Srebrny Krzyż Zasługi (19 marca 1931)^[20]

Walasiewicz zmarła 4 grudnia 1980 po postrzeleniu przez napastnika, któremu próbowała odebrać pistolet^[11][5]. Zgodnie z amerykańskim prawem dotyczącym zgonów nienaturalnych, ciało zostało poddane sekcji zwłok^[21][11][5]. Okazało się, że w rzeczywistości sportsmenka była osobą interpłciową, to znaczy posiadała żeńskie i męskie narządy płciowe (jednak nie w pełni rozwinięte)^[21][22]. Badania genetyczne wykazały, że miała też chromosom Y^[23][24][25]. Wówczas rozpoczęła się dyskusja, czy nie należy odebrać Walasiewicz jej rekordów i medali. Jednak taka decyzja nie została podjęta, a zarówno Międzynarodowy Komitet Olimpijski, jak i Międzynarodowa Federacja Lekkiej Atletyki (IAAF) nigdy oficjalnie nie odniosły się do tej sprawy^[6].

Igrzyska olimpijskie

• 1932: 1. miejsce – 100 m, 11,9
• 1932: 6. miejsce – rzut dyskiem, 33,60
• 1936: 2. miejsce – 100 m, 11,7

Światowe igrzyska kobiet

• 1930: 1. miejsce – 60 m, 7,7 s
• 1930: 1. miejsce – 100 m, 12,5 s
• 1930: 1. miejsce – 200 m, 25,7 s
• 1930: 3. miejsce – 4 × 100 m, 50,8 s
• 1930: 8. miejsce – rzut oszczepem, 30,24 m
• 1934: 1. miejsce – 60 m, 7,6 s
• 1934: 2. miejsce – 100 m, 11,9 s
• 1934: 2. miejsce – 200 m, 25,0 s

Mistrzostwa Europy

• 1938: 1. miejsce – 100 m, 11,9 s
• 1938: 1. miejsce – 200 m, 23,8 s
• 1938: 2. miejsce – 4 × 100 m, 48,2 s
• 1938: 2. miejsce – skok w dal, 5,81 m
• 1938: 6. miejsce – rzut oszczepem, 36,33 m
• 1946: 6. miejsce – 4 × 100 m, 50,6

Akademickie mistrzostwa świata

• 1935: 1. miejsce – 100 m, 12,0 s
• 1935: 1. miejsce – 400 m, 57,6 s
• 1935: 1. miejsce – skok w dal, 5,73 m
• 1935: 3. miejsce – 4 × 100 m, 51,3 s
• 1935: 3. miejsce – rzut dyskiem, 34,81 m

• 60 m – 7,3 s (1933)
• 100 m – 11,6 s (1936)
• 200 m – 23,6 s (1935)
• 400 m – 57,6 s (1935)
• 800 m – 2:18,3 (1931) m:s
• 1000 m – 3:02,5 (1933) m:s
• 80 m pł – 12,9 s (1938)
• skok w dal – 6,12 m (1939)
• skok wzwyż – 1,49 m (1938)
• pchnięcie kulą – 11,32 m (1936)
• rzut dyskiem – 38,99 m (1930)
• rzut oszczepem – 38,94 m (1938)

• Gabriela Jatkowska: Przerwane igrzyska. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017. ISBN 978-83-011-9517-5.
• Marzena Jaworska (oprac.), Stanisława Walasiewicz, Bosz, 2022, ISBN 9788375766271.
• AnnaA. Sulińska AnnaA., Olimpijki, Wydawnictwo Czarne, 2020, ISBN 978-83-8191-041-5 .
• KrzysztofK. Szujecki KrzysztofK., Sportsmenki. Pierwsze polskie olimpijki, medalistki, rekordzistki., Muza, 2020, ISBN 978-83-287-1441-0 .
• Walasiewicz Stanislawa (w USA – Stella Walsch-Olson), [w:] M.M. Krajewski M.M., Nowy słownik biograficzny Ziemi Dobrzyńskiej, t. 2, Rypin 2014, s. 451–452 .

• Sylwetka w portalu olimpijskim PKOl. pkol.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-16)].
• Wspomnienie St. Walasiewicz na portalu Bieganie.pl
• Sylwetka Walasiewicz w serwisie Sports-Reference.com. sports-reference.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-08)]. (ang.).
• 30 lat od tragicznej śmierci Stanisławy Walasiewicz [online], SportoweFakty.pl [dostęp 2010-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2010-12-07]  (pol.).
• Stanisława Walasiewicz – zaskoczyła kibiców dopiero po śmierci