Szafir
Szafir – odmiana korundu, kamień szlachetny najczęściej o barwie niebieskiej w różnych odcieniach, może przybierać kolor różowy, pomarańczowy, żółty, zielony czy fioletowy lub być całkowicie bezbarwny.
Szafir Logan – 422.98-karatowy szafir pochodzący ze Sri Lanki | |
Właściwości chemiczne i fizyczne | |
Skład chemiczny | Al |
---|---|
Twardość w skali Mohsa | 9[1] |
Przełam | muszlowy, nierówny lub haczykowaty[1] |
Łupliwość | brak[1] |
Pokrój kryształu | tabliczkowy, słupkowy[2] |
Układ krystalograficzny | trygonalny[1] |
Gęstość minerału | 3,95–4,03 g/cm³[1] |
Właściwości optyczne | |
Barwa | niebieska, różowa, pomarańczowa, żółta, zielona, fioletowa lub bezbarwny |
Rysa | biała[1] |
Połysk | szklisty[2] |
Współczynnik załamania | 1,762-1,778[1] |
Inne |
|
Nazwa
Nazwa szafir pochodzi od niemieckiego słowa saphir[3], które z kolei wywodzi się z hebrajskiego[4]. Korundy bezbarwne nazywane są leukoszafirami, a w stosunku do kamieni o barwie żółtopomarańczowej lub pomarańczowożółtej używa się określenia padparadża, pochodzącego od syngaleskiego słowa oznaczającego „kwiat lotosu”[1].
Właściwości
Walter Schumann określa szafiry jako korundy o barwie innej od czerwonej, które mają wartość w jubilerstwie[1]. Jako odmiana korundu (Al
2O
3), kamień ten ma jego podstawowe własności fizyczne i chemiczne[2]. Czysty korund jest bezbarwny, kolor nadają mu domieszki różnych pierwiastków: barwę niebieską nadaje żelazo z tytanem, fioletową – wanad, różową – chrom, a żółtą i zieloną – żelazo trójwartościowe. Kolor pomarańczowy świadczy o jednoczesnej obecności w kryształach domieszek chromu, żelaza i wanadu. Niebieskie szafiry nie mają zdolności fluorescencji, w przeciwieństwie do leukoszafirów, które świecą na pomarańczowożółto lub fioletowo[1]. Za najrzadszą, najdroższą i najbardziej poszukiwaną odmianę uważa się padparadscha, które występują w kolorach między różowym a pomarańczowym. Termin „padparadscha” pochodzi od syngaleskiego słowa oznaczającego "kwiat lotosu"[5]. Najlepszej jakości okazy tego typu pochodzą ze Sri Lanki, jednak wydobywa się je także we Wschodniej Afryce (Malawi, Tanzania i Madagaskar) oraz w Birmie[6].
Minerał wykształca kryształy słupkowe lub tabliczkowe, wrosłe i narosłe, występuje w skupieniach zbitych[2]. Dobrze przewodzi ciepło[7].
Szafiry wykazują pleochroizm – w przypadku odmian niebieskiej i fioletowej jest on wyraźny, a w przypadku żółtej i zielonej – słaby. Obecność wrostków rutylu może wywołać efekt kociego oka lub asteryzm (tzw. szafir gwiaździsty)[1].
Przy obróbce kamieni stosuje się szlif fasetkowy[2]. Mętne okazy, po podgrzaniu do temperatury ok. 1700–1800 °C, uzyskują lśniącą, niebieską barwę[1].
Występowanie
Kryształy szafirów wykształcają się w zdolomityzowanych wapieniach, marmurach, pegmatytach lub bazaltach. Kamienie te występują w naturze częściej od rubinów[1].
Znaczące złoża szafirów znajdują się w Queensland w Australii, w okręgu Mogok w Mjanmie, w regionie Ratnapura w Sri Lance, w okręgu Chantabun i koło Kanchanaburi w Tajlandii. Ważne złoże znajdowało się w Kaszmirze, zostało ono jednak wyczerpane[1].
W większych ilościach szafiry występują także w stanie Montana w Stanach Zjednoczonych, w regionach Mato Grosso i Minas Gerais w Brazylii, w Chinach, w Kambodży, w Kenii, w Laosie, na Madagaskarze, w Malawi, Zimbabwe, Tadżykistanie, Tanzanii, Nigerii i w Rwandzie[1].
W Polsce kamienie te można znaleźć w karkonoskich pegmatytach Kruczych Skał i w innych rejonach Wilczej Poręby, a także w trzeciorzędowych piaskach złotonośnych Dolnego Śląska. Ich obecność odnotowano w okolicy Legnickiego Pola, Mikołajowic i Wądroża Wielkiego. Występowanie szafirów stwierdzono także w plioceńskich żwirach w pobliżu Lwówka Śląskiego[8].
Syntetyczne szafiry
Syntetyczne niebieskie szafiry można wytwarzać metodą Verneuila, po dodaniu do dozowanego na palnik tlenku glinu substancji, której domieszka nadaje kryształom barwę[9].
Szafiry syntetyczne mają taką samą budowę atomową jak produkt naturalny, chociaż w przeciwieństwie do niego cechuje je równomierny rozkład barwy w całym krysztale. Korundy naturalne można rozpoznać także dzięki obecności wrostków[9].
Zastosowanie
Szafir naturalny jest szeroko wykorzystywany w jubilerstwie, przy wyrobie naszyjników oraz jako kamień w pierścionkach i wisiorkach[2].
Sztuczny monokrystaliczny szafir wykorzystywany jest w szkiełkach do zegarków. Jego główną zaletą jest wysoka odporność na zarysowania, ma pod tym względem przewagę nad szkłem akrylowym i mineralnym. Główną wadą jest wysoka cena, wynikająca z procesu produkcji (obróbka diamentem)[10]. Sztuczny szafir może być także wykorzystywany do produkcji odpornych na zarysowania szkieł ochronnych do smartfonów. Ze względu na związane z tym koszty nie odbywa się to jednak na masową skalę[11].