Sztuczne ognie

W czasach dynastii Han w starożytnych Chinach prażono bambusy, aby wywołać huk odstraszający złe duchy. W czasach Dynastii Południowych i Północnych (420–589 naszej ery) sztuczne ognie były również wykorzystywane podczas modlitw o pomyślność i szczęście. Fajerwerki były także stosowane w celach bojowych. Obecnie są stosowane głównie w celach widowiskowo-rozrywkowych. Często w połączeniu z pokazami laserowymi oraz muzyką elektroniczną. Pokazy sztucznych ogni są też punktem kulminacyjnym wielu imprez plenerowych przebiegających w okresie wieczorowo-nocnym, np. zabaw sylwestrowych.

Pierwsze znane pokazy sztucznych ogni zorganizowano na dworze cesarskim w Chinach w XII wieku. W zastosowanych wtedy racach użyto zwykłego prochu, stosowanego potem w Europie jako dymny proch strzelniczy. Obecnie w racach i petardach stosuje się współczesne, bardziej widowiskowe i zaawansowane technologicznie środki pirotechniczne. Do roku 1965 do odpalania rac i ładunków używano lontu pirotechnicznego, o stałym czasie spalania. Czas odpalenia kolejnych petard regulowano używając różnej długości lontu. Od 1965 do odpalania sztucznych ogni używa się elektrycznych zapłonników pozwalających na dużo lepszą ingerencję w czas odpalania oraz zwiększających bezpieczeństwo obsługi technicznej pokazów (odpalanie może odbywać się z większej odległości i nie ma niebezpieczeństwa zamoknięcia lontu).

W Polsce

Jedno z pierwszych pisanych świadectw puszczania fajerwerków dał Łukasz Górnicki w swoich „Dziejach”. Zanotował w nich, że kiedy w 1566 roku urodził się Zygmunt III Waza „po górach nad Wilnem strzelby rozmaite, rac puszczania, insze puszkarskich przypraw ognie były zapalane”. Pokazy fajerwerków stały się bardzo popularne wśród szlachty polskiej. W XVIII wieku stanowiły niemal obowiązkową atrakcję wielu publicznych zabaw wieczornych, odbywających się na ulicy Foksal w Warszawie^[2].

Największe pokazy sztucznych ogni miały miejsce podczas świąt państwowych: elekcji, rocznic wielkich bitew lub dla uczczenia zwycięstw. W 1683 roku w Rzeczypospolitej Obojga Narodów miało miejsce szereg uroczystości fetujących zwycięską bitwę pod Wiedniem. W Gdańsku kapitan artylerii Ernest Braun przygotował na zlecenie władz miasta fajerwerki na cześć Jana III Sobieskiego. Puszczane one były na poświęconej królowi polskiemu specjalnej uroczystości, które masowo odbywały się wówczas w Polsce i w całej Europie^[3]. Dla uświetnienia elekcji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 15 września 1781 odbył się pokaz fajerwerków. Pokazem fajerwerków trwającym 3 minuty uczczono także ogłoszenie niepodległości w 1918 roku^[4].

Efekty świetlne powstające podczas pokazów sztucznych ogni można podzielić na 3 rodzaje:

• wybuchy kuliste
• świetliki
• eksplozje znacznikowe.

Oprócz tego producenci stosują własne nazwy w celach handlowych, kupując fajerwerki w opisach można trafić na takie nazwy:^[5]

• Chryzantema (Chrysanthemum) to efekt, który na firmamencie rysuje wzór przypominający kwiat chryzantemy, z możliwością tworzenia pojedynczych lub wielowarstwowych eksplozji, które z czasem tworzą rozchodzące się kuliste ślady.
• Palma (Palm) to imitacja rozłożystych gałęzi palmowych, które opadają w dół niczym liście, często w odcieniach zieleni lub czerwieni. Fajerwerki te mają charakterystyczny cylindryczny zapalnik i są jednymi z najpopularniejszych w naszej ofercie.
• Piwonia (Peony) to efekt przypominający eksplozję kolorowych gwiazd, które rozpryskują się w idealnie kulistym kształcie, bez pozostawiania smug, co czyni go wyjątkowym na tle innych efektów.
• Wierzba (Willow) to złote, delikatne smugi, które na niebie układają się w wzór przypominający gałęzie wierzby. Jest to efekt końcowy wielu pokazów, z długotrwałymi śladami, które pozostają widoczne aż do momentu dotarcia do ziemi.
• Wodospad (Waterfall) to powoli opadające, świecące drobiny, które na niebie tworzą iluzję spadającej wody.
• Koński ogon (Horsetail) to efekt podobny do wodospadu, ale z drobinami spadającymi w jednym kierunku, co przypomina ogon konia.
• Wznoszący się ogon (Rising Tail) to wznoszący się ogon to efekt smugi, która pojawia się wraz z wznoszeniem się kuli pirotechnicznej w górę.
• Brokat (Brocade) to spektakularna sieć migoczących srebrzystych smug, które rozświetlają niebo niczym koronkowe tkaniny. Te lśniące pasma są wyjątkowo jasne i długotrwałe, tworząc efektowne korony brokatowe.
• Stroboskop (Strobe) to efekt pulsujących świateł, które migoczą po wybuchu, tworząc spektakularne pokazy w różnych kolorach, od bieli po intensywne odcienie niebieskiego czy pomarańczowego.
• Kometa (Comet) to efekt, który tworzy za sobą długą ścieżkę iskier, przypominającą lot gwiazdy przez niebo.
• Dalia (Dahlia) to efekt podobny do chryzantemy, ale tworzący bardziej subtelne wykończenie bez smug, z mniejszą ilością rozbłysków, co czyni go rzadszym widokiem na niebie.
• Perły (Pearls) to jasne, kolorowe kule, które przemierzają niebo i delikatnie zanikają, osiągając swoją apogeum.
• Latająca ryba (Flying Fish) to efekt przypominający rój wijących się obiektów, które przemierzają powietrze, często stosowany w cichych fajerwerkach.
• Pistil to efekt, gdzie mniejsze gwiazdy są umieszczone w centrum większej eksplozji, tworząc dodatkowy, wyróżniający się wzór.
• Crossette to wariant komety, która rozdziela się na kilka mniejszych, często krzyżujących się ścieżek, tworząc barwną mozaikę na niebie.

Kolory sztucznych ogni powstają w wyniku obecności jonów niektórych metali. Pod wpływem ciepła zostają one wzbudzone, a następnie oddają dostarczoną im energię w postaci kolorowego światła (zob. widmo emisyjne). Temperaturę, a przez to jaskrawość barw, zwiększa się dodając do soli pyłów magnezowych lub aluminiowych i uzyskując w ten sposób temperaturę nawet 2100 °C. Związki baru dają kolor zielony, sodu – żółty, strontu – czerwony, a miedzi – niebieski (zazwyczaj chlorek miedzi(II)). Purpury i fiolety powstają ze zmieszania barwy czerwonej z niebieską. Uzyskuje się więc je dodając do chlorku miedzi związki strontu w odpowiednich proporcjach lub używając dodatku potasu.

Zakup sztucznych ogni w Polsce jest legalny, jednak sprzedaż takich produktów osobom niepełnoletnim stanowi przestępstwo zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2^[7][8]. Używanie sztucznych ogni jest legalne przez cały rok, choć prawo to jest ograniczane w miejscach publicznych aktami prawa miejscowego^[9][10][11]. Ograniczenia mogą również dotyczyć określonych stref przestrzeni powietrznej, w których używanie sztucznych ogni bez uprzedniej zgody stanowi przestępstwo^[12][13]. Niemniej używanie sztucznych ogni może w określonych sytuacjach – zakłócania spokoju, porządku publicznego, spoczynku nocnego bądź też nieostrożnego obchodzenia się z takimi materiałami – wyczerpywać znamiona wykroczeń opisanych w kodeksie wykroczeń^[14][15].

Posiadanie materiałów pirotechnicznych – w tym sztucznych ogni – podczas zgromadzeń jest wykroczeniem z kodeksu wykroczeń zagrożonym karą aresztu do 14 dni, karą ograniczenia wolności albo karą grzywny^[16]. Wnoszenie lub posiadanie takich materiałów podczas imprez masowych jest natomiast przestępstwem zagrożonym grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5^[17].

• ZygmuntZ. Gloger ZygmuntZ., Encyklopedia staropolska, t. II, Warszawa: Kasa Pomocy Mianowskiego, 1901 .
• EdmundE. Kotarski EdmundE., Muza gdańska Janowi Sobieskiemu 1673–1696, Warszawa: Ossolineum, 1985, ISBN 83-0401915-9 .

• Jak działają sztuczne ognie