Walerian I

Pochodził z senatorskiego rodu z Etrurii. Przed rokiem 238 został konsulem, prawdopodobnie za panowania Aleksandra Sewera (222–235)^[1]. W 238 roku stanął po stronie Gordiana podczas rebelii przeciwko Maksyminowi Trakowi i został wpływowym senatorem. Cesarz Decjusz powierzył mu opiekę nad swoim synem, małoletnim współcesarzem, Hostylianem podczas cesarskich kampanii wojennych nad Dunajem^[2]. W trakcie jednej z kampanii Decjusza podjętej przeciw Gotom Walerian stłumił antycesarską rebelię Juliusza Walensa Licjanusza.

Także podczas rebelii Emiliana przeciwko Trebonianowi Gallusowi w 253 opowiedział się za prawowitym cesarzem^[3], któremu szedł na pomoc na czele legionów z Recji i znad Renu. Nie zdołał jednak połączyć się z armią cesarską, gdy doszła go wieść o zamordowaniu Treboniana przez jego własnych żołnierzy. Podlegli mu legioniści obwołali 58-letniego Waleriana cesarzem. Do starcia Waleriana z Emilianem nie doszło, ponieważ uzurpator zginął z rąk żołnierzy, którzy przeszli na stronę zwycięzcy^[2]. Pod koniec 253 roku senat potwierdził wybór Waleriana na imperatora, który wyznaczył swego syna Galiena na współrządcę i powierzył mu reńską granicę imperium. Już pierwsze lata panowania przyniosły imperium liczne najazdy barbarzyńców w Anatolii^[3], jak i w zachodniej części państwa. Walerian wspólnie z Galienem prowadził wojny z Frankami, Gotami, Alamanami i Persami.

Imperator początkowo sprzyjał chrześcijanom, ale pod wpływem ambitnego prefekta pretorianów Makrianusa rozpoczął prześladowania chrześcijan^[3] w 257 i 258 roku, których działalność uważał za szkodliwą dla tradycyjnej rzymskiej religii i interesu państwa. Zmiana polityki wobec nowej religii mogła być podyktowania chęcią odwrócenia uwagi obywateli rzymskich od klęsk ponoszonych przez rzymski oręż^[4].

Podczas jednej z wojen z Sasanidami, gdy Persowie zajęli Mezopotamię, Walerian wyruszył przeciwko dowodzącemu nimi królowi Szapurowi I. Relacje kronikarzy co do wydarzeń tej wojny nie są zgodne. W 259 lub 260 roku cesarz dostał się do niewoli: według inskrypcji króla perskiego stało się to w czasie bitwy pod Edessą, według późniejszych relacji rzymskich w trakcie negocjacji rozejmowych. Nie wiadomo, ile lat Walerian spędził w niewoli. Wiadomo tylko, że z niej nie wrócił i miał w jej trakcie doświadczać ciągłych upokorzeń: król perski korzystał z pojmanego cesarza jako podnóżka przy dosiadaniu konia^[5]. Według innej wersji Szapur I pokonał Waleriana w 260 roku, wziął go do niewoli, następnie zamordował a ciało wystawił na widok publiczny^[6].

• AleksanderA. Krawczuk AleksanderA., Poczet cesarzy rzymskich: Kalendarium Cesarstwa Rzymskiego, Warszawa: Iskry, 2006, ISBN 83-207-1489-3 .