कर्मणो ह्यपि बोद्धव्यं...
श्लोकः
- कर्मणो ह्यपि बोद्धव्यं बोद्धव्यं च विकर्मणः ।
- अकर्मणश्च बोद्धव्यं गहना कर्मणो गतिः ॥ १७ ॥
अयं भगवद्गीतायाः चतुर्थोध्यायस्य ज्ञानकर्मसंन्यासयोगस्य सप्तदशः(१७) श्लोकः ।
पदच्छेदः
कर्मणः हि अपि बोद्धव्यं बोद्धव्यं च विकर्मणः अकर्मणशः च बोद्धव्यं गहना कर्मणो गतिः ॥ १७ ॥
अन्वयः
कर्मणः अपि स्वरूपं बोद्धव्यम् । अकर्मणः च स्वरूपं बोद्धव्यम् । विकर्मणः अपि च स्वरूपं बोद्धव्यम् । तस्मात् कर्मणः गतिः गहना ।
शब्दार्थः
- कर्मणः अपि = कर्मणः स्वरूपमपि
- अकर्मणः च = कर्माभावस्य स्वरूपमपि
- विकर्मणः अपि च = निषिद्धकर्मणः स्वरूपमपि
- बोद्धव्यम् = ज्ञातव्यम्
- कर्मणः = कर्मस्वरूपस्य
- गतिः = ज्ञानम्
- गहना = क्लिष्टम् ।
अर्थः
कर्म विहितम्, निषिद्धम्, विधिनिषेधरहितं चेति त्रिविधम् । एतस्य त्रिविधस्यापि कर्मणः स्वरूपं यथावत् ज्ञातव्यम् । किन्तु एतत् अत्यन्तं क्लेशेन अवगन्तव्यम् ।
शाङ्करभाष्यम्
न चैतत्त्वया मन्तव्यं, कर्म नाम देहादिचेष्टा लोकप्रसिद्धम्, अकर्म तदक्रिया तीष्णीमासनं, किं तत्र बोद्धव्यमिति। कस्मादुच्यते-कर्मण इति। कर्मणः शास्रविहितस्यहि यस्मादप्यस्ति बोद्धव्यं, बोद्धव्यं चास्त्येव विकर्मणः प्रतिषिद्धस्य तथाऽकर्मणश्च तूष्णींभावस्य बोद्धव्यमस्तीति त्रिष्वप्यध्याहारः कर्तव्यो यस्माद्गहना विषमा दुर्ज्ञाना, कर्मण इत्युपलक्षणार्थं, कर्मादीनां कर्माकर्मविकर्मणां गतिर्याथात्म्यं तत्त्वमित्यर्थः।।17।।
|
सम्बद्धाः लेखाः
बाह्यसम्पर्कतन्तुः
उद्धरणम्
अधिकवाचनाय
- गीताप्रवेशः, द्वितीयभागः, प्रथमखण्डः, ISBN - 978-81-88276-39-8, संस्कृतभारती
- श्रीमद्भगवद्गीतायाः परिचयात्मकलेखः
- श्रीमद्भगवद्गीतायाः मूलपाठः
- श्रीमद्भगवद्गीताशाङ्करभाष्येण सह आङ्ग्लानुवादः
- श्रीमद्भगवद्गीताशाङ्करभाष्येण सह
- श्रीमद्भगवद्गीता सान्वयम्, आङ्ग्लानुवादश्च